Του Θάνου Τζήμερου

Για τους πολίτες που ενδιαφέρονται για την ουσία της πολιτικής, η πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι το πιο σημαντικό θέμα της πολιτικής ατζέντας, όχι μόνο για το μέλλον του έθνους μας, αλλά και για την καθημερινότητά μας.

Όμως, ελάχιστα συζητάμε γι’ αυτό. Οι ευρωεκλογές αντιμετωπίζονται ως ψήφος εμπιστοσύνης ή δυσαρέσκειας για εσωτερική κατανάλωση και οι σχετικές συζητήσεις εξαντλούνται σε περατζάδες από celebrities, που ψαρεύουν ψηφοφόρους για λογαριασμό του κόμματος που τους έχρισε υποψηφίους.

Όταν δεν ξέρεις σε ποιο λιμάνι κατευθύνεσαι, κανένας άνεμος δεν είναι ούριος, έλεγε ο Σενέκας. Η Ευρώπη ήξερε από ποια καταιγίδα έπρεπε να φύγει. Για χιλιετίες υπήρξε το πεδίο των πιο ανθρωποκτόνων συγκρούσεων της ανθρώπινης ιστορίας. Ήταν ζεστό ακόμα το αίμα του Β’ΠΠ όταν φωτισμένοι Ευρωπαίοι, πολίτες των πρώην εμπολέμων κρατών, είπαν “κάτι πρέπει να κάνουμε για να μην ξανασυμβεί αυτό”.

Το πέτυχαν; Ως προς αυτόν τον στόχο, απολύτως! Οι σημερινοί 70άρηδες πολίτες των χωρών της Ε.Ε. είναι η πρώτη γενιά στην ιστορία της ηπείρου μας που δεν γνώρισε πόλεμο. Ο γιουγκοσλαβικός εμφύλιος και ο πόλεμος της Ουκρανίας αποδεικνύουν το πόσο εύκολο είναι ο άνθρωπος να ξαναγίνει κτήνος όταν η λεπτή κρούστα πολιτισμού, στην οποία πατάει, σπάσει και ξαναβυθισθεί στο κοχλάζον μάγμα των νόμων της ζούγκλας που όριζαν για χιλιάδες χρόνια την ύπαρξή του. Υπογραμμίζω αυτή την ευρωπαϊκή κατάκτηση διότι έχουμε την τάση να θεωρούμε δεδομένο το πλαίσιο ειρήνης και δημοκρατικών διαδικασιών (με όλα τα κουσούρια τους) στο οποίο κινείται η ζωή μας και να υποτιμούμε τη συμβολή της Ενωμένης Ευρώπης σ΄ αυτό το επίτευγμα.

Έφυγε, λοιπόν, από την καταιγίδα των πολέμων η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ναι, αλλά προς τα πού πηγαίνει; Προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, απαντούν όλοι. Πόσο σαφής είναι αυτός ο όρος; Και ποιο είναι το σχέδιο πορείας; Εσείς τι έχετε στο μυαλό σας, κάθε φορά που τον ακούτε; Ένα ενιαίο κράτος σαν την Αυστραλία, ας πούμε; Ένα είδος Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης; Μια ομοσπονδία κρατών με ανεξάρτητες κυβερνήσεις αλλά με κοινά κάποια κεντρικά όργανα; Ένα σύστημα αυτοδιοικούμενων Περιφερειών, σαν τα ελβετικά καντόνια, στο οποίο, η βασική διοικητική μονάδα δεν θα είναι οι χώρες αλλά το καντόνι της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Βαυαρίας, της Αλσατίας; Ποια ήταν η τελευταία φορά που ακούσατε ένα κόμμα, κοινοβουλευτικό ή μη, να εξηγεί πώς αντιλαμβάνεται την “ευρωπαϊκή ολοκλήρωση”, την “ενδυνάμωση” και την “εμβάθυνση” των ευρωπαϊκών θεσμών; 

Δεν είναι καθόλου απλά αυτά τα θέματα. Για όσους έχουν αμφιβολίες για τη συνθετότητά τους, αρκεί ένα παράδειγμα, “τεχνικού” χαρακτήρα. Όλοι ξέρουμε ότι θεμέλιο της λειτουργίας της δημοκρατίας είναι η ψηφοφορία. Και η Ευρώπη των 27 κρατών κάπως πρέπει να ψηφίζει. Πώς όμως; Ποια είναι, κατά την άποψή σας, η ιδανική μορφή ψηφοφορίας στα όργανα που κάθε κράτος συμμετέχει με έναν εκπρόσωπο; Κράτος και ψήφος; Δηλαδή, μία ψήφος η Γερμανία, μία και το Λουξεμβούργο; Ψήφος με συντελεστή βαρύτητας, θα έλεγε κάποιος. Βαρύτητας, σε σχέση με τι; Με την έκταση του κράτους; Με τον πληθυσμό; Με το ΑΕΠ; Με το ποσοστό συμμετοχής κάθε κράτους στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό; Με συνδυασμό τους; Αν έπρεπε εσείς να φτιάξετε τον μηχανισμό ψηφοφορίας τι θα προτείνατε; 

Τα συστήματα ψηφοφορίας που ισχύουν στην Ε.Ε., ανάλογα με το θέμα και το όργανο, είναι αρκετά πολύπλοκα. Όμως, αυτή η πολυπλοκότητα λύνει μια δύσκολη εξίσωση. Αν η Ε.Ε. αποφάσιζε μόνο με την αρχή της ομοφωνίας, τίποτε δεν θα προχωρούσε. Αν αποφάσιζε με κριτήριο τον πληθυσμό και την οικονομική ισχύ, τα μεγάλα κράτη θα έκαναν ό,τι ήθελαν, και οι μικροί θα ήταν μόνιμα στη γωνία. Η Ε.Ε. πριμοδοτεί τη συμμετοχή των “μικρών” κρατών, ώστε η φωνή τους να έχει δύναμη.

Από τα 720 μέλη του Ευρωκοινοβουλίου που θα εκλεγούν τον Ιούνιο, η Γερμανία, με τα 83 εκατομμύρια πληθυσμού, θα στείλει 96 ευρωβουλευτές, δηλαδή έναν για κάθε 850.000. Η Ελλάδα στέλνει 21, δηλαδή έναν για κάθε 535.000. Αν το μέτρο της Γερμανίας ίσχυε για όλους, εμείς θα έπρεπε να στείλουμε 13 ευρωβουλευτές και η Μάλτα με τους 530.000 κατοίκους, μισόν και κάτι! Όμως στέλνει 6, έναν για κάθε 88.000 πολίτες. Η ψήφος του Μαλτέζου είναι σχεδόν 10 φορές ισχυρότερη από αυτή του Γερμανού. Τα μεγάλα κράτη της Ε.Ε. δέχθηκαν να υποεκπροσωπούνται στο Ευρωκοινοβούλιο, υπέρ των μικρών κρατών, για να μην μπορεί κανείς να πει ότι στην Ευρώπη όλα τα αποφασίζουν οι μεγάλοι και οι μικροί έχουν διακοσμητικό ρόλο. 

Μικροί, μεσαίοι και μεγάλοι δημιουργούν, όμως, ένα πολύ μεγάλο σύνολο. Και τα μεγάλα σύνολα δύσκολα λειτουργούν. Πώς θα γίνει συζήτηση ανάμεσα σε 720 άτομα; Κάθε ευρωβουλευτής μπορεί να μιλήσει ένα μόνο λεπτό. Μπορείς να αναπτύξεις ένα θέμα σε 60 δευτερόλεπτα; Όμως, ακόμα κι έτσι, αν ήθελαν να μιλήσουν όλοι οι ευρωβουλευτές, η συζήτηση θα κρατούσε 12 ώρες. 

Τα πολιτικού χαρακτήρα θέματα είναι ακόμα πιο δύσκολα, διότι όλα πρέπει να σταθμισθούν βάσει της σχέσης Βρυξελλών – χώρας μέλους, μια σχέση που ήταν και παραμένει ασαφής. Κάθε σχέση, για να έχει προοπτική, πρέπει να είναι win-win. Nα συμφέρει και σε σένα και στον άλλον. Ισχύει αυτό στην Ε.Ε.; Ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή στο ελληνικό παράδειγμα.

Μπήκαμε το 1979 στην τότε ΕΟΚ γιατί μας συνέφερε: οικονομικά, πολιτικά, στρατιωτικά. Πήραμε από την Ευρώπη. Και πήραμε πολλά. Μόνο οι καθαρές εισροές, δηλαδή χρήματα των ευρωπαίων φορολογουμένων που τα άλλα κράτη – μέλη δώρισαν στην Ελλάδα μέσω προγραμμάτων στήριξης μέχρι το 2020, είναι σε σημερινές τιμές, 200 δισ. ευρώ.

Όμως, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπέγραφε την συμφωνία εισόδου της Ελλάδας στην ΕΟΚ των 9, δεν είχε στο μυαλό του τις ταμειακές εισροές, αλλά την ευκαιρία που θα είχαμε να αποκτήσουμε δομές και κουλτούρα δυτικού κράτους, “κάνοντας παρέα” με τα οργανωμένα κράτη της Ευρώπης. “Θα ρίξω τους Έλληνες στη θάλασσα με τη βεβαιότητα ότι, για να μην πνιγούν, θα μάθουν να κολυμπούν” είχε πει τότε. Πόσο λάθος έκανε! Δεν μάθαμε να κολυμπάμε. Πνιγήκαμε, και λίγο έλειψε να πνίξουμε και τους διασώστες.

Να θυμηθούμε ότι η ένταξη της Ελλάδας έγινε αποκλειστικά με πολιτικά κριτήρια, παρά την αρνητική γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και την αρνητική διάθεση των περισσοτέρων ευρωπαίων ηγετών, την οποία έκαμψε προσωπικά ο Καραμανλής με αμέτρητες επιστολές και περισσότερα από 40 ταξίδια του στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Γιατί, όμως, παρά την θετική ατμόσφαιρα της υποδοχής και τον πακτωλό των χρημάτων που επακολούθησε, αυτή η σχέση δεν στέριωσε; Ποιος ευθύνεται; Όπως σε κάθε σχέση, και οι δύο.

Για τη συνέχεια Capital