Χωρίς αμφιβολία είναι η μέχρι σήμερα στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιο πολυμεταλλαγμένη Συνθήκη που υπήρξε, αφού πέρασε από διάφορα στάδια, τόσο προς το αντίκτυπό της ως Συνθήκη, αλλά και κυριότερα όσο και προς τη φιλοσοφία της. Ξεκινήσαμε με στόχο μια Συνταγματική Συνθήκη, ουσιαστικά από το 2000 και καταλήγουμε σε μια άλλη Συνθήκη, τη Συνθήκη της Λισαβόνας για την οποία χρειάστηκε μια δεκαετία, συμπληγάδων, αναιρέσεων και μεταστροφών. Κυριότερο θα έλεγα «πρόβλημα» υπήρξε η σύγκρουση ανάμεσα στις δυο παραδοσιακές σχολές σκέψεις, για μια «πιο χαλαρή Ευρώπη» από τη μια, και από την άλλη για την Ευρώπη της πολιτικής ολοκλήρωσης.
Αυτό αντανακλάται απόλυτα στο γεγονός ότι από τη Συνταγματική Συνθήκη που ξεκινήσαμε μέχρι και τη Συνθήκη της Λισαβόνας που καταλήξαμε, ειδοποιός διαφορά είναι η προσθαφαίρεση στοιχείων που προσέδιδαν μεγαλύτερη ή και λιγότερη πολιτική οντότητα στην Ένωση, όπως είναι ο ύμνος, η σημαία και μια ενοποιημένη Συνθήκη για την Ένωση (δηλαδή Σύνταγμα).
Κυριότερες αλλαγές
Η Συνθήκη της Λισαβόνας επιφέρει αρκετές αλλαγές τις οποίες και θα προσπαθήσω να παρουσιάσω όσο πιο κωδικοποιημένα γίνεται.
Στο θεσμικό επίπεδο κυριότερα σημεία αναφοράς είναι η δημιουργία θέσης Προέδρου ο οποίος θα διορίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για περίοδο 2,5 χρόνων με εκτελεστικές θα έλεγα κυρίως εξουσίες. Αυτό θα επιτρέπει στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να υπάρχει μια συνέχεια και περισσότερη συνέπεια στην εφαρμογή των αποφάσεων και κυριότερα στις σχέσεις της Ε.Ε. με τον υπόλοιπο κόσμο, συνδυαζόμενο αυτό και με το γεγονός ότι δημιουργείται και θέση Ύπατου Εκπροσώπου για Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, ο οποίος θα διορίζεται για περίοδο 5 χρόνων και παράλληλα θα είναι και ο Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σημειώνουμε επίσης ότι οι αρμοδιότητες συναπόφασης του ευρωκοινοβουλίου (μαζί με το Συμβούλιο αποτελούν τα δυο νομοθετικά όργανα της ΕΕ) επεκτείνονται σε όλους τους τομείς πολιτικών της ΕΕ, καθώς επίσης και ότι ο αριθμός των ευρωβουλευτών καθορίζεται στους 751 με μέγιστη εκπροσώπηση ανά κράτος μέλος τους 96 και ελάχιστη τους 6, όπου ο αριθμός καθορίζεται με βάση την αρχή της «φθίνουσας αναλογικότητας».
Σημαντικότατο είναι το γεγονός ότι αποσαφηνίζονται με πιο ξεκάθαρο τρόπο οι αρμοδιότητες και το επίπεδο αποφάσεων μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών, δηλαδή έχουμε διευρυμένη εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας. Επιπλέον, δημιουργούνται πιο ισχυροί και διευρυμένοι δεσμοί μεταξύ των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο σε θεσμικό επίπεδο (π.χ. ευρωκοινοβούλιο και εθνικά κοινοβούλια), αλλά και μεταξύ πολιτών και θεσμών. Αυτό δημιουργεί προϋποθέσεις για λιγότερο δημοκρατικό έλλειμμα, δηλαδή προσπάθεια όπως ο πολίτης θα έρθει πιο κοντά στα όργανα και θεσμούς της Ένωσης και έχει αμεσότερη εμπλοκή στη διαμόρφωση πολιτικών.
Σειρά διατάξεων είναι επίσης νέες και σημαντικές αλλαγές που επιφέρει η Συνθήκη της Λισαβόνας. Σαν τέτοιες μπορούν επιγραμματικά να αναφερθούν: η εισαγωγή της «διττής πλειοψηφίας» όπου για απόφαση χρειάζεται το 55% του αριθμού των κρατών μελών και να αντιπροσωπεύουν το 65% του πληθυσμού της Ένωσης, η ρήτρα «αλληλεγγύης» όπως για το θέμα της τρομοκρατίας και φυσικών καταστροφών, η «ενισχυμένη συνεργασία» με βάση την οποία κατ’ ελάχιστον 8 κράτη μέλη μπορούν να αποφασίσουν την ανάπτυξη προχωρημένων πολιτικών (βλέπε απαρχή schengen και νομισματική ένωση).

Προκλήσεις για την Κύπρο
Σαφέστατα η Συνθήκη της Λισαβόνας αποτελεί ένα μεγάλο βήμα της Ένωσης προς την πορεία ολοκλήρωσής της. Για την Κύπρο και γενικότερα για τα μικρά κράτη μέλη οι προκλήσεις είναι μεγάλες αφού το πλαίσιο που δημιουργείται είναι πιο συμπαγές, πιο αποσαφηνισμένο και ως εκ τούτου πιο καθορισμένο, με αποτέλεσμα η εφαρμογή των αρχών και αξιών, των πολιτικών αλλά και των αποφάσεων που θα λαμβάνονται και ο ρόλος έκαστου σε όλα τα επίπεδα πιο αποκρυσταλλωμένος. Ως εκ τούτου, για να υπάρξει εποικοδομητική παρουσία που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει και την πλήρη αξιοποίηση της ιδιότητας του κράτους μέλους θα πρέπει να γίνουν όλες οι απαραίτητες προσαρμογές στις ανάγκες που προκύπτουν και στις προκλήσεις που αναδεικνύονται. Σαν τέτοιες και άμεσου προσοχής είναι στα θέματα σχεδιασμού και διαμόρφωσης εξωτερικής πολιτικής, μηχανισμοί διαμόρφωσης θέσεων επί των διαφόρων πολιτικών αλλά και αποτελεσματικής συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων – δεν αναφέρομαι μόνο στη συμμετοχή προσώπων ή αντιπροσώπων, αλλά στην παρουσία ξεκάθαρων πολιτικών θέσεων και καθορισμού προτεραιοτήτων. Περαιτέρω και όχι λιγότερης σημασίας αναδεικνύεται και η αναβάθμιση/προσαρμογή των θεσμών και των διαδικασιών στο επίπεδο του ιδίου του κράτους μέλους, ώστε στα θέματα που αποφασίζονται με βάση την αρχή της επικουρικότητας να λαμβάνονται με αμεσότερο και αποτελεσματικότερο τρόπο οι αποφάσεις, με βάση τις εθνικές ανάγκες και δεδομένα προς όφελος του ιδίου του πολίτη.
ΣΗΜΕΡΙΝΗ