Του Hamzeh Hadad

Εδώ και δεκαετίες, το Ιράκ έχει παγιδευτεί εν μέσω διασταυρούμενων πυρών όσο αφορά τις εντάσεις μεταξύ του γειτονικού Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας. Ωστόσο, μετά την πρόσφατη ανάκαμψη των σχέσεων μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ – την οποία η Βαγδάτη βοήθησε να διευκολυνθεί – αποτελεί πλέον βασικός ωφελούμενος της περιφερειακής ηρεμίας. Μετά από μια δεκαετία έντονης πόλωσης, οι βασικοί περιφερειακοί παράγοντες επικεντρώνονται τώρα περισσότερο στην οικονομική ευημερία παρά στην απόκτηση της γεωπολιτικής υπεροχής, η οποία θα μπορούσε να αποφέρει άμεσα και τόσο απαραίτητα οφέλη στο Ιράκ. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πρωθυπουργός του Ιράκ, Μοχάμεντ αλ-Σουντάνι ενισχύει τους δεσμούς με τα μέλη του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ). Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να υποστηρίξουν ενεργά αυτές τις εξελίξεις, μετά από χρόνια προσπαθειών που στόχο είχαν να σταθεροποιήσουν το Ιράκ μετά την εισβολή του 2003.

Τα αραβικά κράτη του Κόλπου έχουν δείξει εχθρότητα προς το Ιράκ εδώ και χρόνια, θεωρώντας τους σιίτες πολιτικούς του Ιράκ, συμπεριλαμβανομένων των πρωθυπουργών του, ως πληρεξούσιους του Ιράν. Προς μεγάλη απογοήτευση των ιρακινών πολιτικών, πολλές χώρες – συμπεριλαμβανομένων των μελών του ΣΣΚ – θεωρούν εδώ και καιρό την εξωτερική τους πολιτική έναντι του Ιράκ ως επέκταση του φακέλου τους για το Ιράν. Όταν το Σουντάνι ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία τον Οκτώβριο του 2022, οι πρωτεύουσες του ΣΣΚ τον θεώρησαν ως ισχυρό σύμμαχο του πρώην πρωθυπουργού του Ιράκ Νούρι αλ-Μαλίκι και, κατ’ επέκταση, του Ιράν.

Στην πραγματικότητα, το επίπεδο του ιρανικού ελέγχου επί των πολιτικών δομών του Ιράκ είναι πολύπλοκο, ποικίλλει ανάλογα με το ίδρυμα, το ζήτημα και τη γεωγραφική θέση. Ωστόσο, οι Ιρακινοί έχουν μάθει με τον δύσκολο τρόπο ότι αυτή η υποτιθέμενη σύνδεση με το Ιράν επηρεάζει την εξωτερική πολιτική των κρατών του ΣΣΚ έναντι της Βαγδάτης. Οι ιρακινοί πολιτικοί έχουν εδώ και καιρό καταλάβει ότι οι σχέσεις της χώρας με τον αραβικό κόσμο θα βελτιωθούν μόνο εάν οι γείτονές του αποκλιμακώσουν τις εντάσεις με το Ιράν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Βαγδάτη άδραξε την ευκαιρία να μετατρέψει αυτούς τους δεσμούς σε πλεονέκτημα, διαμεσολαβώντας τις συνομιλίες μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας τα τελευταία χρόνια, οι οποίες κορυφώθηκαν στη διπλωματική ανακάλυψη που ανακοινώθηκε στην Κίνα νωρίτερα φέτος.

Οι πρωθυπουργοί του Ιράκ μετά το 2003 προσπάθησαν συχνά να καλλιεργήσουν ισχυρότερους δεσμούς με τα κράτη του ΣΣΚ – επιδιώκοντας να αντλήσουν μερίδιο από τον οικονομικό πλούτο της περιοχής για να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση της χώρας. Ορισμένοι αναλυτές υποστήριξαν επίσης την ιδέα ότι τα κράτη του ΣΣΚ θα πρέπει να ενισχύσουν τους δεσμούς με τη Βαγδάτη ακριβώς για να αντισταθμίσουν την ιρανική επιρροή. Αλλά το Ιράκ πέτυχε μια σημαντική πρόοδο σε αυτό μόνο υπό τον Πρωθυπουργό Χάιντερ αλ-Αμπάντι, αποκαθιστώντας τις διπλωματικές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία το 2015. Το 2022, το Ιράκ τελείωσε επίσης την καταβολή αποζημιώσεων στο Κουβέιτ για την εισβολή του το 1990.

Δεδομένων των δεσμών του με το Ιράν, μπορεί να αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Σουντάνι πιέζει για στενότερους δεσμούς με τον Κόλπο. Αλλά είναι ο πρωθυπουργός ενός μεγάλου συνασπισμού ισχυρών κομμάτων που όλα έχουν καλές σχέσεις με το Ιράν. Η διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου του και η είσοδος στον Κόλπο όχι μόνο τον ενδυναμώνει στον συνασπισμό του, αλλά ενισχύει και την ευρύτερη θέση του εξασφαλίζοντας οικονομικά οφέλη για τη χώρα. Το Ιράκ σαφώς επωφελείται επίσης από το ότι δεν χρησιμοποιείται ως πεδίο μάχης για πόλεμο με αντιπροσώπους μεταξύ περιφερειακών κρατών. Ως εκ τούτου, ο Σουντάνι παρακολούθησε τη Σύνοδο Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου στη Σαουδική Αραβία το 2023, ένα έργο που συνήθως αναλαμβάνει ο πρόεδρος του Ιράκ. Ο Σουντάνι δεσμεύτηκε επίσης να φιλοξενήσει τον Αραβικό Σύνδεσμο στη Βαγδάτη το 2025, στέλνοντας ένα σαφές μήνυμα δέσμευσης στον ευρύτερο αραβικό κόσμο.

Το πολιτικό σύστημα του Ιράκ, το οποίο λειτουργεί εδώ και δύο δεκαετίες, έχει δείξει την ανθεκτικότητά του σε μεγάλες κρίσεις όπως η τρομοκρατία, τα αποσχιστικά κινήματα και οι διαδηλώσεις μεγάλης κλίμακας. Τα κράτη του ΣΣΚ φαίνεται ότι τελικά αναγνώρισαν ότι παρά τις πολλές προκλήσεις του, αυτό το σύστημα δεν θα πάει πουθενά σύντομα. Μετά την προσέγγιση του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας, το Ριάντ δεν είναι πλέον τόσο ανθεκτικό στην αύξηση του ρυθμού της εμπλοκής του με την κυρίαρχη σιιτική κυβέρνηση στο Ιράκ.

Η γενεαλογική μετάβαση της εξουσίας στη Σαουδική Αραβία έχει αντικαταστήσει τους ηγέτες με εδραιωμένες σεχταριστικές πεποιθήσεις με νεότερους με νέες πολιτικές ιδέες και προτεραιότητες. Καθώς ο πληθυσμός της Σαουδικής Αραβίας αυξάνεται, οι ηγέτες ενδιαφέρονται για την οικονομική ευημερία των πολιτών τους σε έναν κόσμο που μεταμορφώνεται και λιγότερο εξαρτώμενο από το πετρέλαιο. Ο Σαουδάραβας διάδοχος πρίγκιπας Μοχάμαντ μπιν Σαλμάν θέλει να επικεντρωθεί στην εσωτερική μεταρρύθμιση, την οποία η περιφερειακή αστάθεια σε χώρες όπως το Ιράκ και η Υεμένη θα μπορούσε να περιπλέξει, ιδιαίτερα δεδομένης της αντίληψης ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα εγγυώνται πλέον την ασφάλεια του βασιλείου, καθώς η τελευταία συνεχίζει να συνεργάζεται με τη Ρωσία.

Ένας κρίσιμος λόγος για την επίμονη προσέγγιση της Βαγδάτης στη Σαουδική Αραβία είναι η ανάγκη του Ιράκ για αραβικές επενδύσεις, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας για να απογαλακτιστεί από το Ιράν και την Τουρκία. Το εμπόριο μεταξύ Τουρκίας και Ιράκ ανέρχεται πλέον σε άνευ προηγουμένου 20 δισ. δολάρια. Εν τω μεταξύ, παρά τις κυρώσεις των ΗΠΑ, το Ιράκ είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ιράν, εισάγοντας 8,9 δισ. δολάρια από το Ιράν το 2022. Το Ιράκ θα επωφεληθεί από τη διαφοροποίηση των εμπορικών του εταίρων, ειδικά στον ενεργειακό τομέα.

Επί του παρόντος, το Ιράκ αγοράζει αέριο από το Ιράν για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Λόγω των αμερικανικών κυρώσεων, το Ιράκ πληρώνει επί του παρόντος το Ιράν σε λογαριασμό στην κρατική Trade Bank of Iraq. Το Ιράν, ωστόσο, δεν μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτά τα χρήματα σε δολάρια ΗΠΑ λόγω των αμερικανικών αποφάσεων. Αυτό οδήγησε σε διαφωνίες μεταξύ Ιράν και Ιράκ, με την Τεχεράνη να διακόπτει τακτικά τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς το Ιράκ, οδηγώντας σε πολύωρες ελλείψεις ηλεκτρικής ενέργειας τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες. Τον Ιούλιο, το Ιράκ υπέγραψε συμφωνία 27 δισ. δολαρίων με τη γαλλική TotalEnergies, η οποία θα αυξήσει την εγχώρια παραγωγή πετρελαίου και θα δεσμεύσει φυσικό αέριο που αλλιώς καίγεται άσκοπα, μειώνοντας έτσι την εξάρτηση του Ιράκ από το ιρανικό αέριο. Η TotalEnergies θα επωφεληθεί από τις δυνατότητες της ιρακινής αγοράς, όπως και η QatarEnergy, η οποία έχει μερίδιο 25% στη συμφωνία.

Οι χώρες του ΣΣΚ επενδύουν επίσης τα δικά τους χρήματα στο Ιράκ. Για παράδειγμα, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διέθεσαν πρόσφατα 6 δισεκατομμύρια δολάρια για να επενδύσουν στη χώρα. Τέτοιες επενδύσεις, είτε στο λιανικό εμπόριο, στη φιλοξενία ή στην ενέργεια, είναι πιθανό να αυξηθούν καθώς αναπτύσσονται οι σχέσεις των χωρών του ΣΣΚ με τους ιρακινούς πολιτικούς. Για την ιρακινή κυβέρνηση, αυτό θα μπορούσε να βοηθήσει στην αντιμετώπιση επειγουσών – και συχνά αποσταθεροποιητικών – οικονομικών αναγκών όπως η παροχή επαρκών θέσεων εργασίας και κρατικών υπηρεσιών στον νεαρό πληθυσμό της.

Αυτό το νέο άνοιγμα προσφέρει επίσης ευκαιρίες για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι θα πρέπει να το καλωσορίσουν ως σημαντικό τρόπο για να βοηθήσουν στη σταθεροποίηση της χώρας. Οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει τώρα να ενθαρρύνουν και να υποστηρίξουν το ΣΣΚ και το Ιράκ να διευρύνουν τη δέσμευσή τους σε άλλους βασικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας για την ασφάλεια και το κλίμα. Αντί να το βλέπουν αυτό ως μέσο για τη μείωση της επιρροής της Τεχεράνης, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να καλωσορίσουν τις ευκαιρίες να προσελκύσουν το Ιράν σε συνεργατικά περιφερειακά πλαίσια που βοηθούν στην ενίσχυση της ευρύτερης περιφερειακής αποκλιμάκωσης και στην αντιμετώπιση επειγουσών κοινών προκλήσεων, όπως αυτές που θέτει η κλιματική αλλαγή.

Το Ιράκ θα πρέπει να συνεχίσει να εξισορροπεί προσεκτικά τις σχέσεις με τους γείτονές του, ακόμη και όταν το Ιράν και η Σαουδική Αραβία αντιμάχονται ο ένας τον άλλο. Αυτό δεν θα είναι πάντα εύκολο έργο. Και οι δύο πλευρές θα συνεχίσουν να πιέζουν τη Βαγδάτη με τρόπους που κινδυνεύουν να διαταράξουν την εξισορροπητική της κίνηση. Η παρουσία παραστρατιωτικών ομάδων συμμάχων με το Ιράν, οι οποίες συχνά ακολουθούν μια πιο σκληρή προσέγγιση από την Τεχεράνη, καθώς και ο κίνδυνος ευρύτερης περιφερειακής κλιμάκωσης που συνδέεται με τις εντάσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ με το Ιράν, αποτελούν επίσης απειλές για τη βιωσιμότητα αυτού του δρόμου. Αλλά τελικά, ένα πιο περιφερειακώς διασυνδεδεμένο Ιράκ θα είναι σε καλύτερη θέση για να αντιμετωπίσει τις δικές του εσωτερικές προκλήσεις και να μετριάσει τον αντίκτυπο αυτών των εξωτερικών πιέσεων. Οι Ευρωπαίοι πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να ενισχύσουν αυτήν την ευκαιρία.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ