Ο Ν. Νουρής συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Βουλγαρίας, Πτέραρχο ε.α. Rumen Radev και με τον ομόλογό του Boyko Rashkov. Οι δύο αντιπροσωπίες αντάλλαξαν απόψεις για θέματα κοινού ενδιαφέροντος όπως το μεταναστευτικό, τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ για το οποίο οι δύο χώρες έχουν πολλές ιδιαιτερότητες, αλλά και θέματα πολιτικής προστασίας, καθώς και το Ουκρανικό.

Η κυπριακή αντιπροσωπία είχε την ευκαιρία να αντλήσει διδαχθέντα μαθήματα από τον τρόπο με τον οποίο η Βουλγαρία αντιμετωπίζει το πρόβλημα στα σύνορα με την Τουρκία, αφ’ ενός, και αφ’ ετέρου να ενημερώσει για τις κυπριακές θέσεις, υπό το πρίσμα της συνεχιζόμενης παράνομης τουρκικής κατοχής.

«Οδός της Ανατολικής Μεσογείου» & ιδιαιτερότητες ΓΚΠ

Σύμφωνα με τη «Μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ», Ελλάδα, Κύπρος και Βουλγαρία αποτελούν τη λεγόμενη «Οδό της Ανατολικής Μεσογείου» (“Eastern Mediterranean Route”) για πρόσφυγες/μετανάστες από τη Συρία. Ως εκ τούτου, το ζήτημα της παράτυπης μετανάστευσης έχει ήδη μια ενιαία ταυτότητα όσον αφορά τις τρεις χώρες.

Άλλωστε, όπως αναλύθηκε και προηγουμένως («Σημερινή», «Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών: Βουλγαρική πρόταση για συμπερίληψη Κύπρου & Ελλάδας», 25/10/2020), μια πρώτη «τριμερής» μεταξύ Ελλάδας-Κύπρου-Βουλγαρίας για το μεταναστευτικό καταγράφηκε σε κοινό έγγραφο τον Οκτώβριο του 2019 με θέμα τον εν λόγω διάδρομο, όπου οι τρεις ΥΠΕΣ ζήτησαν ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και δικαιότερη κατανομή βαρών, καθώς και αποτελεσματική εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Τουρκίας-ΕΕ της 18ης Μαρτίου του 2016, για διασφάλιση αποτελεσματικών επιστροφών και εκρίζωση των δικτύων λαθροδιακινητών.

Επίσης, η Βουλγαρία, μαζί με την Κύπρο, την Ελλάδα και άλλες χώρες της ΕΕ, συνυπέγραψαν στο Βίλνιους της Λιθουανίας την κοινή δήλωση της Ευρωπαϊκής Διάσκεψης σε θέματα διαχείρισης εξωτερικών συνόρων, με στόχο τη φυσική ενίσχυση και επιτήρησή τους. Σημαντικό να αναφερθεί είναι πως στο επίσημο έγγραφο έχει υπογραμμιστεί το γεγονός πως στην Κύπρο δεν υπάρχουν χερσαία σύνορα, αλλά η «Πράσινη Γραμμή», δηλαδή η Γραμμή Κατάπαυσης του Πυρός, αποτέλεσμα της παράνομης τουρκικής εισβολής και κατοχής (βλ. «Σημερινή», 30/01/2022 & 06/02/2022).

Κυβερνητικές πηγές αναφέρουν πως «η ιδιαιτερότητα της Κύπρου με την ύπαρξη ΓΚΠ έχει πλέον εμπεδωθεί στους Ευρωπαίους εταίρους και στις επαφές του ΥΠΕΣ στη Βουλγαρία, όσο και στη Σλοβενία (όπου μετέβη αμέσως μετά, στις 8 Απριλίου), επισημάνθηκε εκ νέου η τακτική εργαλειοποίησης των μεταναστών από την Τουρκία σε μια νέα υβριδική απειλή της απέναντι στην Κυπριακή Δημοκρατία». Αναφέρθηκε επίσης πως «η θέση αυτή έτυχε της πλήρους κατανόησης από τους ομολόγους του, οι οποίοι συμφώνησαν ότι θα πρέπει να υπάρξει ανάλογη διαχείριση της Πράσινης Γραμμής, όπως αυτή της οποίας τυγχάνουν τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, επισημαίνοντας εμφατικά ωστόσο ότι αντιλαμβάνονται απόλυτα ότι η ΓΚΠ δεν είναι το σύνορο της Κύπρου». Πρόσθετα, οι δύο ομόλογοί του επέδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε σχέση με την τακτική της Τουρκίας, «καταγράφοντας ότι θα πρέπει να τερματίσει αυτή την τακτική και να συνεργαστεί με την ΚΔ».

Οι ίδιες πηγές υπογράμμισαν ότι το πρόβλημα της παράτυπης μετανάστευσης διά μέσου της ΓΚΠ «αναγνωρίστηκε, ενδεχομένως και για πρώτη φορά επί της ουσίας, από την ίδια την Ευρωπαϊκή Επιτροπή». Ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις τόσο του Αντιπροέδρου της Επιτροπής Μαργαρίτη Σχοινά, όσο και της Επιτρόπου Ylva Johansson, κατά τις πρόσφατες επισκέψεις τους στο νησί, όπως σημειώθηκε, και «είναι ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κινητοποιήθηκε προκειμένου να παράσχει τη μέγιστη δυνατή υποστήριξη στην ΚΔ για την αντιμετώπιση του προβλήματος».

Αστυνόμευση συνόρων, υβριδικός πόλεμος & το βουλγαρικό δόγμα άμυνας-ασφάλειας

Τα γεγονότα στον Έβρο κατά τους μήνες Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2020 ορθώς χαρακτηρίστηκαν σε Ελλάδα και Κύπρο ως παράδειγμα υβριδικού πολέμου. Τότε, όμως, η τουρκική πίεση με τους εργαλειοποιημένους μετανάστες ασκήθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην Ελλάδα, με τη Βουλγαρία να καταφέρνει να αποφεύγει την πίεση. Τι γίνεται διαφορετικά στη Βουλγαρία;

Από τον Ιανουάριο του 2014 η Βουλγαρία ξεκίνησε την ανέγερση κατά μήκος των τουρκοβουλγαρικών συνόρων φράκτη από συρματόπλεγμα μήκους 259 χιλιομέτρων, επιτηρούμενου από εποχούμενα περίπολα και σύστημα παρακολούθησης με κάμερες. Τον Αύγουστο και τον Νοέμβριο του 2021 ανακοινώθηκε ότι ο Βουλγαρικός Στρατός (Bulgarska Armiya) ενίσχυσε τη Συνοριακή Αστυνομία (Granichna Politsiya), που είναι ένα ιστορικό Σώμα Ασφαλείας, συγκροτηθέν το 1887, με καθήκοντα συνοριοφυλακής. Κατά καιρούς αποστέλλονται στα σύνορα και δυνάμεις Χωροφυλακής (Zhandarmeriya), που υπάγονται στην Εθνική Αστυνομία (Natsionalna Politsiya).

Στις φωτογραφίες που εξασφάλισε αποκλειστικά η «Σημερινή» διακρίνεται ο φράκτης στην περιοχή του χωριού Καπιτάν Αντρέεβο στα ελλαδο-βουλγαρο-τουρκικά σύνορα, που είναι και σημείο εισόδου στην ΕΕ. Εκεί εδρεύει από τον Νοέμβριο του 2016 και το Κοινό Κέντρο Επαφής, για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αστυνομικών υπηρεσιών και των τελωνειακών Αρχών των τριών χωρών.

Δημοσιεύματα στον διεθνή Τύπο αναφέρουν πως στη Βουλγαρία υπάρχουν οργανωμένες ομάδες πολιτών, εν είδει πολιτοφυλακής, που επιτηρούν τα τουρκοβουλγαρικά σύνορα, αποτρέποντας την είσοδο λαθρομεταναστών, με τις βουλγαρικές Αρχές να δείχνουν μια κάποια ανοχή σε αυτές.

Ταυτόχρονα, σε ανώτατο επίπεδο, η Βουλγαρία έχει εντάξει από το 2016 στο στρατηγικό δόγμα άμυνας τον εξοπλισμό των στρατιωτικών της δυνάμεων για αντιμετώπιση προκλήσεως υβριδικού πολέμου και από το 2018 η στρατηγική εθνικής ασφάλειας περιλαμβάνει υβριδικές απειλές.

Κύπρος: Πού «σκοντάφτει» το θέμα των απελάσεων;

Στη Βρετανία, με πληθυσμό άνω των 67 εκατομμυρίων, αποτέλεσε σκάνδαλο η άφιξη 1.185 λαθρομεταναστών σε μια μέρα τον Νοέμβριο του 2021 και 300 σε μια μέρα τον Μάρτιο του 2022. Στην ημικατεχόμενη Κύπρο, με πληθυσμό λιγότερο του εκατομμυρίου, έφτασαν σε μια μέρα τον ίδιο μήνα 317 άτομα. Είναι προφανές ότι η χώρα μας δέχεται δυσανάλογα μεγάλους αριθμούς. Από την άλλη, οι απελάσεις είναι σαφώς λιγότερες από τις αφίξεις.

Η «Σημερινή» απηύθυνε το ερώτημα «πού “σκοντάφτει” το θέμα των απελάσεων;» σε αρμόδια πηγή, που απάντησε πως ο ΥΠΕΣ επανειλημμένα ανέφερε δημοσίως ότι, παρά το γεγονός ότι ο αριθμός των επιστροφών έχει αυξηθεί τα τελευταία 2 χρόνια αισθητά, εντούτοις είναι δυσανάλογος με τον αριθμό των νέων αφίξεων σε βαθμό που δεν αφήνει ικανοποιημένο τον ίδιο.

Άλλη πηγή αναφέρει πως «η Κύπρος, ως μικρό κράτος-μέλος της ΕΕ, και με περιορισμένη πολιτική δύναμη και επιρροή, αντιμετωπίζει σοβαρές δυσκολίες και εμπόδια με τρίτες χώρες, ιδιαίτερα της Αφρικής και της Ασίας, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις συνεχείς εκκλήσεις και ενέργειες της Κύπρου για συνεργασία προκειμένου να επιστραφούν οι ίδιοι τους οι υπήκοοι, οι οποίοι σήμερα διαμένουν παράνομα στην Κύπρο». Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Κύπρος στην προσπάθειά της αυτή είναι η άρνηση των τρίτων χωρών να παραχωρήσουν άδειες προσγείωσης στα αεροσκάφη που πρόκειται να επαναπατρίσουν τους υπηκόους τους. Τέτοιες χώρες, σύμφωνα με την ίδια πηγή, «είναι η Ινδία, το Μπανγκλαντές, το Κονγκό αλλά και το Πακιστάν, γνωστό για την ιδιαίτερα φιλική και στενή σχέση του με την Τουρκία, παράγοντας που φαίνεται να είναι καθοριστικός στην άρνησή του να συνεργαστεί με την ΚΔ». Ο Κύπριος ΥΠΕΣ διεκδικεί εμφατικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τα τελευταία δύο χρόνια όπως η διαπραγμάτευση της ΕΕ με τρίτες χώρες γίνεται κεντρικά, προκειμένου να συναφθούν συμφωνίες επιστροφών που θα καλύπτουν όλα τα κράτη-μέλη. Η θέση και η διεκδίκηση αυτή του Ν. Νουρή, κατά την ίδια πηγή, «φαίνεται να κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος ανάμεσα στους Ευρωπαίους ομολόγους του, οι οποίοι άρχισαν να εντάσσουν τη διεκδίκηση αυτή και στις δικές τους ατζέντες». Για παράδειγμα, κατά τις επαφές με τον B. Rashkov έγινε αναφορά και στο ενδεχόμενο κοινών πτήσεων επιστροφών λαθρομεταναστών.

Βούλγαροι στην Κύπρο: Επιτυχημένο παράδειγμα μετανάστευσης

Στην Κύπρο, τουλάχιστον από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, υπάρχει μια μεγάλη και ακμάζουσα βουλγαρική κοινότητα μεταναστών. Σύμφωνα με αρμόδια πηγή, υπολογίζεται πως διαμένουν νόμιμα στην Κύπρο περίπου 35.000 Βούλγαροι υπήκοοι.

Κατά τα φαινόμενα, οι σχέσεις τους με τους Κύπριους Έλληνες είναι εξαιρετικές και υπάρχει μεγάλος βαθμός ενσωμάτωσης. Υπάρχουν βουλγαρικά καταστήματα και καφενεία, τελούνται λειτουργίες Βούλγαρων Ορθοδόξων σε κυπριακές εκκλησίες και έχουν συναφθεί πάμπολλοι μεικτοί γάμοι. Σε Λευκωσία, Δάλι, Λεμεσό, Παραλίμνι, Πάφο και Πόλη Χρυσοχούς λειτουργούν πέντε βουλγαρικά σχολεία, τα οποία λαμβάνουν κονδύλια του βουλγαρικού Υπουργείου Παιδείας μέσω του Συνδέσμου Βουλγάρων Κύπρου. Παράλληλα, πάμπολλοι Κύπριοι έχουν φοιτήσει τις τελευταίες δεκαετίες σε βουλγαρικά πανεπιστήμια.

Πληροφορίες της «Σημερινής» αναφέρουν πως στις μεταξύ τους συζητήσεις στη Σόφια, οι δύο ΥΠΕΣ αναφέρθηκαν και στο γεγονός πως η νόμιμη βουλγαρική μετανάστευση στην Κύπρο και το γεγονός της αρμονικής ενσωμάτωσής τους στην κυπριακή κοινωνία σε μεγάλο βαθμό και με ομαλότητα, είναι ένα παράδειγμα επιθυμητής μετανάστευσης που είναι πολλές φορές ωφέλιμη για τον τόπο. Ωστόσο, ο Κύπριος ΥΠΕΣ επεσήμανε, τόσο στον Βούλγαρο ομόλογό του όσο και σε άλλες επαφές του, ότι οι υπέρμετρες παράτυπες μεταναστευτικές ροές που δέχεται η Κύπρος, αλλά και η φυσιογνωμία των ροών αυτών, είναι τέτοιες που δεν επιτρέπουν την ενσωμάτωση των ανθρώπων αυτών στην κοινωνία της Κύπρου.

Κυπριακές προτάσεις πολιτικής προστασίας: Ανθρωπιστικό «hub» & βάση πυρόσβεσης

Μεταξύ άλλων σημαντικών ζητημάτων που συζητήθηκαν, βασικό αντικείμενο αποτέλεσε το ενδεχόμενο συνεργασίας των δυο χωρών σε θέματα πολιτικής προστασίας. Πληροφορίες της «Σημερινής» αναφέρουν ότι ο Ν. Νουρής ανέπτυξε στον Βούλγαρο ομόλογό του την πρόθεση της Κυβέρνησης να καταστεί η Κύπρος επιχειρησιακό κέντρο (hub) για την εκκένωση Ευρωπαίων υπηκόων από τρίτες χώρες, κυρίως της Μέσης Ανατολής, σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, αλλά και να επαναφέρει την παλαιότερη διεκδίκησή της για δημιουργία περιφερειακής βάσης πυρόσβεσης στην Κύπρο για τη συνδρομή των γειτονικών χωρών στις περιπτώσεις μεγάλων πυρκαγιών.

Ο B. Rashkov εξέφρασε το ενδιαφέρον της Βουλγαρίας για τη συγκεκριμένη πρόταση, χαρακτηρίζοντας την πρωτοβουλία της Κύπρου πολύ σημαντική για την περιοχή. Οι δυο ΥΠΕΣ συμφώνησαν την έναρξη διαλόγου σε τεχνοκρατικό επίπεδο μεταξύ των υπουργείων τους, ώστε να επεξεργαστούν τόσο την πρόταση του Ν. Νουρή όσο και άλλους τομείς περαιτέρω συνεργασίας.

Ο Κύπριος ΥΠΕΣ διαβεβαίωσε επίσης τη βουλγαρική πλευρά πως η χώρα μας εκφράζει την ένθερμη υποστήριξή της στην ένταξη της Βουλγαρίας στη ζώνη του Schengen.

«Βουλγαρική Συμμαχία κατά της Παραπληροφόρησης»

Η Βουλγαρία θα δημιουργήσει μια ειδική Αρχή επιτήρησης και ανάλυσης των τάσεων για fake news στο διαδίκτυο και στα ΜΚΔ, όπως ανέφερε πρόσφατα στο βουλγαρικό κοινοβούλιο ο Υπουργός Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Bozhidar Bojanov. Η νέα υπηρεσία δεν θα παρακολουθεί πολίτες διότι «ο στόχος δεν είναι η δημιουργία ενός κατασταλτικού μηχανισμού», ξεκαθάρισε, και πρόσθεσε: «Η στοχευμένη παραπληροφόρηση κατά ανυποψίαστων πολιτών αποτελεί συστημικό κίνδυνο προς την κοινωνία μας και είναι αναγκαία η ύπαρξη επαρκών αντιμέτρων. Αυτά τα μέτρα πρέπει να είναι καλά στοχευμένα λόγω του ότι αποτελούν κίνδυνο για την ελευθερία της έκφρασης».

Η πρωτοβουλία «Bulgarian Coalition against Disinformation» παρουσιάστηκε την 1η Απριλίου και στηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Μας οδηγεί μια βασική αρχή – ούτε η κυβέρνηση ούτε καμία μεγάλη εταιρεία δεν θα πρέπει να αποφασίζει το τι είναι αλήθεια και τι δεν είναι και να μπλοκάρει περιεχόμενο. Δεν πρέπει να δημιουργούμε μηχανισμούς για τέτοια συμπεριφορά διότι μπορεί πολύ εύκολα να χρησιμοποιηθούν προς την λάθος κατεύθυνση», υπογράμμισε ο B. Bojanov.

Σύμφωνα με το «Euractiv» (11/04/2022), ο Βούλγαρος Υπουργός ανέφερε πως οι Αρχές της χώρας του έχουν επίγνωση πως «το Κρεμλίνο, άμεσα και έμμεσα, χρηματοδοτεί παραπληροφόρηση, διατηρεί “εργοστάσια” από τρολλς και διανέμει αυτό το υλικό με συντονισμένο τρόπο στα κοινωνικά δίκτυα». Αυτά τα «τρολλς» είναι συχνά άνθρωποι «που εργάζονται από το σπίτι και δημιουργούν ψεύτικα προφίλ με τα οποία μοιράζονται “ειδήσεις” σε ομάδες και σελίδες και επίσης σχολιάζουν κάτω από άρθρα ειδήσεων».

Η Βουλγαρία μέχρι στιγμής δεν έχει κρατική υποδομή για την προστασία του πληθυσμού από υβριδικές απειλές και παραπληροφόρηση, αναφέρει το δημοσίευμα.

Όπως μετέδωσε το κρατικό BTA (01/04/2022), κατά την παρουσίαση της πρωτοβουλίας, ο Επικεφαλής της Αντιπροσωπίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη Σόφια, Cvetan Kyulanov, ανέφερε πως η παραπληροφόρηση έχει άμεσες επιπτώσεις στην οικονομική ζωή της χώρας. Ο Αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας Yordan Bozhilov στήριξε την πρωτοβουλία αναφέροντας: «Μπορούμε να δούμε ότι ένας πόλεμος μπορεί να διεξαχθεί με όλα τα μέσα – με στρατιωτικά μέσα, καθώς και διαμέσου της παραπληροφόρησης και της προπαγάνδας».

Η βουλγαρική πρωτοβουλία, που έχει τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι διυπηρεσιακή, με αντιπροσώπους από διάφορες εθνικές Αρχές, υπηρεσίες και υπουργεία, καθώς και βουλγαρικά ΜΜΕ. Το βουλγαρικό ΥΠΑΜ θα σχεδιάσει και θα δημιουργήσει ειδική μονάδα που θα ασχολείται με θέματα στρατηγικής επικοινωνίας (strategic communications).

* Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

(δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή της Κυριακής», 17/04/2021, στήλη «Άμυνας & Ασφάλειας Αφηγήματα»)