Η 15η ετήσια σύνοδος κορυφής της ομάδας BRICS των αναδυόμενων οικονομιών έκλεισε στις 24 Αυγούστου με μια πρόκληση για τους λάτρεις των ακρωνύμιων. Από τον Ιανουάριο του 2024, το μπλοκ θα επεκταθεί από τα σημερινά του μέλη της Βραζιλίας, της Ρωσίας, της Ινδίας, της Κίνας και της Νότιας Αφρικής και θα συμπεριλάβει την Αργεντινή, την Αίγυπτο, το Ιράν, την Αιθιοπία, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα· ένα επίλεκτο μείγμα γιγάντων ενέργειας και εξόρυξης που περιλαμβάνει δύο αφρικανικά κράτη. Πράγματι, η σύνοδος κορυφής έδωσε σημαντική έμφαση στην ενεργειακή μετάβαση, μεταξύ μιας σειράς άλλων θεμάτων, με θέμα: “BRICS και Αφρική”. 

Ο όμιλος BRICS αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη γεωπολιτική χροιά τα τελευταία χρόνια. Παρά τα διαφορετικά εθνικά και διεθνή συμφέροντα μεταξύ των μελών, η ίδια η ομάδα έχει φτάσει να εκπροσωπεί την απογοήτευση στον παγκόσμιο νότο με την τρέχουσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων που καθοδηγείται από τη Δύση. Όσο αφορά την ενέργεια και το κλίμα, το πιο σαφές χάσμα μεταξύ Ευρώπης και BRICS είναι η ταχεία σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων: οι BRICS θεωρούν γενικά αυτά τα καύσιμα πολύ σημαντικά για την ανάπτυξη ώστε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματοςνα σταματήσουν γρήγορα τη χρήση τους. Αυτή η αναδυόμενη συνοχή, μαζί με τη γεωπολιτική επιρροή της ομάδας στον παγκόσμιο Νότο – ειδικά στην πλούσια σε ενεργειακά Αφρική – κινδυνεύει να απομακρύνει τη δράση από τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες και συμφέροντα.

Όμως, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της αναθεωρούν τις εξωτερικές ενεργειακές τους πολιτικές στον απόηχο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, θα πρέπει να επικεντρωθούν λιγότερο σε αποκλίνουσες θέσεις με τους BRICS και τα αφρικανικά κράτη και περισσότερο σε αλληλοεπικαλυπτόμενα συμφέροντα για την υλοποίηση της ενεργειακής μετάβασης. Οι BRICS, η Αφρική και η Ευρώπη έχουν πολλά κοινά στην επιδίωξή τους για το καθαρό μηδέν, πάνω απ’ όλα την ταχεία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ως εκ τούτου, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να διερευνήσουν ευκαιρίες για τριμερή συνεργασία εστιάζοντας στις τεχνικές πτυχές και στα κίνητρα που απαιτούνται για την ενίσχυση κοινών στόχων όπως η παραγωγή και χρήση καθαρότερης ενέργειας, καθώς και η μείωση των παγκόσμιων εκπομπών.

Οι προκλήσεις

Οι BRICS υποστηρίζουν μια βιώσιμη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα που βασίζεται σε κοινές αλλά διαφοροποιημένες ευθύνες και στις αντίστοιχες δυνατότητες κάθε χώρας. Η απόρριψη μιας πιο καθολικής προσέγγισης σημαίνει ότι οι προτεραιότητές τους, κατά καιρούς, αποκλίνουν από τις φιλοδοξίες της ΕΕ για το κλίμα. Το τελευταίο ανακοινωθέν της συνόδου κορυφής, για παράδειγμα, επαναλαμβάνει ότι οι BRICS υποστηρίζουν από κοινού το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών να εκμεταλλεύονται τα ορυκτά καύσιμα για να προωθήσουν την οικονομική τους ανάπτυξη και ασφάλεια. Πολλά μέλη της ομάδας πιθανότατα συνέβαλαν στο γεγονός πως η G20 προσφάτως απέτυχε να συμφωνήσει να καταργήσουν οι χώρες σταδιακά τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Το φετινό ανακοινωθέν σκιαγραφεί επίσης την αντίθεση της ομάδας στους “εμπορικούς φραγμούς που σχετίζονται με το κλίμα” – υπονοώντας τον μηχανισμό προσαρμογής των συνόρων άνθρακα της ΕΕ (CBAM), ο οποίος είναι ακραίως μη δημοφιλής στα κράτη του παγκόσμιου νότου που αγωνίζονται να δημιουργήσουν πράσινες αλυσίδες αξίας, ειδικά σε βιομηχανίες έντασης άνθρακα.

Τα αφρικανικά κράτη ευθυγραμμίζονται με πολλές από αυτές τις θέσεις, μοιράζονται επίσης ενδιαφέρον για την ενίσχυση των εμπορικών και επενδυτικών ροών με τους BRICS. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει κινδύνους για την Ευρώπη λόγω του αυξημένου ανταγωνισμού για πρόσβαση σε πόρους και αγορές σε μια ήπειρο που γίνεται ολοένα και πιο στρατηγική ως πάροχος ενέργειας και ορυκτών πόρων.

Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι δεν θα χάσει ευκαιρίες να στηρίξει τις ενεργειακές της λύσεις και τη δράση της για το κλίμα, και ότι θα παραμείνει συναφής στην παγκόσμια ενεργειακή και κλιματική διακυβέρνηση. Αυτό έχει γίνει ακόμη πιο σημαντικό αφότου αποφασίστηκε η διεύρυνση στη σύνοδο κορυφής. Η προσθήκη αυτών των κρατών όχι μόνο ενισχύει τη διεθνή νομιμότητα των BRICS, αλλά είναι επίσης πιθανό να ενισχύσει την εμπορική, επενδυτική και διαπραγματευτική ικανότητα του ομίλου στη διαμόρφωση της πράσινης μετάβασης. Οι κυρώσεις και η ανάγκη απομόνωσης της Ρωσίας δεν πρέπει να εμποδίσουν την ΕΕ να διαπραγματευτεί και να συνεργαστεί με τους BRICS ως ομάδα (όπως κάνουν οι Ευρωπαίοι με την G20, η οποία περιλαμβάνει τη Ρωσία).

Οι ευκαιρίες

Ο πολυμερής διάλογος μεταξύ της ΕΕ, της ομάδας BRICS και των αφρικανικών κρατών θα μπορούσε να τους επιτρέψει να προσδιορίσουν έναν κοινό οδικό χάρτη και να προωθήσουν κοινές απαντήσεις σε ζητήματα αμοιβαίου ενδιαφέροντος στην αφρικανική ήπειρο. Μια τέτοια δράση θα μπορούσε στη συνέχεια να σημαίνει ότι μοιράζονται το κόστος και τους κινδύνους των επενδύσεων, επεκτείνουν τις ευκαιρίες της αγοράς και υποστηρίζουν καλύτερα τις ανάγκες της Αφρικής.

Για να ενθαρρύνουν αυτή τη συνεργασία, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να δεσμευτούν ότι θα βρουν τρόπους για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των πολιτικών της ΕΕ, όπως το CBAM. Ταυτόχρονα, η ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίσει και να υποστηρίξει την ηγεσία μεμονωμένων χωρών BRICS και αφρικανικών χωρών σε τομείς που ενδιαφέρουν τους Ευρωπαίους. Αυτό θα μπορούσε αρχικά να περιλαμβάνει πιο ενεργή υποστήριξη για πολυμερείς πρωτοβουλίες στις οποίες ηγούνται οι BRICS και η Αφρική. Οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να υποστηρίξουν την πρωτοβουλία της Βραζιλίας για την προστασία των παγκόσμιων τροπικών δασών, που ξεκίνησε με τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την Ινδονησία, με στόχο τον από κοινού καθορισμό προτύπων για την καταμέτρηση των εκπομπών άνθρακα. Η ενισχυμένη συνεργασία με μεμονωμένα κράτη θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για περισσότερη συνεργασία με την ομάδα BRICS στο σύνολό της.

Αυτή η συλλογική συνεργασία θα μπορούσε να επικεντρωθεί στην κατάρτιση δεξιοτήτων, τόσο σε τεχνικό όσο και σε κυβερνητικό επίπεδο, για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και τις τεχνολογίες. Ο τριμερής διάλογος θα μπορούσε επίσης να προωθήσει τη συνανάπτυξη και τη συγχρηματοδότηση μεγάλων στρατηγικών περιφερειακών έργων, όπως οι γραμμές μεταφοράς ενέργειας και οι σιδηροδρομικές υποδομές, όπως προσδιορίζονται από την Αφρικανική Ένωση. Αυτά απαιτούν συχνά ένα ποικίλο σύνολο οικονομικών και τεχνολογικών δεσμεύσεων, οι οποίες είναι δύσκολο να πραγματοποιηθούν αν όχι μέσω συλλογικής δράσης. Επιπλέον, η ΕΕ θα μπορούσε να επιδιώξει να συνεργαστεί με τη BRICS και τα αφρικανικά κράτη για λύσεις που αποφεύγουν, μειώνουν και αφαιρούν τις εκπομπές – στις αλυσίδες αξίας των ορυκτών καυσίμων και πέραν αυτής. Θα μπορούσαν επίσης να εργαστούν για την ανάπτυξη συγκεκριμένων αλυσίδων αξίας, όπως τα βιοκαύσιμα.

Η υποστήριξη για κοινή δράση όπως αυτή θα στείλει ένα μήνυμα ότι η ΕΕ είναι ανοιχτή στη συνεργασία με τη BRICS, τα αφρικανικά κράτη και άλλα στον παγκόσμιο νότο για να συγκεντρώσει την οικονομική και τεχνική εμπειρογνωμοσύνη που απαιτείται για την ανάπτυξη φιλόδοξων σχεδίων ενεργειακής μετάβασης. Αυτό θα επιτρέψει στην ΕΕ να στείλει ένα σημαντικό μήνυμα, αναγνωρίζοντας την αυξανόμενη σημασία των BRICS και της Αφρικής στη λήψη αποφάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο και τον κρίσιμο ρόλο τους στη δυναμική της ενέργειας και του κλίματος. Θα καταδείκνυε επίσης την ενσυναίσθηση της ΕΕ προς τις ανησυχίες του παγκόσμιου Νότου, αποφεύγοντας πιθανώς την περαιτέρω αμοιβαία αποξένωση.

Περισσότερη ευθυγράμμιση μεταξύ των παγκόσμιων παραγόντων του Νότου, όπως η επέκταση των BRICS (παρά τις πολλές διαφωνίες που πιθανόν να υπάρχουν για τον όμιλο), θα μπορούσε να τους οδηγήσει να καταλάβουν μεγαλύτερα μερίδια στους ενεργειακούς τομείς του άλλου. Αυτό θα περιλαμβάνει τόσο εκείνα που οι Ευρωπαίοι διαμορφωτές πολιτικής προσπαθούν να υποβαθμίσουν (όπως τα ορυκτά καύσιμα), όσο και εκείνα στα οποία σκοπεύουν να επεκταθούν η ΕΕ και τα κράτη μέλη (όπως αλυσίδες αξίας ορυκτών). Οι Ευρωπαίοι πρέπει να συμμετάσχουν στη συζήτηση όπου είναι δυνατόν και να επιδιώξουν να ενεργήσουν ως υποστηρικτές της πολυμέρειας Βορρά-Νότου για να μετριάσουν τους πιθανούς κινδύνους μεγαλύτερης παγκόσμιας συνοχής του Νότου και να παραμείνουν σχετικοί με τη μετατόπιση της παγκόσμιας δυναμικής διακυβέρνησης της ενέργειας και του κλίματος. Αυτό το άνοιγμα είναι κάτι που οι BRICS θα πρέπει τουλάχιστον να εξετάσουν εάν θέλουν να παραμείνουν πιστοί στο σύνθημά τους για “περιεκτικότερη διακυβέρνηση”.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ