Το «έπαθλο» της Ανατολίας ανά τους αιώνες, από τους Χετταίους μέχρι την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εποχή Ερντογάν. Οι ευκαιρίες και οι περιορισμοί στον 21ο αιώνα. Ποιες είναι οι επιτακτικές ανάγκες, οι προοπτικές και ποιοι οι κίνδυνοι για τη σύγχρονη Τουρκία

Η Τουρκία είναι μια κλασική μεσαία δύναμη. Δεν είναι αρκετά ισχυρή για να επιβάλλει μονομερώς τις πολιτικές της, αλλά ούτε και αρκετά αδύναμη ώστε να αναγκαστεί να μπει στην τροχιά μιας άλλης μεγάλης δύναμης. Αυτό το στάτους της μεσαίας δύναμης έχει τις ρίζες του στη γεωγραφική θέση της χώρας μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας, που δίνει στην Τουρκία μεγάλες οικονομικές ευκαιρίες και μεταφορά γνώσης, αλλά επίσης την εκθέτει σε απειλές ασφάλειας καθώς την τοποθετεί μεταξύ πολυάριθμων ισχυρών χωρών και δυνητικών εισβολέων.

Η Τουρκία μπορεί να επιδιώξει καλύτερα τα δικά της βασικά συμφέροντα –εσωτερική ενότητα, πρόσβαση στις παγκόσμιες αγορές και εξωτερική ασφάλεια- όταν το παγκόσμιο γεωπολιτικό περιβάλλον είναι κατακερματισμένο. Αλλά η Τουρκία δεν μπορεί να το πράξει αυτό εν μέσω μιας αποφασιστικής αντίθεσης από τις μεγάλες δυνάμεις, χωρίς παράλληλα να εκθέτει τον εαυτόν της σε απειλές που θα μπορούσαν να διαλύσουν το κράτος. Μαζί, οι πραγματικότητες αυτές σημαίνουν πως ενώ η Τουρκία μπορεί να επιδιώξει ανεξάρτητα πολλές από τις πολιτικές της (και το πράττει), ωστόσο πρέπει και πάλι να έχει μετρημένη συμπεριφορά στο εξωτερικό.

Ανατολία: Ο γεωγραφικός πυρήνας της Τουρκίας

Η Ανατολία, το πιο δυτικό σημείο της Ασίας, είναι η γεωγραφική καρδιά της Τουρκίας, όπως ήταν για πολλές αυτοκρατορίες και επαρχίες μεγάλων αυτοκρατοριών κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Αυτό δεν είναι τυχαίο: τα γεωγραφικά ισχυρά σημεία της χερσονήσου –με τη Μαύρη Θάλασσα στα βόρεια, το Ιράν στα ανατολικά, την Ευρώπη στα δυτικά, τη Μεσόγειο στα νοτιοδυτικά, και το Ιράκ και τη Συρία στα νοτιοανατολικά –οδήγησαν σε γεωπολιτική δύναμη τόσο επειδή συνέδεαν την περιοχή με τον κόσμο όσο και επειδή εν μέρει την προστάτευαν.

Η θέση της Ανατολίας μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της Μεσογείου Θάλασσας όχι μόνο δημιουργεί εμπορικούς δεσμούς με τη Ρωσία, τη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, αλλά σχηματίζει και εμπόδια για εισβολές εάν οι εχθροί δεν διαθέτουν επαρκή ναυτική δύναμη για να ταξιδέψουν στα κύματα. Στα νοτιοδυτικά, οι ανυδρες έρημοι του Ιράκ και της Συρίας επίσης αποτρέπουν τους εισβολείς, και υπονομεύουν την ανάπτυξη σημαντικών πολιτισμών που θα μπορούσαν να απειλήσουν την Ανατολία. Η θέση της Ανατολίας μεταξύ του Ιράν και της Ευρώπης της δίνουν πρόσβαση σε οικονομικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές υπερδυνάμεις ώστε να μπορεί να εμπορεύεται με αυτές και να μαθαίνει από αυτές, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί κράτη που επιδιώκουν να κυριαρχήσουν στην χερσόνησο. Αλλά μια επίθεση της Ανατολίας από τα δυτικά απαιτεί να διασχίσει κανείς το Αιγαίο Πέλαγος, δημιουργώντας ένα εμπόδιο για οποιαδήποτε ευρωπαϊκή δύναμη δεν έχει ισχυρό ναυτικό. Και η επίθεση της περιοχής από τα ανατολικά απαιτεί να διασχίσει κανείς τα κρύα και δύσβατα βουνά που περικλείουν το ελκυστικό κεντρικό οροπέδιο της Ανατολίας, δημιουργώντας έναν υλικοτεχνικό περιορισμό που συμβάλλει στη σταθεροποίηση των σύγχρονων ιρανοτουρκικών συνόρων.

Για ένα κράτος που παίρνει τον έλεγχο της Ανατολίας, υπάρχει αφθονία οικονομικών οφέλων. Το ήπιο κλίμα της και οι επαρκείς βροχοπτώσεις ευνοούν τη γεωργία και την υλοτομία, καθώς και βελτιώνουν την ελκυστικότητα των οικισμών, ενώ οι ποταμοί της περιοχής (συμπεριλαμβανομένων των πηγών των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη) παρέχουν αξιόπιστες παροχές νερού στις καλλιέργειες. Ο σίδηρος, ο χαλκός, ο άνθρακας, ο χρυσός, το μάρμαρο και άλλοι φυσικοί πόροι της Ανατολίας επίσης παρέχουν τις πρώτες ύλες για έναν προηγμένο υλικό πολιτισμό. Και η θέση της μεταξύ της Ρωσίας και της Μεσογείου και μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας ευρύτερα, την καθιστούν ένα φυσικό σημείο αναφοράς για τους εμπορικούς δρόμους, από τους οποίους τα κράτη της Ανατολίας πάντα έπαιρναν μερίδιο με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Στον δρόμο μεταξύ της Ρωσίας και της Μεσογείου, τα κράτη της Ανατολίας ελέγχουν τα κρίσιμης σημασίας τουρκικά στενά, μέσω των οποίων περνά ο σιτοβολώνας της Ουκρανίας και της Ρωσίας με κατεύθυνση τον υπόλοιπο κόσμο. αυτά τα οφέλη από καιρό έχουν κάνει την Ανατολία ένα κέντρο αστικού ανθρώπινου πολιτισμού: μια από τις πρώτες πόλεις του κόσμου, η Καταλχογιούκ, εκτιμάται πως ιδρύθηκε πριν από 9.400 χρόνια στη νοτιοδυτική Ανατολία.

Αυτά τα πρώιμα πλεονεκτήματα οδήγησαν στην άνοδο μεγάλων δυνάμεων που έδρευαν στην Ανατολία, όπως οι Χετταίοι, οι Βυζαντινοί και οι Οθωμανοί. Αλλά τα μειονεκτήματα του να είσαι περικυκλωμένος από άλλους προηγμένους πολιτισμούς –και στους πιο πρόσφατους καιρούς, προηγμένα έθνη-κράτη- έχουν επίσης εκθέσει της δυνάμεις της Ανατολίας στην πιθανότητα πολυμέτωπων προκλήσεων που κατά καιρούς δεν μπορούσαν να ισορροπήσουν. Η θέση της Ανατολίας σε μεγάλους εμπορικούς δρόμους φέρνει υλικό πλούτο, αλλά και ξένες ιδέες, πολιτισμούς και θρησκείες που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν τον πολιτιστικό πυρήνα, να αποδιοργανώσουν το κράτος και να το ανοίξουν σε εσωτερικούς διχασμούς που οι εξωτερικοί διεκδικητές μπορούν να εκμεταλλευτούν. Η ιστορία του πολιτισμού στην Ανατολία γενικά βιώνει φάσεις στις οποίες κράτη ουσιαστικά ισορροπούν τους παράγοντες αυτούς και φάσεις στις οποίες καταρρέουν επειδή δεν μπορούν να τους ισορροπήσουν.

Η σύγχρονη Ανατολία είχε αιώνες μοτίβων εποικισμού που έχουν αφήσει πίσω τους διάφορα πολιτιστικά και θρησκευτικά τεχνουργήματα. Αλλά η έλευση των Τούρκων τον 11ο και 12ο αιώνα ήταν αυτή που έχει έκτοτε ορίσει την κυρίαρχη ταυτότητα της περιοχής. Αυτοί οι τουρκικοί λαοί, που προήλθαν από την κεντρική-ανατολική Ασία, καταστάλαξαν στις πεδιάδες της Ανατολίας και αποίκησαν σταθερά και μεταμόρφωσαν το δημογραφικό τοπίο, αποβάλλοντας την χριστιανική ελληνορωμαϊκή ταυτότητα και αντικαθιστώντας την με τη μουσουλμανική τουρκική κουλτούρα για αρκετούς αιώνες. Μια τουρκόφωνη οικογένεια –οι Οσμανίδες- ίδρυσαν μια δυναστεία (σ.τ.μ: την Οθωμανική) που θα επεκτείνονταν σε πολλές από τις ίδιες περιοχές όπως η Ρωμαϊκή και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία, κατά μήκος των ακτών της Ανατολικής Μεσογείου. Για αιώνες οι Οθωμανοί, από μόνοι τους μια μεγάλη δύναμη, πέτυχαν την απαραίτητη ισορροπία για να διατηρήσουν την αυτοκρατορία.

Για τη συνέχεια Euro2Day