Τρεις Πόλεμοι με Παγκόσμιες Επιπτώσεις

Ο κόσμος σήμερα βιώνει μια ταραχώδη περίοδο η οποία χαρακτηρίζεται από τρεις σημαντικούς πολέμους που έχουν εκτεταμένες γεωπολιτικές, γεωοικονομικές και ενεργειακές επιπτώσεις. Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, η σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και ο πόλεμος Ισραήλ-Παλαιστινίων (Χαμάς) έχουν κλονίσει το παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο. Αυτές οι συγκρούσεις υποδηλώνουν μια μεταβαλλόμενη γεωπολιτική σκηνή, που αμφισβητεί την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη και επηρεάζει την οικονομική σταθερότητα, το εμπόριο ενέργειας και την ενεργειακή ασφάλεια των εθνών. Επιπλέον, ανέδειξαν την ταχέως μεταβαλλόμενη δυναμική των διεθνών σχέσεων και τη μετάβαση από έναν μονοπολικό κόσμο, κυριαρχούμενο από τις Ηνωμένες Πολιτείες, σε έναν πολυπολικό/τριπολικό, με τις τρεις υπερδυνάμεις, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία και την Κίνα να εμπλέκονται σε έντονο ανταγωνισμό. Ταυτόχρονα, επίδοξοι, οιονεί ηγεμόνες όπως η Τουρκία, το Ιράν και το Ισραήλ, επιδιώκουν ενεργά να επιβάλουν την επιρροή τους στη Μέση Ανατολή, την Ανατολική Μεσόγειο και αλλού. Η Κύπρος, στρατηγικά τοποθετημένη στην Ανατολική Μεσόγειο, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της παγκόσμιας δυναμικής.

Γεωοικονομία: Συνέπειες Πολέμων

Οι πόλεμοι έχουν βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στις διεθνείς σχέσεις και στην παγκόσμια οικονομία. Τόσο η Δύση όσο και η Ρωσία χρησιμοποιούν την ενέργεια ως όπλο, συμβάλλοντας στην αστάθεια των τιμών. Στον καθορισμό των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, η μεταβλητή της προσφοράς και της ζήτησης, η κερδοσκοπία και η γεωπολιτική διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Οι γεωπολιτικές εντάσεις έχουν καταστήσει τους μηχανισμούς της αγοράς λιγότερο αποτελεσματικούς, οδηγώντας κατά καιρούς σε αυξήσεις των τιμών, διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα και ελλείψεις σε βασικά προϊόντα. Οι αρνητικές συνέπειες περιλαμβάνουν χαμηλότερη ενεργειακή ασφάλεια, γενικά ψηλότερες τιμές ενέργειας, βραδύτερη οικονομική ανάπτυξη, ψηλό πληθωρισμό και μείωση του βιοτικού επιπέδου, ιδίως για τους ευρωπαίους πολίτες.

Ναγκόρνο-Καραμπάχ: Ένας Περιφερειακός Αγώνας Εξουσίας

Ισραήλ εναντίον Παλαιστίνης: Ιστορικές Εντάσεις και Προοπτική Ενεργειακής Ασφάλειας

Τουρκικός Αναθεωρητισμός και Ενεργειακοί Στόχοι

Η Τουρκία πιστεύει ότι είναι ευρασιατική δύναμη και αμφισβητεί το μονοπώλιο των υπερδυνάμεων, ενώ επιδιώκει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Η αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο, που εκφράζεται με το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας/Mavi Vatan» και της καταναγκαστικής διπλωματίας των κανονιοφόρων, παραβιάζοντας την Κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) από το 2018, αλλά και την Ελληνική με το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο, αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τον Ελληνισμό. Καθώς η Τουρκία προσπαθεί να αρπάξει τους κυπριακούς ενεργειακούς πόρους, οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν ανοίξει ένα παράθυρο ευκαιρίας για την Κύπρο.

Οι Ανακαλύψεις Αερίου στην Κύπρο και η Επιλογή Βέλτιστης Ανάπτυξης τους

Η Κύπρος έχει πραγματοποιήσει σημαντικές ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ΑΟΖ της από το 2011, καθιστώντας αναγκαία μια ταχεία αναπτυξιακή στρατηγική και άμεση  αναστροφή της υπέρμετρης καθυστέρησης στην εκμετάλλευση τους, ιδιαίτερα του ώριμου κοιτάσματος Αφροδίτη. Ο αγωγός East Med δεν υπήρξε ποτέ βιώσιμο έργο τεχνικά, οικονομικά ή γεωπολιτικά, ούτε προς το συμφέρον της Κύπρου. Ήταν πάντα μια αμφισβητήσιμη πρόταση. Ένας αγωγός προς την Τουρκία θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο εάν η Τουρκία είχε αποδεχθεί μια δίκαιη λύση στο Κυπριακό χωρίς στρατεύματα και εγγυήσεις. Ένας τέτοιος αγωγός θα ολοκλήρωνε την τουρκική επικυριαρχία και ηγεμονία επί της Κύπρου, αλλά η λανθασμένη πολιτική και οι αφελείς αντιλήψεις συγκεκριμένων πολιτικών για τους τουρκικούς στόχους συνέβαλαν στην επιζήμια καθυστέρηση παρά την τουρκική αδιαλλαξία.  

Οι υπάρχουσες και μελλοντικές κυπριακές ανακαλύψεις, συμπεριλαμβανομένης της Αφροδίτης και πιθανώς μικρών ισραηλινών πεδίων, θα πρέπει να κατευθυνθούν στην Κύπρο και όχι στην Αίγυπτο. Οι διαπραγματεύσεις με τη Chevron για την ανάπτυξη της Αφροδίτης θα πρέπει να επικεντρωθούν στη μεταφορά φυσικού αερίου στην Κύπρο και όχι στο αν θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί ή όχι μια Πλωτή Μονάδα Παραγωγής (FPU) για τη μεταφορά του φυσικού αερίου στην Αίγυπτο. Αν γίνει ένα άδοξο ξεκίνημα με την Αφροδίτη, αυτό είναι πιο πιθανό να συνεχιστεί. Η ENI με την εταίρο της TotalEnergies θα επιμείνει επίσης να κατευθύνει το φυσικό αέριο στα κοιτάσματα Calypso-1, Cronos-1 και Zeus-1 στο θαλασσοτεμάχιο 6 προς την υποδομή του Αιγυπτιακού Zohr, ενώ και η ExxonMobil μπορεί να καταλήξει σε συμφωνία για να κάνει το ίδιο με το κοίτασμα Glaucus-1 στο θαλασσοτεμάχιο 10.

Εάν το κυπριακό αέριο συνδεθεί με τις υπάρχουσες υποδομές και όχι με κυπριακές, τα οφέλη για την κυπριακή οικονομία θα είναι ελάχιστα, σχεδόν αποκλειστικά νομισματικά σε χαμηλότερο επίπεδο και όχι διατομεακά. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να ξεπεραστούν οι περιορισμοί που επιβάλλονται από τις Διεθνείς Εταιρείες Πετρελαίου (ΔΟΕ), οι οποίες επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση των κερδών τους και την ελαχιστοποίηση του επενδυτικού κινδύνου. Η Κύπρος πρέπει να δώσει προτεραιότητα στα δικά της εθνικά συμφέροντα και να επιμείνει στην ανάπτυξη τοπικών υποδομών, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι θα χρειαστεί να θυσιάσει ένα μικρό ποσοστό από αυτό που ορίζεται στις Συμφωνίες Καταμερισμού Παραγωγής (PSA). Μακροπρόθεσμα τα οφέλη για την κυπριακή οικονομία θα υπεραντισταθμίσουν σημαντικά το κεφαλαιουχικό κόστος των τοπικών υποδομών. Όσο πιο εκτεταμένη είναι η ενεργειακή υποδομή στην Κύπρο και στην ΑΟΖ της, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η προστιθέμενη αξία στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ). Η αντιμετώπιση των συμφερόντων μεγάλων ενεργειακών εταιρειών και άλλων  παραγόντων δεν θα είναι εύκολη υπόθεση για τον Υπουργό Ενέργειας της Κύπρου, καθώς θα απαιτήσει ορισμένες παραχωρήσεις και εξαιρετική διπλωματία με τις ΔΟΕ και τους διεθνείς δρώντες. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επιτευχθεί συνεργασία και συναντίληψη συμφερόντων για να κατευθυνθούν οι κυπριακές ανακαλύψεις σε ένα εγχώριο χερσαίο εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ/LNG). Τα υποθαλάσσια αποθέματα στα κυπριακά θαλασσοτεμάχια μπορούν να δρομολογηθούν σε μια σταθερή πλατφόρμα στην κυπριακή ΑΟΖ και στη συνέχεια στη χερσαία Μονάδα LNG ή ακόμη και FLNG, αν κριθεί προσφορότερο.  

Εργοστάσιο ΥΦΑ Κύπρου: Η Βέλτιστη Επιλογή Εξαγωγής Αερίου

Το ΥΦΑ/LNG αναδεικνύεται ως η καλύτερη επιλογή για την αξιοποίηση του φυσικού αερίου της Κύπρου. Οι αρθρωτές Μονάδες ΥΦΑ (LNG Modular Plant) παρέχουν μια ταχύτερη, καθαρότερη, κλιμακωτά επεκτάσιμη και πιο ευέλικτη λύση για την υγροποίηση. Συνιστούν πλήρως Ηλεκτρικές Μονάδες, λειτουργούν με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), με ελάχιστες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και προσφέρουν επεκτασιμότητα και ευελιξία ανάλογα με τη ζήτηση της αγοράς.

Το Ενεργειακό Μέλλον της Κύπρου: Η Μόχλευση του ΥΦΑ ως η Ανυπέρβλητη Επιλογή

Η υιοθέτηση του ΥΦΑ συνιστά βασική παράμετρο τροποποίησης  του ενεργειακού παιχνιδιού για την Κύπρο (Game Changer). Το ΥΦΑ/LNG μπορεί να μετατρέψει την Κύπρο σε περιφερειακό κέντρο παροχής ενεργειακών υπηρεσιών, όπως η προμήθεια καυσίμων σε πλοία (LNG bunkering) και σε εμπορικό κόμβο, προσελκύοντας αποθέματα από γειτονικές χώρες και λειτουργώντας ως εναλλακτικός ενεργειακός διάδρομος για την Ευρώπη και εξαγωγές οπουδήποτε. Επιπλέον, η δημιουργία του δικού της εργοστασίου φυσικού αερίου περιλαμβάνει τεράστια πλεονεκτήματα και οφέλη για την Κύπρο, όπως οικονομικές συνέργειες, διαφοροποίηση της οικονομίας, αυξημένη ανταγωνιστικότητα και ενίσχυση του ΑΕΠ. Πρόσθετα, η πρώτη ύλη φυσικού αερίου μπορεί να υποστηρίξει την ανάπτυξη μιας πετροχημικής βιομηχανίας και ενός ευρέος φάσματος βιομηχανικών διεργασιών διότι αποτελεί σημαντικό συστατικό σε πολλά υλικά και αγαθά, συμπεριλαμβανομένων των φαρμακευτικών προϊόντων, ενισχύοντας έτσι τα δημόσια έσοδα και τα κέρδη για τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Επιπλέον, μια στρατηγική ΥΦΑ/LNG θα συμβάλει στη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης βιομηχανίας downstream και στην ενίσχυση του βιομηχανικού τομέα της οικονομίας με μια βιομηχανία απρόσβλητη από εξωτερικούς κλυδωνισμούς.

Το Γεωστρατηγικό Τόξο IMEC και το Παράθυρο Ευκαιρίας για την Κύπρο

Ο ενεργειακός σχεδιασμός της Κύπρου πρέπει να λάβει υπόψη τις περιφερειακές και παγκόσμιες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές εξελίξεις. Η διαμάχη για την ισχύ και η συνακόλουθη αστάθεια στο σύστημα διεθνών σχέσεων έχει ουσιαστικές επιπτώσεις για τον ενεργειακό διάδρομο East Med και τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να ελέγξει τις ενεργειακές διαδρομές στην περιοχή. Οι τρέχουσες υπό διαμόρφωση συνθήκες προσφέρουν  μια μοναδική ευκαιρία για την Κύπρο να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον Ενεργειακό Χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου.

Ένας νέος μεταφορικός, σιδηροδρομικός και ναυτιλιακός διάδρομος ανακοινώθηκε στη σύνοδο κορυφής των G20 στο Δελχί στις 9.9.2023 για την προώθηση του παγκόσμιου εμπορίου. Ο οικονομικός διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC) αποτελεί ένα γεωστρατηγικό σχέδιο των ΗΠΑ που αποσκοπεί να αντιμετωπίσει τον επεκτατισμό της Κίνας μέσω της Πρωτοβουλίας Belt and Road Initiative (BRI). Αντιπροσωπεύει ένα γεωστρατηγικό τόξο, που εκτείνεται από την Ινδία στην Ευρώπη μέσω της Σαουδικής Αραβίας, του Ισραήλ, της Ελλάδας και της Κύπρου για να αποτρέψει και να περιορίσει απειλές από διάφορες χώρες που θεωρούνται εχθρικές προς τα αμερικανικά συμφέροντα, όπως η Ρωσία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Ιράν, το Ιράκ και η Συρία.

Αυτή η συγκυρία αποτελεί μια εξαιρετικά υποσχόμενη και σημαντική ευκαιρία για την Κύπρο. Οι πόλεμοι Ρωσίας-Ουκρανίας και Ισραήλ-Παλαιστίνης/Χαμάς αλλάζουν τη διεθνή σκακιέρα. Οι φιλοδοξίες της Τουρκίας να ηγηθεί των ισλαμικών χωρών έχουν πυροδοτήσει μια έντονη και ξεκάθαρη κριτική των ενεργειών του Ισραήλ στη Γάζα, η οποία έχει παγώσει τις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ καθώς η Τουρκία αποδεικνύεται για άλλη μια φορά αναξιόπιστος εταίρος για το Ισραήλ. Επιπλέον, η Κύπρος όχι μόνο παρέχει το στρατηγικό βάθος που λείπει σήμερα από το Ισραήλ, αλλά έχει αποδείξει κατά τη διάρκεια του τρέχοντος πολέμου ότι μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα για την προσέγγιση του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη. Η διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και των αραβικών χωρών βάσει των συμφωνιών του Αβραάμ είναι βέβαιο ότι θα ξαναρχίσει. Βασικοί δρώντες όπως η Σαουδική Αραβία είναι απίθανο να μείνουν έξω από το μεγάλο ενεργειακό παιχνίδι.

Συμπεράσματα: Συνέργεια Γεωπολιτικής και Γεωοικονομίας στο Ξεκλείδωμα της Ενεργειακής Στρατηγικής της Κύπρου

Συμπερασματικά, η δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ γεωπολιτικής και γεωοικονομίας στο πλαίσιο των πρόσφατων παγκόσμιων γεγονότων, των πολέμων και των περιφερειακών ενεργειακών φιλοδοξιών έχουν δημιουργήσει τέτοιες προϋποθέσεις που υποβοηθούν την Κύπρο να επιταχύνει την ανάπτυξη των πόρων φυσικού αερίου της και να διαμορφώσει το ενεργειακό της μέλλον. Ενστερνίζοντας το ΥΦΑ/LNG ως τη βέλτιστη εξαγωγική επιλογή και αξιοποιώντας την αναδιαμόρφωση των διεθνών συμφερόντων και τη δυναμική της ισορροπίας ισχύος, η Κύπρος μπορεί να διεκδικήσει  τη δική της θέση στο εξελισσόμενο παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο. Η ανάληψη του ελέγχου των δικών της πόρων και υποδομών φυσικού αερίου και η επιλογή του ΥΦΑ/LNG ως η βέλτιστη ενεργειακή στρατηγική θα έχουν πανίσχυρο μετασχηματιστικό αποτέλεσμα για την Κύπρο και την οικονομία της. Αυτή η ενεργειακή στρατηγική θα μπορούσε να αποδειχθεί ένας παράγοντας αλλαγής του παιχνιδιού, προσφέροντας οικονομική διαφοροποίηση, οικονομικά οφέλη, ενεργειακή ασφάλεια και ενισχυμένη γεωστρατηγική μόχλευση, επιρροή και αποτροπή σε έναν ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο. Ακριβώς αυτή είναι η σημασία μόχλευσης της γεωοικονομικής, η οποία επικεντρώνεται στη χρήση οικονομικών εργαλείων (ΥΦΑ/LNG) για την προώθηση και την υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων και την παραγωγή αποδοτικών γεωπολιτικών αποτελεσμάτων. Στην επιδίωξη της για ενεργειακή ασφάλεια και εθνική ασφάλεια έναντι των τουρκικών σχεδίων, η Κύπρος πρέπει να κινηθεί προσεκτικά με τις κατάλληλες συμμαχίες, ενσωματώνοντας στρατηγικά τη διαδραστικότητα μεταξύ γεωοικονομίας και γεωπολιτικής και ισορροπώντας με σύνεση μεταξύ πραγματιστικών εκτιμήσεων (realpolitik) και τήρησης του διεθνούς δικαίου.

*Οικονομολόγος, Αναλυτής Διεθνών Σχέσεων και Γεωπολιτικής. Εμπειρογνώμων σε Οικονομικά, Χρηματοοικονομικά και Ενεργειακά Θέματα: Ενεργειακή Γεωπολιτική, Ενεργειακή Ασφάλεια και Ενεργειακή Οικονομία.

Επιστημονικός Συνεργάτης / Ερευνητής στο Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων (Πανεπιστήμιο Λευκωσίας).

Φιλελεύθερος