Του Lionel Laurent

Το καλοκαίρι του 2020, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πραγματοποίησαν μαραθώνιες συνομιλίες για το πώς θα διασώσουν μια ήπειρο που είχε πληγεί από την πανδημία και μια χαμένη δεκαετία οικονομικής στασιμότητας. Ακολούθησαν τέσσερις ημέρες διαμάχης μεταξύ Βορρά και Νότου, Ανατολής και Δύσης – “στο τέλος ήμασταν σαν ζόμπι”, μου είπε ένας αξιωματούχος – αλλά τελικά τα κατάφεραν. Το ταμείο ανάκαμψης ύψους 750 δισ. ευρώ δεν ήταν απλώς μεγάλο, αλλά αποτέλεσε μια κίνηση προς την ενότητα που θα μπορούσε να προκύψει μόνο σε μια κρίση.

Τέσσερα χρόνια μετά, αυτό το πνεύμα φαίνεται να έχει χαθεί, καθώς 450 εκατ. ψηφοφόροι ετοιμάζονται να συμμετάσχουν στις εκλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια αύξηση της υποστήριξης της ακροδεξιάς. Η οικονομία απέφυγε την ύφεση, αλλά δυσκολεύεται να επιτύχει την αύξηση που απαιτείται για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη σε μια εποχή με τεντωμένα δημόσια οικονομικά. Τα σημάδια του πληθωριστικού σοκ είναι ακόμη ορατά. Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι είναι πολλοί, με τις ΗΠΑ και την Κίνα να ασκούν οικονομικές πιέσεις και τον πόλεμο να μαίνεται στην Ουκρανία.

Οικονομία

Η οικονομία δεν είναι ο μόνος παράγοντας που ωθεί τους ψηφοφόρους στην Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία ή του Γκερτ Βίλντερς  στην Ολλανδία – άλλωστε, η ανεργία στην ευρωζώνη βρίσκεται στο μισό από ό,τι ήταν πριν από μια δεκαετία, και κανείς μετά το Brexit δεν έχει μιλήσει για έξοδο από την Ένωση. Αλλά ορισμένες προτεραιότητες δείχνουν αυξανόμενη ανησυχία. Η έρευνα του Ευρωβαρόμετρου νωρίτερα φέτος διαπίστωσε ότι η στήριξη της οικονομίας και η δημιουργία θέσεων εργασίας είχαν ανέβει στο νούμερο 3 της λίστας προτεραιοτήτων των ψηφοφόρων, αντικαθιστώντας την κλιματική αλλαγή. Το ενεργειακό σοκ έχει πιθανώς συμβάλει σε αυτό: Το 45% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι το βιοτικό τους επίπεδο μειώθηκε τα τελευταία πέντε χρόνια – ιδιαίτερα όσοι είχαν ήδη δυσκολίες στην πληρωμή των λογαριασμών – και το 49% δήλωσαν ότι παρέμεινε το ίδιο.

Κίνδυνος

Με τις διαιρέσεις Βορρά-Νότου να απειλούν να επανέλθουν, καθώς οι νέοι κανόνες για τον περιορισμό του χρέους και των ελλειμμάτων καραδοκούν, η κατάσταση μοιάζει με μια ευρωπαϊκή κρίση ταυτότητας που πλήττει το πολιτικό σώμα. Και μια σειρά νεοεκλεγμένων εθνικιστών – αν και δεν αποτελεί υπαρξιακή απειλή – σίγουρα θα αποτελέσει αντιπερισπασμό. Ο κίνδυνος μιας ακόμη χαμένης δεκαετίας είναι μεγάλος αν η ΕΕ περάσει τα επόμενα χρόνια με εσωτερικές διαμάχες αντί να άρει τα εμπόδια στις επενδύσεις, την καινοτομία και την περιφερειακή ασφάλεια.

Πλεονεκτήματα

Η Ευρώπη έχει όντως ακόμη πολλά πλεονεκτήματα. Έχει μεγάλες διεθνείς εταιρείες όπως η LVMH SE, η Novo Nordisk A/S και η ASML Holding NV. Το προσδόκιμο ζωής είναι υψηλότερο από ό,τι στις ΗΠΑ και η εισοδηματική ανισότητα είναι μικρότερη. Οι πολιτικές πρόνοιας της Ευρώπης είναι επίσης πιο γενναιόδωρες. Η εστίαση στη σταθερότητα και τη συνοχή ως πυλώνες του λεγόμενου “ευρωπαϊκού τρόπου ζωής” – μια φράση που ομολογουμένως ακούγεται πιο κενή μετά την επιστροφή του πολέμου στο κατώφλι της ΕΕ – έχει αλλάξει το παιχνίδι για τα νέα μέλη στα ανατολικά, των οποίων το κατά κεφαλήν εισόδημα έχει συγκλίνει προς το μέσο όρο τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Και αυτές οι απογοητευτικές και αργές διαδικασίες της ΕΕ που απαιτούν συναίνεση και οικοδόμηση συνασπισμού μεταξύ των 27 εθνών – ακόμη και εν μέσω πανδημίας – έχουν επίσης το πλεονέκτημα ότι περιορίζουν τα πολιτικά άκρα. Οι σημερινοί ακροδεξιοί, σε γενικές γραμμές, λειτουργούν εντός του δημοκρατικού συστήματος και έχουν εγκαταλείψει ορισμένες από τις πιο τοξικές πολιτικές τους (όπως η έξοδος από την ΕΕ).

Αλλά η σταθερότητα και η συνοχή χρειάζονται επίσης ανάπτυξη, και εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται δύσκολα. Το παραπάνω διάγραμμα δείχνει την οικονομική μεταβολή από το 2019 στη ζώνη του ευρώ. Το ΑΕΠ είναι μόνο ελαφρώς πάνω από το επίπεδο στο οποίο βρισκόταν πριν από την πανδημία, και αυτό οφείλεται κυρίως στην κρατική στήριξη- η ιδιωτική κατανάλωση είναι στάσιμη και οι κεφαλαιουχικές δαπάνες κάτω από το επίπεδο. Βέβαια, οι θέσεις εργασίας αυξήθηκαν και οι μισθοί αυξήθηκαν, αλλά ο πληθωρισμός αντιστάθμισε αυτά τα κέρδη μέχρι πολύ πρόσφατα.

Ο οικονομολόγος Andre Sapir, ο οποίος το 2003 συνέταξε μια έκθεση στην οποία περιγράφει πώς η Ευρώπη θα πρέπει να διορθώσει την υστέρηση της στην καινοτομία και την ανάπτυξη, αναγνωρίζει ότι τα προβλήματα που μαστίζουν την ΕΕ σήμερα φαίνονται σχεδόν τα ίδια: η Ευρώπη είναι κατώτερη των περιστάσεων σε εταιρείες τεχνολογίας, ερευνητικές δαπάνες και χρηματοδότηση. Κατά τη διάρκεια ενός καφέ στις Βρυξέλλες, είπε ότι αυτό που έχει αλλάξει είναι η γεωπολιτική κατάσταση – και, δυστυχώς, η απήχηση των λαϊκιστικών κομμάτων που υπόσχονται εύκολες λύσεις. Η αλλαγή είναι απαραίτητη, αλλά φοβάται ότι θα έρθει “αργά και χαοτικά”.

Ένα πολλά υποσχόμενο σχέδιο

Ένα πολλά υποσχόμενο σχέδιο για μια πιο δυναμική ΕΕ αναμένεται να φτάσει σύντομα στα γραφεία των φορέων χάραξης πολιτικής. Ο Μάριο Ντράγκι, ο οποίος πιστώνεται τη διάσωση του ευρώ πριν από μια δεκαετία, καθώς η Ελλάδα παράπαιε, πρόκειται να δημοσιεύσει μια έκθεση για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ. Είναι πιθανό να τονίσει τις πρόσφατες εκκλήσεις του για περισσότερες επενδύσεις ώστε να μειωθούν οι εξαρτήσεις της Ευρώπης στην ενέργεια, την τεχνολογία και την άμυνα, καθώς και για περισσότερη συνεργασία σε επίπεδο ΕΕ όσον αφορά τις δαπάνες. Θα ήταν μια επιστροφή στη νοοτροπία που παρατηρήθηκε εκείνο το καλοκαίρι του 2020, αντί για τη νοοτροπία λιτότητας της δεκαετίας του 2010.

“Η αναζωογόνηση της εγχώριας ζήτησης θα πρέπει να αποτελεί μέρος της φιλοδοξίας μιας επανεξέτασης του οικονομικού μοντέλου”, είπε η Evelyn Herrmann, οικονομολόγος της Bank of America.

Πρόκληση

Η προφανής πρόκληση είναι πώς να προωθηθεί η μεγαλύτερη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση σε μια εποχή που το Παρίσι και το Βερολίνο προωθούν αντικρουόμενες ατζέντες και που οι ομότιμοι της Λεπέν προωθούν μια λιγότερο υπερεθνική “Ευρώπη των εθνών”. Μια απάντηση θα είναι να ξεκινήσουμε με τα πιο “απλά” ζητήματα: Την Άμυνα. Αν υπάρχει ένα πράγμα στο οποίο μπορεί να συμφωνήσει ένα πιο δεξιόστροφο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι η ανάγκη να επενδύσουμε στην άμυνα και την ασφάλεια. Ένα πανευρωπαϊκό αμυντικό ταμείο ύψους 100 δισ. ευρώ μοιάζει να αποτελεί μια εύκολη υπόθεση, ακόμη και αν πρόκειται για έναν εξαιρετικά ευαίσθητο τομέα που οι εθνικές κυβερνήσεις θα θέλουν, όπως είναι λογικό, να διατηρήσουν τον έλεγχο.

Εν τω μεταξύ, ο νόμος των ΗΠΑ για τη μείωση του πληθωρισμού, ο οποίος έχει απορροφήσει πράσινες επενδύσεις και θέσεις εργασίας από την Ευρώπη, δεν έχει ακόμη βρει την κατάλληλη απάντηση στην ΕΕ – κυρίως επειδή οι πράσινες επιδοτήσεις του μπλοκ κατανέμονται σε εθνικό επίπεδο. Ένας κοινός χρηματοδοτικός μηχανισμός σε επίπεδο ΕΕ για την αύξηση των επενδύσεων θα ήταν επίσης σημαντικός. Άλλοι τρόποι ολοκλήρωσης, όπως η μείωση της γραφειοκρατίας, η ένωση των κεφαλαιαγορών και μια πιο διασυνδεδεμένη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, είναι πολλά υποσχόμενοι στόχοι, αν και όχι ακριβώς συναρπαστικοί για τον μέσο ψηφοφόρο. 

Το μοντέλο της Ευρώπης αξίζει υπεράσπισης

Το μοντέλο της Ευρώπης αξίζει υπεράσπισης, και τα περισσότερα προβλήματά του μπορούν να διορθωθούν. Αλλά ο χρόνος τελειώνει. Η χρηματοδότηση για την ανάκαμψη της πανδημίας του κορονοϊού έχει χρονικό όριο το 2026, ενώ οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες θα εφαρμοστούν πλήρως το 2027. Πολιτικά, πολλά θα μπορούσαν επίσης να αλλάξουν: Ο Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ- το 2025, οι Γερμανοί θα ψηφίσουν σε εθνικές εκλογές- το 2027, οι Γάλλοι θα ψηφίσουν σε προεδρικές εκλογές στις οποίες θα μπορούσε κάλλιστα να κερδίσει η Λεπέν.

“Ξυπνήστε”, προέτρεψε τους ψηφοφόρους την περασμένη εβδομάδα ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν. Την επόμενη φορά που η κρίση θα οδηγήσει σε μια τετραήμερη διαπραγματευτική σύνοδο κορυφής στις Βρυξέλλες, το αποτέλεσμα θα μπορούσε να προκαλέσει περισσότερο μπέρδεμα παρά πρόοδο.

capital.gr