Επιγραμματική παρουσίαση των σημαντικότερων ζητημάτων που σχετίζονται με την επέκταση του εύρους της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας στο Αιγαίο, όπως αυτό καθορίζεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS).

Ποιο είναι το εύρος της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας και πότε καθορίστηκε;

Έξι (6) ναυτικά μίλια (1 ναυτικό μίλι=1.852 μέτρα) από τις ακτές, όπως καθορίστηκε με τον Αναγκαστικό Νόμο 230 της 17-9-1936 (ΦΕΚ Α’ 450, 13-10-1936).

Ποιο είναι το εύρος της χωρικής θάλασσας της Τουρκίας στο Αιγαίο και πότε καθορίστηκε;

Είναι το ίδιο με της Ελλάδας από το 1964, όπως καθορίστηκε με το Νόμο 476 της 15-5-1964.

Το εύρος της χωρικής θάλασσας της Τουρκίας είναι το ίδιο σε όλες τις ακτές της;

Όχι, στον Εύξεινο Πόντο είναι 12 ναυτικά μίλια.

Ποιο είναι το νομικό καθεστώς της χωρικής θάλασσας;

Η χωρική θάλασσα περιλαμβάνει τη θαλάσσια περιοχή, το βυθό της και το υπέδαφός του και εξομοιώνονται πλήρως με την κυριαρχία που το παράκτιο κράτος ασκεί στο έδαφός του. Εξαιρείται μόνο το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, που ασκείται χωρίς προηγούμενη άδεια ή ενημέρωση του παράκτιου κράτους και με τον τρόπο που ορίζεται στην UNCLOS.

Ποιο είναι το μέγιστο εύρος της χωρικής θάλασσας και ποιες εξαιρέσεις θεσπίζονται σ’ αυτό;

Το μέγιστο εύρος της χωρικής θάλασσας που προβλέπει η UNCLOS είναι 12 ναυτικά μίλια, χωρίς να προβλέπεται καμία απολύτως εξαίρεση.

Πόσα κράτη έχουν καθορίσει το εύρος της χωρικής θάλασσάς τους σε 12 ναυτικά μίλια;

149 από τα 152 παράκτια κράτη έχουν καθορίσει το εύρος της χωρικής θάλασσάς τους σε 12 ναυτικά μίλια. Τα τρία κράτη που απομένουν είναι η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, της οποίας η χωρική θάλασσα περικλείεται εξ ολοκλήρου από τα εσωτερικά ύδατα της Κροατίας, η Ιορδανία, της οποίας το εύρος της χωρικής θάλασσας δεν μπορεί να υπερβεί τα τρία ναυτικά μίλια επειδή διαφορετικά επικαλύπτεται με αυτά του Ισραήλ και της Αιγύπτου και η Ελλάδα.

Για ποιο λόγο η Τουρκία αντιδρά στην επέκταση του εύρους της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας;

Επειδή στην περίπτωση της επέκτασής του σε 12 ναυτικά μίλια, μεγάλο μέρος του Αιγαίου θα περιέλθει υπό ελληνική κυριαρχία. Επιπλέον, η επιφάνεια της τυχόν Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) και της υφαλοκρηπίδας που θα απομείνουν για οριοθέτηση θα είναι ελάχιστη, με αποτέλεσμα αυτές σχεδόν να μην έχουν πρακτική σημασία.

Συνοπτικά ποια νομικά επιχειρήματα προβάλλει η Τουρκία, για να υποστηρίξει ότι η Ελλάδα δεν επιτρέπεται να επεκτείνει το εύρος της χωρικής θάλασσάς της σε 12 μίλια στο Αιγαίο και ποια είναι η βασιμότητά τους;

Τα επιχειρήματά της είναι ότι:

1) σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες απαιτείται η συναίνεση των παράκτιων κρατών,

2) η Τουρκία δε δεσμεύεται από την UNCLOS, επειδή δεν την έχει υπογράψει και

3) η οριοθέτηση χωρικής θάλασσας κρατών η οποία επικαλύπτεται δε γίνεται με βάση την αρχή της μέσης γραμμής, αλλά βάσει της αρχής της ευθυδικίας, δηλαδή, εν προκειμένω, αφού ληφθούν υπ’ όψη τα «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας στο Αιγαίο.

Οι θέσεις της Τουρκίας είναι αβάσιμες:

1) Η UNCLOS δεν περιλαμβάνει καμία ρύθμιση στη συναίνεση των παράκτιων κρατών αναφορικά με τον καθορισμό του εύρους της χωρικής θάλασσας, παρά μόνο για την προστασία του περιβάλλοντος, την αλιεία, την προστασία των ζωντανών πόρων και την επιστημονική έρευνα στη θάλασσα. Επιπλέον, σε άλλες περιοχές του πλανήτη, όπου υπάρχουν κλειστές θάλασσες, τα παράκτια κράτη καθόρισαν μονομερώς το εύρος της χωρικής θάλασσάς τους σε 12 ναυτικά μίλια χωρίς να αμφισβητηθεί το δικαίωμά τους αυτό από οποιοδήποτε άλλο κράτος. Τέλος, κλειστή (κατ’ εξοχήν) θάλασσα είναι και ο Εύξεινος Πόντος, όπου το εύρος της χωρικής θάλασσας της Τουρκίας είναι 12 ναυτικά μίλια.

2) Είναι αδιάφορο αν η Τουρκία έχει υπογράψει ή όχι την UNCLOS, επειδή αυτή εμπεριέχει εθιμικό δίκαιο, δηλαδή δίκαιο που δεσμεύει όλα τα μέλη της διεθνούς κοινότητας, ανεξάρτητα αν αυτά αποτελούν συμβαλλόμενα μέρη σε συμβατικά κείμενα που το επαναλαμβάνουν.

3) Η UNCLOS υιοθέτησε αποκλειστικά τη μέθοδο της μέσης γραμμής για την οριοθέτηση τυχόν επικαλυπτόμενων ζωνών χωρικής θάλασσας και όχι την αρχή της ευθυδικίας, που εφαρμόζεται μόνο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ και της υφαλοκρηπίδας. Τα όποια «ζωτικά συμφέροντα» της Τουρκίας δεν αποτελούν νομικό αλλά πολιτικό κριτήριο για τον καθορισμό του εύρους της χωρικής θάλασσας, το οποίο δεν υιοθετήθηκε από την UNCLOS.

Μπορεί η Ελλάδα να επωφεληθεί από τις ευεργετικές ρυθμίσεις της UNCLOS για τα αρχιπελαγικά κράτη, που επιτρέπουν τον καθορισμό της χωρικής θάλασσας με βάση τα εξωτερικά όρια των εκάστοτε απώτατων νησιών;

Όχι, επειδή η UNCLOS ορίζει ως αρχιπελαγικό κράτος αυτό που αποτελείται αποκλειστικά από νησιά.

Ποια είναι η αντίδραση της Τουρκίας στην περίπτωση των επέκτασης του εύρους της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας;

Στις 8 Ιουνίου 1995 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση εξέδωσε ψήφισμα σύμφωνα με το οποίο η Τουρκία έχει ζωτικά συμφέροντα στο Αιγαίο και στην περίπτωση που η Ελλάδα θα επεκτείνει το εύρος της χωρικής θάλασσάς της, εκχωρεί στην κυβέρνηση όλες τις αρμοδιότητες, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που θα κριθούν αναγκαίες από στρατιωτική άποψη, για τη διατήρηση και υπεράσπιση των ζωτικών συμφερόντων της χώρας, γνωστοποιώντας την πράξη αυτή με φιλικά αισθήματα (!) στην Ελλάδα και τη διεθνή κοινότητα. Επομένως, σύμφωνα με το ψήφισμα αυτό, η επέκταση του εύρους της χωρικής θάλασσας της Ελλάδας αποτελεί αιτία πολέμου (casus belli).

Το casus belli είναι νόμιμο κατά το διεθνές δίκαιο;

Είναι καταφανώς παράνομο, επειδή επαπειλείται για την περίπτωση άσκησης νόμιμου δικαιώματος, το οποίο προβλέπεται από την UNCLOS. Κυρίως όμως το casus belli αντιβαίνει στο άρθρ. 2 παρ. 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο απαγορεύει σε όλα τα κράτη την απειλή ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο ασυμβίβαστο με τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών.

Πρέπει η Ελλάδα να συνεννοηθεί με τρίτα κράτη των οποίων πλοία διέρχονται από το Αιγαίο, πριν επεκτείνει το εύρος των χωρικών υδάτων της;

Ο καθορισμός των χωρικών υδάτων αποτελεί περίπτωση άσκησης κρατικής κυριαρχίας, που δεν υπόκειται σε προηγούμενη συνεννόηση με τρίτα κράτη. Ωστόσο, η Ελλάδα είναι σκόπιμο να προβεί σε προηγούμενη ενημέρωση (όχι συνεννόηση) τρίτων κρατών, προκειμένου να καθοριστεί ο τρόπος διέλευσης των πλοίων τους από τα στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας που θα προκύψουν, στα οποία, ενδεχομένως, θα μπορούσε κρίνει ως επωφελέστερη τη διατήρηση μικρότερου εύρους χωρικών υδάτων.

Πηγή: marsecstrat.com