Του David J. Scheffer

Οι θηριωδίες που διέπραξε η Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου προκάλεσαν σοκ σε όλο τον κόσμο και ώθησαν την ισραηλινή κυβέρνηση να ξεκινήσει έναν πόλεμο άγνωστου ακόμα μεγέθους και χαρακτήρα εναντίον της παλαιστινιακής μαχητικής ομάδας.

Η στρατιωτική εκστρατεία του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας επιδιώκει να εκπληρώσει διάφορους στόχους, συμπεριλαμβανομένης της καταστροφής της Χαμάς και της διάσωσης ομήρων, που ρυθμίζονται αυστηρά από το διεθνές δίκαιο. Η τήρηση αυτών των νομικών δικλείδων, πράγμα που έχει δηλώσει ότι θα κάνει το Ισραήλ, θα καταστήσει τη σύγκρουση περίπλοκη και επικίνδυνη, ιδιαίτερα επειδή οι ενέργειες του Ισραήλ θα εξεταστούν από διάφορους παρατηρητές, συμπεριλαμβανομένων άλλων κυβερνήσεων, του ΟΗΕ, του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, νομικών, της κοινωνίας των πολιτών, και το ευρύ κοινό. Ο μεγάλος αριθμός των αμάχων θυμάτων από μια έκρηξη σε νοσοκομείο της Γάζας έχει υπογραμμίσει πώς ένας πόλεμος χωρίς όρια θα μπορούσε να προκαλέσει ζοφερές ανθρώπινες απώλειες.

Εγκλήματα πολέμου της Χαμάς

Η δολοφονία τουλάχιστον 1400 Ισραηλινών αμάχων (συμπεριλαμβανομένων παιδιών) από τη Χαμάς κατά τη διάρκεια της αιφνιδιαστικής της επίθεσης στο ισραηλινό έδαφος παραβίασε διατάξεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που έχουν σχεδιαστεί για την προστασία των αμάχων και της περιουσίας τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Περιλαμβάνουν το κοινό άρθρο 3 των Συμβάσεων της Γενεύης του 1949, το οποίο απαιτεί ανθρώπινη μεταχείριση αμάχων και μη μαχητών. Το άρθρο 51 του Πρωτοκόλλου Ι των συμβάσεων, το οποίο προστατεύει τον άμαχο πληθυσμό από επιθέσεις· και πλήθος διατάξεων για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στα άρθρα 7 και 8 του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC), οι οποίες αντικατοπτρίζουν το εθιμικό διεθνές δίκαιο και ισχύουν για τους ηγέτες και τους μαχητές της Χαμάς. Επιπλέον, οι συνεχείς, αδιάκριτες επιθέσεις με ρουκέτες της Χαμάς κατά ισραηλινών στόχων θέτουν σε κίνδυνο δομές αμάχων και άτομα, παραβιάζοντας επίσης αυτές τις διατάξεις της Συνθήκης και το εθιμικό διεθνές δίκαιο.

Καλύπτεται η Χαμάς από το διεθνές δίκαιο;

Συνεχίζει να υπάρχει μια μάλλον τεταμένη συζήτηση μεταξύ των κυβερνήσεων και των νομικών μελετητών σχετικά με την εφαρμογή διαφόρων πεδίων του διεθνούς δικαίου σε μη κρατικούς παράγοντες όπως η Χαμάς, μεταξύ αυτών και ερωτημέτων σχετικά με τις νομικές υποχρεώσεις των κρατών με τα οποία αυτοί οι παράγοντες έρχονται σε σύγκρουση. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση του Τζορτζ Μπους προέβαλε ένα επιχείρημα για τη “νομική μαύρη τρύπα” κατά τη διάρκεια του λεγόμενου πολέμου κατά της τρομοκρατίας που ακολούθησε την 11η Σεπτεμβρίου, υποστηρίζοντας ότι η Αλ Κάιντα και οι Ταλιμπάν ήταν μη κρατικοί παράγοντες και ως εκ τούτου απροστάτευτοι από τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949. Ωστόσο, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ απαξίωσε αυτό το νομικό επιχείρημα το 2006, αποφασίζοντας ότι το Κοινό Άρθρο 3 των συμβάσεων όντως αφορά και τον πόλεμο των ΗΠΑ με την Αλ Κάιντα.

Το Ισραήλ και το “κράτος της Παλαιστίνης”, το οποίο αναγνωρίζεται από τις περισσότερες χώρες ότι περιλαμβάνει τη Δυτική Όχθη, τη Γάζα και την Ανατολική Ιερουσαλήμ, είναι επικυρωμένα μέρη των τεσσάρων Συμβάσεων της Γενεύης του 1949. Το Ισραήλ δεν έχει επικυρώσει το πρώτο και το δεύτερο πρωτόκολλο των συμβάσεων, το οποίο το 1977 ρύθμιζε περαιτέρω την προστασία των πολιτών, της ιδιοκτησίας και του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μία από τις εξέχουσες διατάξεις είναι το άρθρο 75 του Πρωτοκόλλου Ι, το οποίο η Ουάσιγκτον θεωρούσε εδώ και καιρό ως μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου και επομένως η διάταξη θα δέσμευε όχι μόνο τις ΗΠΑ αλλά και το Ισραήλ. Απαιτεί ότι τα άτομα που κρατούνται από μια μάχιμη δύναμη θα τυγχάνουν ανθρώπινης μεταχείρισης σε όλες τις περιστάσεις και παρέχει λεπτομερή κατάλογο απαγορευμένων συμπεριφορών. Μια πλειάδα δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου στην απόφαση του 2006 τόνισε τη συνήθη εφαρμογή του άρθρου 75. Η Παλαιστίνη έχει επικυρώσει και τα τρία πρωτόκολλα, επομένως ως κράτος μέρος, δεσμεύεται αναμφισβήτητα στους όρους τους. Η Χαμάς, ιδιαίτερα ως de facto κυβερνητική αρχή στην Παλαιστίνη (δηλαδή στη Γάζα) που ελέγχει τις δικές της μαχητικές δυνάμεις, είναι υποχρεωμένη ως μέρος του κράτους της Παλαιστίνης να συμμορφωθεί με τις Συμβάσεις της Γενεύης και τα τρία πρωτόκολλά της.

Το κράτος της Παλαιστίνης είναι επίσης συμβαλλόμενο μέρος του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ICC), που σημαίνει ότι οι ηγέτες και το προσωπικό της Χαμάς μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για τη διάπραξη γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας ή εγκλημάτων πολέμου, για παράδειγμα, σε Ισραηλινούς έδαφος ή στη Γάζα. Το Ισραήλ, όπως οι ΗΠΑ και δεκάδες άλλες χώρες, δεν είναι συμβαλλόμενα μέρη του Καταστατικού της Ρώμης, αλλά ο εισαγγελέας του ΔΠΔ θα εξετάσει εξονυχιστικά τις στρατιωτικές του ενέργειες στη Γάζα, το έδαφος ενός κράτους μέλους.

Η αυτοάμυνα του Ισραήλ

Οι πρωταρχικοί στόχοι του Ισραήλ είναι η αυτοάμυνα ως απάντηση στις επιθέσεις της Χαμάς και η διασφάλιση της μελλοντικής ασφάλειας του Ισραήλ. Το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών επιτρέπει ενέργειες “εγγενούς” αυτοάμυνας που απορρέουν από το εθιμικό διεθνές δίκαιο και δεν περιορίζει αυτό το δικαίωμα σε ενέργειες κατά των συμβατικών ενόπλων δυνάμεων άλλου κράτους. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών μπορεί να επιλέξει να μην προβεί σε καμία ενέργεια για την ενίσχυση ή τον περιορισμό αυτού του δικαιώματος αυτοάμυνας – και, ασχέτως, το σώμα έχει ουσιαστικά παραλύσει εδώ και πολύ καιρό από τη ρήξη μεταξύ των δυτικών μόνιμων μελών και των δύο χωρών της Ρωσίας και της Κίνας όπως αυτό καταφανώς έγινε αντιληπτό κατά τη διάρκεια της ατελούς συνεδρίασης του συμβουλίου στις 16 Οκτωβρίου.

Βαθιά συνδεδεμένη με τα μέτρα αυτοάμυνας του Ισραήλ είναι η δεδηλωμένη πρόθεση της κυβέρνησης να εξαλείψει πλήρως τη Χαμάς. Το διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύει ρητά τη χρήση βίας για την εξάλειψη μιας οργάνωσης όπως η Χαμάς, την οποία το Ισραήλ, οι ΗΠΑ και πολλές άλλες χώρες θεωρούν τρομοκρατική ομάδα. Ωστόσο, παραμένει σημαντικό η χρήση βίας από το Ισραήλ για την επίτευξη αυτού του στόχου να τηρεί το δικαίωμα της αυτοάμυνας βάσει του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και να είναι σύμφωνη με το δίκαιο των ένοπλων συγκρούσεων και το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο.

Τι πρέπει να κάνει το Ισραήλ για να συμμορφωθεί με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο; 

Το Ισραήλ έχει θεμελιώδεις νομικές υποχρεώσεις που πρέπει να τηρήσει κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του κατά της Χαμάς. Οι βαριά φορτισμένες δηλώσεις ορισμένων Ισραηλινών αξιωματούχων πρέπει να διαχωριστούν από τη σωστή νομική πολιτική. Εν συντομία, το Ισραήλ πρέπει να πληροί διάφορα πρότυπα:

• Δεν πρέπει να χρησιμοποιεί την πείνα (συμπεριλαμβανομένης της στέρησης τροφής, νερού και άλλων απαραίτητων για την επιβίωση) του άμαχου πληθυσμού της Γάζας ως πολεμικό όπλο κατά της Χαμάς ή για οποιονδήποτε λόγο.
• Πρέπει να τηρήσει κάθε δυνατό μέτρο για να στοχεύσει μόνο τους μαχητές της Χαμάς και τη στρατιωτική τους υποδομή και να ελαχιστοποιήσει τις απώλειες αμάχων και την καταστροφή των πολιτικών υποδομών. Η ισραηλινή εκστρατεία της αεροπορίας και του πυροβολικού, καθώς και ο χερσαίος πόλεμός του, πρέπει να καθοδηγούνται από τις αμετάβλητες νομικές αρχές του ανθρωπισμού, της διάκρισης, της αναλογικότητας και της στρατιωτικής αναγκαιότητας.
• Πρέπει να επιτρέπει την επιστροφή των εκτοπισμένων αμάχων μετά τη σύγκρουση. Ενώ μπορεί να ζητηθεί νόμιμα η προσωρινή εκκένωση αμάχων από ένα θέατρο μάχης, θα ήταν παράνομο να εκτοπιστεί μόνιμα ο άμαχος πληθυσμός από τα σπίτια του. Οι συνθήκες στη Γάζα σήμερα δημιουργούν τεράστιες δυσκολίες για εκατοντάδες χιλιάδες Παλαιστίνιους αμάχους και το Ισραήλ θα πρέπει να λάβει μέτρα για να βελτιώσει αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Οι επισκέψεις του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν στη Μέση Ανατολή επικεντρώθηκαν εν μέρει στο τι μπορούν να κάνουν το Ισραήλ και άλλα έθνη και οργανισμοί για να αντιμετωπίσουν την ανθρωπιστική δεινά των Παλαιστινίων στη Γάζα.

Διάσωση Ομήρων

Ένας άλλος πρωταρχικός στόχος για το Ισραήλ είναι η διάσωση ή η απελευθέρωση των περίπου διακοσίων Ισραηλινών, Αμερικανών και άλλων ξένων ομήρων. Η Χαμάς παίρνει ομήρους από το ισραηλινό έδαφος και τους χρησιμοποιεί, παράνομα, ως ανθρώπινες ασπίδες στη Γάζα. Οι επικίνδυνες για τη ζωή συνθήκες θέτουν ιδιαίτερες προκλήσεις για την ισραηλινή στρατιωτική δράση. Αν η Χαμάς δεν είχε πάρει ομήρους, η στρατηγική του Ισραήλ για την αντιμετώπιση της μαχητικής ομάδας θα μπορούσε να ήταν διαφορετική.

Αν και συζητήθηκε πολύ μεταξύ διεθνών δικηγόρων και κυβερνήσεων, υπάρχει νομικό δικαίωμα, τα κράτη να χρησιμοποιούν βία για τη διάσωση ομήρων, εφόσον οι ενέργειές τους πληρούν τέσσερα κριτήρια:

• πολλοί όμηροι συλλαμβάνονται, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια ένοπλης επίθεσης (όπως συνέβη στις 7 Οκτωβρίου),
• οι ενέργειες είναι απαραίτητες (υπάρχει απειλή βίας κατά των ομήρων της Χαμάς και οι μη αναγκαστικές επιλογές ανάκτησης, όπως μια συμφωνία κατόπιν διαπραγμάτευσης με την ομάδα, μπορεί να αποδειχθούν μάταιες),
• υπάρχει μια αμεσότητα (η απελευθέρωση με ταχεία διαπραγμάτευση δεν είναι δυνατή και η μοίρα των ομήρων φαίνεται να χειροτερεύει κάθε μέρα που περνάει) και
• η χρήση βίας είναι αναλογική (χρησιμοποιώντας μόνο το επίπεδο ένοπλης δύναμης που είναι απαραίτητο για τη διάσωση των ομήρων).

Το τελικό κριτήριο της αναλογικότητας θα αντικατασταθεί από την ισραηλινή εισβολή στη Γάζα, επειδή αυτή η επέμβαση θα γινόταν υπό το δικαίωμα της αυτοάμυνας – ένας στόχος πολύ μεγαλύτερης κλίμακας – και όχι μόνο για τη διάσωση των ομήρων.

Όποια και αν είναι η συζήτηση σχετικά με το παλαιστινιακό κράτος, τη δυνατότητα εφαρμογής διαφόρων συνθηκών και εάν το Ισραήλ είναι κατοχική δύναμη στη Γάζα, το Ισραήλ θα πρέπει να φροντίσει να ακολουθήσει τις ισχυρές απαιτήσεις του εθιμικού διεθνούς δικαίου καθώς αμύνεται ενάντια στη Χαμάς και επιδιώκει τη διάσωση ομήρων.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ