Τα Ηνωμένα Έθνη και η Αφρικανική Ένωση (ΑΕ) φαίνεται ότι θα ξεκινήσουν μια πιο επιθετική και λιγότερο αποτελεσματική προσέγγιση για τις ειρηνευτικές επιχειρήσεις στην Αφρική.

Το μονοπάτι που επέλεξαν είναι πιθανό να επιδεινώσει αντί να μετριάσει τις παγιωμένες συγκρούσεις σε ολόκληρη την ήπειρο. Ωστόσο, εάν δράσουν τώρα, τα ευρωπαϊκά κράτη και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν την ευκαιρία να πείσουν τον ΟΗΕ και την ΑΕ να ρίξουν το βάρος τους στις μεθόδους τοπικού διαλόγου ως την οδό προς τη βιώσιμη ειρήνη.

Η εποχή των μεγάλης κλίμακας ειρηνευτικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ πλησιάζει στο τέλος της. Η αποστολή σταθεροποίησης του ΟΗΕ στο Μάλι, MINUSMA, είναι μόλις η τελευταία που αποσύρθηκε. Όμως, ο ΟΗΕ και η ΑΕ έχουν ήδη καταλήξει σε ένα διάδοχο μοντέλο για τη διαχείριση των συγκρούσεων στην Αφρική. Αυτή η νέα εποχή πρόκειται να οριστεί από αποστολές υπό την ηγεσία της ΑΕ – και οι οποίες θα λάβουν επίσης εντολές “επιβολής της ειρήνης” από τον ΟΗΕ. Αυτές οι επιχειρήσεις θα χρησιμοποιούσαν στρατιωτικά μέσα για να “επιβάλουν” την ειρήνη σε μια σύγκρουση. Τα προσχέδια δείχνουν ότι αυτά θα περιλαμβάνουν τη χρήση 4.000-5.000 στρατιωτών για έως και δύο χρόνια. Αυτές οι επιχειρήσεις υπό την ηγεσία της ΑΕ θα επικεντρωθούν στην καταπολέμηση των μη κρατικών ένοπλων ομάδων· και δεν θα έχουν εντολές ανοικοδόμησης και πολιτικούς. Μετά τη σταθεροποίηση της περιοχής ανάπτυξης, η ΑΕ θα παρέδιδε τη σκυτάλη στη συνέχεια στις αποστολές του ΟΗΕ ώστε να εφαρμόσουν τις βασικές πτυχές της οικοδόμησης της ειρήνης.

Αυτή θα ήταν μια θεμελιώδης αλλαγή και η προσέγγιση έχει επικυρωθεί στα υψηλότερα επίπεδα: ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες έχει επανειλημμένα τονίσει την ανάγκη για “μια νέα γενιά αποστολών επιβολής ειρήνης και αντιτρομοκρατικών επιχειρήσεων, με επικεφαλής περιφερειακές δυνάμεις”. Ο επίτροπος της ΑΕ για πολιτικές υποθέσεις, ειρήνη και ασφάλεια, Bankole Adeoye, ζήτησε “μια αλλαγή από τη διατήρηση της ειρήνης στην επιβολή της ειρήνης”. Αλλά η συζήτηση μέχρι στιγμής έχει επικεντρωθεί σε μεγάλο βαθμό στις συζητήσεις μεταξύ των μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με τον τρόπο χρηματοδότησης των επιχειρήσεων ειρήνης και ασφάλειας της ΑΕ.

Η προσπάθεια του ΟΗΕ ώστε η ΑΕ να προσπαθήσει να εφαρμόσει αυτή τη νέα προσέγγιση καθοδηγείται από την άποψη ότι οι ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ ήταν ανεπιτυχείς στην αντιμετώπιση της ανόδου ισχυρών ένοπλων ομάδων, οι οποίες δεν ενδιαφέρονται ποτέ να συνάψουν πολιτική διευθέτηση με τις αφρικανικές κυβερνήσεις. Εν τω μεταξύ, η βία συνεχίζεται, μαζί με τη φτώχεια, τον εκτοπισμό και την πείνα που αυτό συνεπάγεται, καταστρέφοντας τις ζωές ατόμων και κοινοτήτων. Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι οι λύσεις του ΟΗΕ απέτυχαν στην Αφρική: ότι οι βασικές αρχές διατήρησης της ειρήνης της συναίνεσης, της αμεροληψίας και της περιορισμένης χρήσης βίας περιόρισαν τις αποστολές του ΟΗΕ και επέτρεψαν σε ένοπλες ομάδες να εμβαθύνουν και να εμποδίσουν τις αφρικανικές κυβερνήσεις να παρέχουν στους πολίτες βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας. Και οι δύο οργανισμοί πιστεύουν ότι η ΑΕ είναι πιο κατάλληλη για την πρόκληση, επειδή οι ειρηνευτικές δυνάμεις της ΑΕ είναι πιο πρόθυμες να συμμετάσχουν σε επιχειρήσεις εναντίον ένοπλων ομάδων. Αυτό το συναίσθημα συνοψίζεται προσεκτικά από έναν δυτικό διπλωμάτη, ο οποίος δήλωσε ότι “η ΑΕ είναι πρόθυμη να πληρώσει το τίμημα του αίματος. Για τον ΟΗΕ, αυτό δεν γίνεται”.

Η δύναμη δεν είναι για καλό

Ωστόσο, η προσέγγιση επιβολής της ειρήνης είναι πιο πιθανό να εμποδίσει τις προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης παρά να δημιουργήσει μόνιμες πολιτικές λύσεις.

Το σκεπτικό πίσω από ένα μοντέλο επιβολής της ειρήνης είναι ότι μπορεί να εφαρμοστεί αποτελεσματικά παράλληλα με την οικοδόμηση της ειρήνης: οι άμαχοι πληθυσμοί βρίσκονται μόνο υπό τον έλεγχο μη κρατικών ένοπλων ομάδων επειδή είναι πιο ισχυροί στρατιωτικά από τις κυβερνήσεις. Εάν αυτές οι ομάδες ηττηθούν, οι κυβερνήσεις μπορούν στη συνέχεια να επεκτείνουν τον κρατικό έλεγχο και την παροχή υπηρεσιών. Το ζήτημα περιορίζεται σε μια θεωρία αντικατάστασης των μη κρατικών ένοπλων ομάδων με κυβερνήσεις.  

Αλλά στις χώρες με μεγάλες ειρηνευτικές επιχειρήσεις του ΟΗΕ και της ΑΕ που φαίνεται ότι απέτυχαν, οι λόγοι για την ανθεκτικότητα των μη κρατικών ένοπλων ομάδων είναι πιο περίπλοκοι από ό,τι μπορεί να επιλύσει αυτή η προσέγγιση. Οι ένοπλες ομάδες κατέχουν σημαντική επικράτεια όχι μόνο επειδή είναι στρατιωτικά πιο ισχυρές από τις κυβερνήσεις, αλλά επειδή οι άμαχοι συχνά πιστεύουν ότι τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύτερα από αυτές τις ομάδες. Και αυτά τα συμφέροντα συχνά βασίζονται σε ζητήματα διακοινοτικών διαφορών για τη γη, το νερό και άλλους πόρους.

Στο Μάλι, για παράδειγμα, οι εντάσεις μεταξύ των κοινωνικών και εθνοτικών κοινοτήτων, οι ιδεολογικές συγκρούσεις και ο ανταγωνισμός των πόρων επιτρέπουν στις ένοπλες ομάδες να εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα, ενώ εκμεταλλεύονται τη δυσαρέσκεια κατά των αδύναμων τοπικών κυβερνήσεων. Εδώ, η ομάδα τζιχαντιστών Katibat Macina συχνά υπερασπίζεται τον λαό Fulani, ο οποίος είναι νομαδικός, και μάχεται εναντίον του λαού Dogon, οι οποίες είναι αγροτικές κοινότητες. Η ήττα μιας τέτοιας ομάδας μέσω μιας αποστολής επιβολής της ειρήνης θα εμβάθυνε μόνο τις υπάρχουσες εντάσεις μεταξύ των αμάχων – και ενδεχομένως μεταξύ των αμάχων και του προσφάτως επιστραφέντος κράτους – και θα υπονόμευε μεταγενέστερες προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης.

Αντιθέτως, η καλύτερη προσέγγιση θα ήταν να υποστηριχθούν μορφές τοπικού διαλόγου, οι οποίοι στο παρελθόν είχαν επιδείξει κάποια επιτυχία στο Σαχέλ και στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Αυτά τα φόρουμ μπορούν να αντιμετωπίσουν με βιώσιμο τρόπο τις ρίζες των τοπικών παραπόνων, επιτρέποντας ταυτόχρονα την τοπική ιδιοκτησία, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για μια μορφή οικοδόμησης ειρήνης “από κάτω προς τα πάνω”. Στην περίπτωση του Μάλι, η προώθηση του διαλόγου στην κοινότητα Niono της χώρας μεταξύ της Katiba Macina και των μαχητών Donso οδήγησε σε μια ειρηνευτική συμφωνία. Οι διαπραγματεύσεις περιστράφηκαν γύρω από τους απτούς πόρους γης και νερού. Αυτή η προσέγγιση δεν είναι πανάκεια: ο τοπικός διάλογος έχει αποδειχθεί ότι είναι δύσκολο να διατηρηθεί χωρίς κρατική υποστήριξη, όπως αποδεικνύεται από την τελική κατάρρευση αυτής της ειρηνευτικής συμφωνίας μετά από το δεύτερο πραξικόπημα του 2021 στο Μάλι. Όμως, παρά τις δυσκολίες του, ο τοπικός διάλογος παρέχει μια αξιόπιστη πορεία προς την αντιμετώπιση των παραγόντων της σύγκρουσης, αντί να τις επιδεινώνει.

Ευρωπαϊκή υποστήριξη για τον τοπικό διάλογο

Τα τελευταία χρόνια, η κληρονομιά της αποικιοκρατίας και η άμεση στρατιωτική παρουσία των ευρωπαϊκών κρατών στην Αφρική ήταν ένα κεντρικό θέμα που συνοδεύει τα πραξικοπήματα στο Μάλι και τον Νίγηρα. Δεν υπάρχει εύκολος τρόπος να αρχίσετε να αντιμετωπίζετε την κληρονομιά του παρελθόντος. Αλλά οι Ευρωπαίοι μπορούν να δράσουν τώρα για να σταματήσουν τη διολίσθηση προς τη στρατιωτικοποίηση που ενσωματώνεται στην ιδέα επιβολής της ειρήνης (ακόμα κι αν αυτή η στρατιωτικοποίηση είναι υπό την ηγεσία της Αφρικής) και να αντιμετωπίσουν τις βαθύτερες αιτίες των ενδημικών ζητημάτων ασφάλειας σε ολόκληρη την Αφρική.

Τα ευρωπαϊκά μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών θα πρέπει να συμμετέχουν σε επίσημες και ανεπίσημες συζητήσεις με άλλα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας για να πείσουν τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων να απομακρυνθούν από τις επιχειρήσεις επιβολής της ειρήνης και να προχωρήσουν στον τοπικό διάλογο. Οι Αφρικανοί εταίροι και η ΑΕ θα αποτελούν ουσιαστικό συστατικό αυτών των συζητήσεων και θα είναι πιο αποτελεσματικοί στη διευκόλυνση του τοπικού διαλόγου από τον ΟΗΕ. Πέρα από τα όρια του ΟΗΕ, η ΕΕ έχει ήδη χρησιμοποιήσει την Ευρωπαϊκή Διευκόλυνση Ειρήνης για να υποστηρίξει την ΑΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις. μπορεί να το επεκτείνει για να αναπτύξει τη θεσμική ικανότητα του κράτους και της ΑΕ για την ανάληψη τοπικού διαλόγου και την αντιμετώπιση τοπικών ζητημάτων. Και υπάρχει ένα γεωπολιτικό κίνητρο: η ευρωπαϊκή υποστήριξη για αφρικανικές ειρηνευτικές επιχειρήσεις θα βοηθήσει τις προσπάθειες αποτροπής των αφρικανικών κυβερνήσεων από το να συνεργαστούν με επίδοξους παρόχους ασφάλειας όπως η Βάγκνερ. Καθώς ο ΟΗΕ εξετάζει το ενδεχόμενο νέας οικοδόμησης ειρήνης στην Αφρική, αυτή είναι μια σπάνια ευκαιρία για να διορθωθεί αυτή η νέα γενιά ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Η χρέωση της ΑΕ για την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων είναι λάθος προσέγγιση. Η σωστή προσέγγιση είναι η επαναβαθμονόμηση των μελλοντικών ειρηνευτικών επιχειρήσεων της ΑΕ προς υποστήριξη, αντί να παρεμποδίσει, τις μελλοντικές προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης. Αυτός είναι μακράν ο πιο υποσχόμενος δρόμος για τη διαχείριση των συγκρούσεων στην Αφρική.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ