Του απεσταλμένου μας στη Βυρηττό Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου
«Ο χρόνος δεν είναι σημαντικός», λέει ο Ζαχάρ, ηγετικό στέλεχος της Χαμάς. Η δήλωσή του, στην κάμερα, έδωσε τον τίτλο στο ντοκιμαντερ για τη Γάζα, του ελληνικού Κέντρου Μελέτης και Αντιπληροφόρησης για τη Μέση Ανατολή Madisa, γυρισμένου πριν την ισραηλινή σφαγή. Ο Ζαχάρ εξηγεί ότι ο λαός θα περιμένει, θα αγωνίζεται, θα ματώνει, μέχρι να πάρει πίσω τη γη του.
Τον ακούω κατάπληκτος. Θυμάμαι τους Κύπριους πολιτικούς, που δηλώνουν ότι δεν μπορούν να περιμένουν, θέλουν λύση εδώ και τώρα – χωρίς να καλοεξηγούν, ούτε στον εαυτό τους καν, το τίμημα που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν γι’ αυτήν.
Ο Ζαχάρ ξέρει ότι ο χρόνος είναι…πάρα πολύ σημαντικός. ‘Ολοι το ξέρουμε. Κι αν λέει αυτό που λέει, το κάνει γιατί ξέρει ότι υπάρχουν πράγματα σημαντικότερα κι από τον χρόνο. «Η αξιοπρέπεια έχει τίμημα, το θέμα είναι αν είσαι διατεθειμένος να το πληρώσεις, άλλος είναι, άλλος δεν είναι», λέει, σχολιάζοντας τη στάση των αραβικών κυβερνήσεων, το στέλεχος της Χαμάς που μας συνοδεύει εκεί που πρόκειται να συναντήσουμε τον Ουσάμα Χάμνταν, υπεύθυνο για τις διεθνείς σχέσεις του Κινήματος Ισλαμικής Αντίστασης, υπό διαρκή απειλή εκτέλεσης.
Εδώ και λίγα χρόνια, ένα «θαύμα» συντελείται στη Μέση Ανατολή. Συνηθίσαμε το Ισραήλ αήττητο, να διαλύει σε μερικές μέρες όλους μαζί τους ισχυρότερους αραβικούς στρατούς και να υποχρεώνει σε συνθηκολόγηση τους αντιπάλους του. Και να, στον Λίβανο χάνει ταπεινωτικά από ένα λαϊκό κίνημα. Στη Γάζα δεν καταφέρνει να υποτάξει τους Παλαιστίνιους (όπως οι Αμερικανοί έχασαν τον πόλεμο στο Ιράκ και το ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν). Ποιο είναι το μυστικό;
«Εσύ είσαι σουνίτισα, σιίτισα ή χριστιανή;», ρωτάω τη δημοσιογράφο δίπλα μου, που παρακολουθεί, όπως κι εγώ, το μεγάλο διεθνές φόρουμ που οργάνωσε η λιβανική αριστερά και το Κέντρο Μελετών και Τεκμηρίωσης της Βυρηττού, προσκείμενο στη Χεζμπολά, πριν μερικές μέρες, σε μια προσπάθεια να φέρει κοντά δυνάμεις αντίστασης στην «αυτοκρατορία» και τον νεοφιλελευθερισμό από όλο τον κόσμο, πολύ διαφορετικών θρησκευτικών και ιδεολογικών καταβολών. Στο πάνελ διαδέχονται τώρα ο ένας τον άλλο ομιλητές τόσο διαφορετικοί όσο ο Αλάν Γκρες, αρχισυντάκτης μιας από τις εγκυρότερες διεθνείς επιθεωρήσεις, της Monde Diplomatique κι ο εκπρόσωπος των «Αδελφών Μουσουλμάνων» της Αιγύπτου. Για δεκαετίες ανακάλυπταν όσα τους χωρίζουν, τώρα μοιάζουν να ανακαλύπτουν όσα πιθανώς τους ενώνουν.
«Δεν θέλω να σου απαντήσω, δεν δέχομαι αυτή την ταξινόμηση», μου λέει η δημοσιογράφος και μετά κάποια σκέψη προσθέτει: «είμαι αριστερή και άθεη». Και για όλους αυτούς τους ισλαμιστές, εσύ τι λες, επιμένω. Δυσκολεύεται να απαντήσει, δεν είναι σίγουρη. «Ξέρεις, ίσως δεν θα μπορούσαν να αποφύγουν τη διείσδυση των Ισραηλινών στις τάξεις τους, αν δεν ήταν ισλαμιστές», λέει τελικά.
Εδώ άθεοι αριστεροί μιλάνε με συμπάθεια για τους μαχητές του Ισλάμ και φαίνονται δεκτικοί στις αριστερές ιδέες. Τους προκαλεί ενδιαφέρον η βαθύτερη αναλογία που βρίσκει ένας ‘Ελληνας σύνεδρος ανάμεσα στις μορφές οργάνωσης του ΕΑΜ και της Χεζμπολά, παρά την έντονη καταρχήν διαφορά του κόκκινου και του πράσινου. Δεν βλέπω εχθρική αντίδραση, μάλλον προκαλώ ενδιαφέρον στη δημοσιογράφο του Αλ Μανάρ, ντυμένη στο μαύρο του Ισλάμ και με γαλλικούς τρόπους, σύμβολο λες της ζώσας αντίφασης που είναι η χώρα των Κέδρων και πατρίδα των Φοινίκων, όταν χαρακτηρίζω τον κομμουνισμό «κοσμική θρησκεία» του 20ού αιώνα. «Αλί, ξέρεις κάτι, σε όλα όσα λες θα μπορούσα να συμφωνήσω. Η μόνη διαφορά μας είναι ότι εσύ περιμένεις τη σωτηρία από τον ουρανό, εγώ από τους ανθρώπους», λέω στον ισλαμιστή διανοούμενο και πανεπιστημιακό, εξαντλώντας εξεπίτηδες τα όρια των συγκλίσεων. Με κυττάει καλά – καλά πριν μου απαντήσει: «Δεν είμαι σίγουρος ότι διαφέρουμε».
‘Αγγλοαμερικανοί ενθάρρυναν παντοιοτρόπως το Ισλάμ, προσπαθώντας να ανακόψουν αραβικό και περσικό εθνικισμό και σοσιαλισμό. Οι Ισραηλινοί τους μιμήθηκαν, πιστεύοντας ότι οι Δυτικοί αν διστάσουν μεταξύ Ισραήλ και μιας κοσμικής, εθνικοαπελευθερωτικής PLO, θα τους υποστηρίξουν αναφανδόν εναντίον του «μουσουλμανικού σκοταδισμού». Μόνο που, σε ορισμένες τουλάχιστο περιπτώσεις, όπως αυτή της λιβανικής Χεζμπολά, μοιάζουν να έπεσαν οι ίδιοι στην παγίδα που έστησαν. Σε μια εποχή ήττας του κομμουνισμού, παρακμής και διαφθοράς του άλλοτε κραταιού αραβικού εθνικισμού, το Ισλάμ προσέφερε την αναγκαία ηθική και ιδεολογική βάση σε μια αντίσταση που πραγματοποιεί τώρα, με πράσινη σημαία, πολλά από όσα ονειρεύτηκαν αριστεροί και σοσιαλιστές.
Σήμερα υπάρχουν δύο στρατόπεδα στον κόσμο. Ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ και των συμμάχων τους από τη μια, οι υπόλοιποι από την άλλη. Είναι ανάγκη να ενωθούμε ενάντια στον κοινό εχθρό, ανεξάρτητα από τις διαφορές στην ιδεολογία, την κουλτούρα, τη θρησκεία, λέει ο Σείχ Νάιμ Κάσεμ ανοίγοντας τις εργασίες του συνεδρίου, και προσθέτει: Αυτό είναι δυνατό μόνο αν σεβαστούμε τις διαφορές μας.
Είμαστε μακριά από τις αναφορές στην Ουμά, την παγκόσμια κοινότητα των πιστών του Ισλάμ, που εξακολουθούν να χαρακτηρίζουν μεγάλο μέρος του ισλαμιστικού κινήματος. Υπάρχει μια ασύγκριτη ειρωνία στις δηλώσεις της Χαμάς εναντίον της γαλλικής πολιτικής στη Γάζα – αφού καυτηριάσουν την αποστολή μιας φρεγάτας από τον Σαρκοζί να ελέγχει τις ακτές τους, θυμίζουν στο Παρίσι το … σύνθημα της γαλλικής επανάστασης: «ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα».
Η Χεζμπολά μπόρεσε να αντισταθεί σε μια στρατιωτική υπερδύναμη όπως το Ισραήλ, γιατί κατάφερε να ενώσει την εθνική, την κοινωνική, τη θρησκευτική ταυτότητα. Τις ένωσε γιατί φτιάχτηκε σε μεγάλο βαθμό από στελέχη που υπήρξαν πολλά τους φορείς της εμπειρίας – και ιδίως της εμπειρίας των αποτυχιών – των εθνικιστικών και αριστερών κινημάτων, αποδεικνύοντας έτσι πόσο δίκηο είχε ένας ‘Ελληνας πρωταγωνιστής του αντιααποικιακού κινήματος, ο «Γιατρός» Βάσσος Λυσσαρίδης, όταν υποστήριζε, πασχίζοντας να τεκμηριώσει την αισιοδοξία του, ακόμα και στις πιο απελπιστικές καταστάσεις- ότι υπάρχει ένα είδος «κβάντουμ», ότι τίποτα δεν πάει χαμένο, ακόμα κι όταν ηττάται ή οπισθοχωρεί, στην μακρά πορεία της ανθρώπινης απελευθέρωσης.
Η ενότητα, η σύνθεση των ταυτοτήτων εξηγεί γιατί η Χεζμπολά κέρδισε τον πόλεμο. Αλλά δεν κέρδισε μόνο τον πόλεμο, κέρδισε και την ειρήνη μετά. Αν και θα μπορούσε εύκολα να πάρει σε 24 ώρες την εξουσία στον Λίβανο, προτίμησε να μην το κάνει – πάντρεψε επιτυχώς τον ριζοσπαστισμό της με μια κουλτούρα ανοχής, που αντλεί και από τις σιίτικες παραδόσεις και επιτρέπει στους ανθρώπους να εξελίσσονται – γιατί δεν μπορούν βέβαια να εξελιχθούν όταν τους κόβεις το κεφάλι, όπως τόσο συχνά συμβαίνει σε αυτή την περιοχή του κόσμου. Τη «σωτηρία» της από τους αναπόφευκτους εκφυλισμούς της νίκης, τόσο γνωστούς σε όσους γνώρισαν τις τραγωδίες της αριστεράς, τη βλέπει ίσως στο να παραμένει πάντα μειοψηφία, δηλαδή πρωτοπορία, μιας διαρκώς επεκτεινόμενης αλλαγής, με μια νοοτροπία που θυμίζει λίγο ένα «ισλαμικό ισοδύναμο» της «Διαρκούς Επανάστασης» του Τρότσκι. Το παράδειγμά της ήδη ακτινοβολεί στην ευρύτερη περιοχή, αμβλύνοντας τη διαμάχη σιιτισμού και σουνιτισμού. Η επιρροή αυτού του παραδείγματος στη Χαμάς είναι ήδη ορατή, έστω κι αν οι πολύ διαφορετικές ρίζες της τελευταίας, αλλά και οι πολύ μεγαλύτερες αντικειμενικές δυσκολίες υπεράσπισης της Γάζας καθιστούν το εγχείρημα δύσκολο.
Η εμφάνιση ενός «πεφωτισμένου» ισλαμισμού με «ανθρώπινο πρόσωπο», στη Μέση Ανατολή, συνιστά καθεαυτή μια μεγάλη ελπίδα για την αποφυγή μιας γενικευμένης αναμέτρησης των
«πολιτισμών», ενός μεγάλου πολέμου, που θα μπορούσε να είναι η διέξοδος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Αλλά χρειάζεται και Ευρωπαίος εταίρος. Δυστυχώς, η ευρωπαϊκή αριστερά, τόσο στη σοσιαλδημοκρατική, όσο και στην ριζοσπαστική έκδοχή της, μοιάζει απίστευτα συντηρητική, αλλά και εγκλωβισμένη από ένα ισχυρό ισραηλινό λόμπυ. Αν συνεχίσει να κοιμάται, ίσως θάναι πολύ αργά όταν ξυπνήσει.
[email protected]
METROPOLITAN