Γεωπολιτική
, Εξωτερική Πολιτική
, Τουρκία
28 Μαΐου 2019
Ελλάδα-Τουρκία: Η Λογική των Ακροβασιών του Ερντογάν και η Κλίνη του Προκρούστη των Στρατηγικών Παιγνίων
Βραχυχρόνιοι, μεσοπρόθεσμοι και μακροχρόνιοι στρατηγικοί σχεδιασμοί και μεταβλητές μεγάλης κύμανσης
Π. Ήφαιστος
1. Εκτιμήσεις και προβλέψεις υψηλού ρίσκου
Το κείμενο που ακολουθεί αναρτήθηκε παράλληλα σε τέσσερεις σειρές σε ιστοσελίδα που ειδικεύεται σε ζητήματα άμυνας και ασφάλειας (βλ. συνδέσμους και τίτλους στο τέλος). Όσο πιο σύντομα μπορούμε θα γίνει προσπάθεια να εξεταστεί η διαλεκτική σχέση σταθερότητας–αστάθειας σε σχέση με τα συμβαίνοντα στην Τουρκία, στην περιφέρειά μας και στον πλανήτη. Μιλάμε για πολλές και κυμαινόμενες μεταβλητές και για στάθμιση και εκτίμηση των πραγμάτων στην βάση της εμπειρίας και εδραιωμένων τυπολογιών της στρατηγικής θεωρίας, αλλά και ορατών τάσεων όπως εξελίσσονται και όπως διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια.
Ποιες οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης; Ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να απαντώνται τέτοια ερωτήματα γραμμικά ή με διατύπωση απλουστευτικών γνωμών. Επιπλέον, είναι ένα πράγμα οι περιγραφές και ερμηνείες μιας δημόσιας συζήτησης όπως για παράδειγμα η παρούσα και άλλο η ανάλυση, η στάθμιση και οι εκτιμήσεις των κρατικών λειτουργών και της πολιτικής ηγεσίας που διαθέτουν, ή πρέπει να διαθέτουν, πληροφόρηση για πλήθος αλληλένδετων πραγμάτων. Διαθέτουν ή πρέπει να διαθέτουν, επίσης, υπεύθυνη περιγραφή των απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας και αποκρυσταλλωμένες εκτιμήσεις για τις βαθμίδες ρίσκου σε εναλλακτικές καταστάσεις. Την «απειλή» και τις βαθμίδες ρίσκου, για να είμαστε ακριβείς, τα ορίζουν τα κρατικά επιτελεία και κυρίως τα επιτελεία των Ενόπλων Δυνάμεων μιας χώρας.
Έτσι, ανά πάσα στιγμή η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία καλείται να αποφασίζει ορθολογιστικά (βλ. πιο κάτω). Επειδή ο πόλεμος είναι καταστροφικό φαινόμενο και σίγουρα ασθένεια της διεθνούς πολιτικής που συνοδεύει τον πολιτικό πολιτισμό πέντε χιλιετίες (νοερό σύνορο μετά από το οποίο οι άνθρωποι άφησαν πίσω την βαρβαρότητα και οργανώθηκαν σε πολιτικές ομάδες), κανένας λογικός και σώφρων άνθρωπος δεν μπορεί να είναι πολεμοχαρής. Σκοπός των περί πολέμου αποφάσεων μπορεί να είναι μόνο η εκπλήρωση των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων με πρώτιστο την Εθνική Ασφάλεια και το εθνικό συμφέρον επιβίωσης. Ο πόλεμος, υπογραμμίζεται, δεν είναι αυτόνομο φαινόμενο αλλά συνδέεται με τους σκοπούς και υπακούει στην λογική των πολιτικών αποφάσεων που τους προσδιορίζει (Clausewitz).
Κύρια χρησιμότητα των δημόσιων συζητήσεων είναι να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό μέσα στην δημόσια σφαίρα. Πρωτίστως χρήσιμο είναι εάν επιχειρούν να σταθμίσουν βάσιμα τις βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις που επηρεάζουν τις εξελίξεις, εάν διατυπώνουν εκτιμήσεις για το πώς προσανατολίζονται τα πράγματα και εάν αναζητούν τις προϋποθέσεις που δημιουργούν συνθήκες υψηλού κινδύνου αστάθειας. Άξονας και σκοπός αυτών των αναλύσεων είναι περισσότερο η αναζήτηση του προσανατολισμού προς τον οποίο κινούνται οι αποφάσεις των κρατών και λιγότερο η διατύπωση προτάσεων πολιτικής για τις καθημερινές αποφάσεις. Η αξία τους, επίσης, κρίνεται από το κατά πόσο γίνεται σωστή σύνδεση των μακροπρόθεσμων στρατηγικών αποφάσεων με συντρέχοντα γεγονότα.
Παρά το γεγονός ότι δύσκολα ένα κράτος επιβιώνει όταν το εσωτερικό του είναι τόσο πολύ κοσμοθεωρητικά, πνευματικά και πολιτικά διαιρεμένο όσο η Τουρκία, μια εκτίμηση είναι ότι ο Τούρκος ηγέτης για να επιτύχει τους σκοπούς του λειτουργεί όσο λίγοι ορθολογιστικά (με την έννοια που μόλις διατυπώσαμε). Αυτό δεν σημαίνει πως τα προβλήματα δεν τον υπερβαίνουν ή ότι δεν κάνει λάθη ή ότι δεν μπορεί να διολισθήσει σε ανορθολογικές στάσεις και αποφάσεις. Για παιχνίδι κόστους-οφέλους μιλάμε στην στρατηγική των κρατών και ο σκοπός του είναι η επιβίωση της Τουρκίας και του καθεστώτος.
Π. Ήφαιστος
1. Εκτιμήσεις και προβλέψεις υψηλού ρίσκου
Το κείμενο που ακολουθεί αναρτήθηκε παράλληλα σε τέσσερεις σειρές σε ιστοσελίδα που ειδικεύεται σε ζητήματα άμυνας και ασφάλειας (βλ. συνδέσμους και τίτλους στο τέλος). Όσο πιο σύντομα μπορούμε θα γίνει προσπάθεια να εξεταστεί η διαλεκτική σχέση σταθερότητας–αστάθειας σε σχέση με τα συμβαίνοντα στην Τουρκία, στην περιφέρειά μας και στον πλανήτη. Μιλάμε για πολλές και κυμαινόμενες μεταβλητές και για στάθμιση και εκτίμηση των πραγμάτων στην βάση της εμπειρίας και εδραιωμένων τυπολογιών της στρατηγικής θεωρίας, αλλά και ορατών τάσεων όπως εξελίσσονται και όπως διαμορφώνονται τα τελευταία χρόνια.Ποιες οι πιθανότητες τουρκικής στρατιωτικής πρόκλησης; Ο πόλεμος είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να απαντώνται τέτοια ερωτήματα γραμμικά ή με διατύπωση απλουστευτικών γνωμών. Επιπλέον, είναι ένα πράγμα οι περιγραφές και ερμηνείες μιας δημόσιας συζήτησης όπως για παράδειγμα η παρούσα και άλλο η ανάλυση, η στάθμιση και οι εκτιμήσεις των κρατικών λειτουργών και της πολιτικής ηγεσίας που διαθέτουν, ή πρέπει να διαθέτουν, πληροφόρηση για πλήθος αλληλένδετων πραγμάτων. Διαθέτουν ή πρέπει να διαθέτουν, επίσης, υπεύθυνη περιγραφή των απειλών κατά της εθνικής ασφάλειας και αποκρυσταλλωμένες εκτιμήσεις για τις βαθμίδες ρίσκου σε εναλλακτικές καταστάσεις. Την «απειλή» και τις βαθμίδες ρίσκου, για να είμαστε ακριβείς, τα ορίζουν τα κρατικά επιτελεία και κυρίως τα επιτελεία των Ενόπλων Δυνάμεων μιας χώρας.
Έτσι, ανά πάσα στιγμή η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία καλείται να αποφασίζει ορθολογιστικά (βλ. πιο κάτω). Επειδή ο πόλεμος είναι καταστροφικό φαινόμενο και σίγουρα ασθένεια της διεθνούς πολιτικής που συνοδεύει τον πολιτικό πολιτισμό πέντε χιλιετίες (νοερό σύνορο μετά από το οποίο οι άνθρωποι άφησαν πίσω την βαρβαρότητα και οργανώθηκαν σε πολιτικές ομάδες), κανένας λογικός και σώφρων άνθρωπος δεν μπορεί να είναι πολεμοχαρής. Σκοπός των περί πολέμου αποφάσεων μπορεί να είναι μόνο η εκπλήρωση των ιεραρχημένων εθνικών συμφερόντων με πρώτιστο την Εθνική Ασφάλεια και το εθνικό συμφέρον επιβίωσης. Ο πόλεμος, υπογραμμίζεται, δεν είναι αυτόνομο φαινόμενο αλλά συνδέεται με τους σκοπούς και υπακούει στην λογική των πολιτικών αποφάσεων που τους προσδιορίζει (Clausewitz).
Οι ποιοτικές βαθμίδες των εκτός κρατικών υπηρεσιών αναλύσεων όπως η παρούσα, κρίνονται από το κατά πόσο περιγράφουν σωστά και ερμηνεύουν καλά τα κριτήρια και τους παράγοντες που αφορούν όλη την αλυσίδα του πολέμου. Αυτή η «αλυσίδα» έχει πολλούς κρίκους που αρχίζουν από τα διλήμματα ασφαλείας και που φθάνουν σε στρατιωτική και κάθε άλλου είδους προετοιμασία. Συχνά και σε χρήση πολεμικής βίας. Παραμένει ότι κατά την διάρκεια όλης της ιστορίας και όλα τα κράτη διέθεταν και συνεχίζουν να διαθέτουν Ένοπλες Δυνάμεις.
Κύρια χρησιμότητα των δημόσιων συζητήσεων είναι να εμπλουτίσουν τον προβληματισμό μέσα στην δημόσια σφαίρα. Πρωτίστως χρήσιμο είναι εάν επιχειρούν να σταθμίσουν βάσιμα τις βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις που επηρεάζουν τις εξελίξεις, εάν διατυπώνουν εκτιμήσεις για το πώς προσανατολίζονται τα πράγματα και εάν αναζητούν τις προϋποθέσεις που δημιουργούν συνθήκες υψηλού κινδύνου αστάθειας. Άξονας και σκοπός αυτών των αναλύσεων είναι περισσότερο η αναζήτηση του προσανατολισμού προς τον οποίο κινούνται οι αποφάσεις των κρατών και λιγότερο η διατύπωση προτάσεων πολιτικής για τις καθημερινές αποφάσεις. Η αξία τους, επίσης, κρίνεται από το κατά πόσο γίνεται σωστή σύνδεση των μακροπρόθεσμων στρατηγικών αποφάσεων με συντρέχοντα γεγονότα.
Αναλύοντας τον πόλεμο ως φαινόμενο μεταξύ κρατικών δρώντων ένα αξίωμα είναι θεμελιώδες: Τα βιώσιμα κράτη έχουν ως υπέρτατο εθνικό συμφέρον και έσχατη λογική την επιβίωσή τους. Αποφασίζοντας για το πώς θα εκπληρωθούν τα εθνικά συμφέροντα και για το πώς θα διασφαλίσουν την επιβίωσή τους λειτουργούν ορθολογιστικά.
Ορθολογισμός στην στρατηγική ανάλυση, σημαίνει ότι στην πλάστιγγα κόστους οφέλους εναλλακτικών στάσεων, αποφάσεων και δράσεων, τα κράτη δεν παίρνουν αποφάσεις που θα τους δημιουργήσουν περισσότερο κόστος παρά όφελος. Στην διελκυστίνδα των αποτρεπτικών μηνυμάτων των εκατέρωθεν στρατηγικών, επιπλέον, αμυνόμενος και επιτιθέμενος αυτό επιδιώκουν: Να επηρεάσουν την άλλη πλευρά με το να επιχειρούν να την πείσουν ότι η Α ή Β εχθρική ενέργεια θα έχει περισσότερο κόστος παρά όφελος.
Προς τα πού λοιπόν κινείται η Τουρκία, οι διενέξεις της περιφέρειάς μας και οι διαμορφωτικές στρατηγικές των μεγάλων δυνάμεων. «Που το πάει» εν τέλει, ο Ερντογάν; Είναι ορθολογιστής; Τι τον αποτρέπει να επιτεθεί και τι τον ενθαρρύνει;
- Λειτουργεί ο Ερντογάν ορθολογιστικά;
Παρά το γεγονός ότι δύσκολα ένα κράτος επιβιώνει όταν το εσωτερικό του είναι τόσο πολύ κοσμοθεωρητικά, πνευματικά και πολιτικά διαιρεμένο όσο η Τουρκία, μια εκτίμηση είναι ότι ο Τούρκος ηγέτης για να επιτύχει τους σκοπούς του λειτουργεί όσο λίγοι ορθολογιστικά (με την έννοια που μόλις διατυπώσαμε). Αυτό δεν σημαίνει πως τα προβλήματα δεν τον υπερβαίνουν ή ότι δεν κάνει λάθη ή ότι δεν μπορεί να διολισθήσει σε ανορθολογικές στάσεις και αποφάσεις. Για παιχνίδι κόστους-οφέλους μιλάμε στην στρατηγική των κρατών και ο σκοπός του είναι η επιβίωση της Τουρκίας και του καθεστώτος.
Σε επιστολή που ο υποφαινόμενος έστειλε στον Αχμέτ Νταβούτογλου όταν κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το βιβλίο του «Στρατηγικό Βάθος» (Εκδόσεις Ποιότητα) –δεν δημοσίευσα ακόμη αυτή την επιστολή που στάλθηκε εκ μέρους και άλλων συναδέλφων που τον καλούσαμε να έλθει στην Αθήνα να συζητήσουμε την ανάλυσή του–, μεταξύ πολλών άλλων του έγραψα να προσέξει διότι οι κατευνασμοί των Ελλήνων πολιτικών, τα ζεϊμπέκικα και οι κουμπαριές, ενδέχεται να δώσουν λανθασμένα μηνύματα στους Τούρκους ηγέτες που θα υποτιμούσαν τις αντιστάσεις της Ελληνικής κοινωνίας και την αποτρεπτική ικανότητα των Ελληνικών Ενόπλων δυνάμεων, με αποτέλεσμα ανορθολογικές αποφάσεις.
Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί εξαρχής ότι στο ανελέητα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα ο κρατικός ορθολογισμός δεν μπορεί να σχετίζεται με ανορθολογικά ζεϊμπέκικα και κουμπαριές και πολύ χειρότερα με ιδεολογήματα και θεωρήματα φορέων επιστημονικών τίτλων. Ούτε βέβαια με ψευδαισθήσεις και μεταφυσικές προσδοκίες. Όταν έτσι στέκονται οι ηγέτες και οι πολιτείες οι ζημιές είναι αναπόδραστες. Όποιος αμφιβάλλει μπορεί να ορίσει τα θαλάσσια σύνορά μας σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και να διερωτηθεί κατά πόσο ασκούμε πλήρη κυριαρχία όσον αφορά τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους των θαλασσών μας. Ας διερωτηθεί επίσης κατά πόσο αποκαταστάθηκε η διεθνής νομιμότητα στην Κυπριακή Δημοκρατία ή τι είναι αυτό που γεννά τρις προπετείς αναθεωρητικές αξιώσεις σε όλο το φάσμα της τουρκικής πολιτικής ηγεσίας.
Η συνέχεια του άρθρου στο ιστολόγιο των Εκδόσεων Ποιότητα
Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.
Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο FacebookΑκολουθήστε τον Σάββα Καλεντερίδη στο Facebook
Ακολουθήστε τον Σάββα Καλεντερίδη στο Twitter
Εγγραφείτε στο κανάλι του infognomonpolitics.gr στο Youtube