Η επίσημη επίσκεψη του πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Κισίντα Φούμιο στις Ηνωμένες Πολιτείες μεταξύ 8 και 14 Απριλίου ήταν ιστορική. Όχι μόνο ο Κισίντα μίλησε στο Κογκρέσου των ΗΠΑ, και έγινε ο δεύτερος Ιάπωνας πρωθυπουργός που το έκανε μετά την ομιλία του Άμπε Σίντζο το 2015, αλλά η επίσκεψη περιελάμβανε επίσης την πρώτη τριμερή σύνοδο κορυφής μεταξύ Ιαπωνίας, Φιλιππίνων και ΗΠΑ, μια κοινή δήλωση ΗΠΑ-Ιαπωνίας που ουσιαστικά ανανέωσε τη διμερή συμμαχία ασφάλειας που είναι πλέον 70 ετών. Η επίσκεψη του Κισίντα δηλώνει πολλά για το πόσο σημαντικά έχει αλλάξει η ίδια η Ιαπωνία τα τελευταία χρόνια όσον αφορά τη στρατηγική της στάση, και επίσης τόνισε τη ραγδαία αυξανόμενο ενδιαφέρον της Ιαπωνίας για τις ΗΠΑ, όχι μόνο στον Ινδο-Ειρηνικό αλλά και πέρα από αυτόν.

Η κοινή δήλωση των ηγετών ΗΠΑ-Ιαπωνίας είναι ιδιαίτερα μεγάλη, με περισσότερες από 5.000 λέξεις. Αυτό συγκρίνεται με μόλις πάνω από 2.000 λέξεις για τη δήλωση που εκδόθηκε μετά τη σύνοδο κορυφής μεταξύ του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν και της πρωθυπουργού Σούγκα Γιοσιχίντε τον Απρίλιο του 2021, η οποία ήταν επίσης η πρώτη που πραγματοποιήθηκε με ξένο ηγέτη στην προεδρία του Μπάιντεν. Αυτό αντικατοπτρίζει όχι μόνο το εύρος των τομέων στους οποίους συνεργάζονται τώρα οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, από την άμυνα έως την οικονομική ασφάλεια, αλλά και μια σημαντική μετατόπιση της έμφασης προς την πρακτική εφαρμογή λειτουργικών αλλαγών στη σχέση τους. Ένα παράδειγμα αυτού είναι η διμερής “αναβάθμιση” σε “αντίστοιχα δίκτυα διοίκησης και ελέγχου” για τη βελτίωση της διαλειτουργικότητας και την ενίσχυση των ικανοτήτων αποτροπής και αντίδρασης της συμμαχίας.

Συγκεκριμένα, η κοινή δήλωση υπογραμμίζει τον αυξανόμενο ρόλο που διαδραματίζει η Ιαπωνία στη συμμαχία όσον αφορά τις αμυντικές της ικανότητες γενικά, καθώς και σε νέους τομείς όπως το διάστημα. Αυτή η τάση δεν είναι νέα. Κάποιος μπορεί να εντοπίσει τις προσπάθειες εξασφάλισης ενός μεγαλύτερου ρόλου για την Ιαπωνία στη συμμαχία πίσω από την πίεση του πρωθυπουργού Νακασόνε Γιασουχίρο  για “αυτόνομη άμυνα” τη δεκαετία του 1980. Αλλά ήταν η αναβάθμιση των Κατευθυντήριων Γραμμών για την Αμυντική Συνεργασία ΗΠΑ-Ιαπωνίας το 2015, η οποία κατέστη δυνατή από τις μεταρρυθμίσεις του πρωθυπουργού Άμπε Σίντζο στις αρχές της κυβέρνησής του 2012-2020, που επιτάχυνε τη μετάβαση σε μεγαλύτερη ιαπωνική συμμετοχή στη συνεργασία. Η κοινή δήλωση κάνει λόγο για “στρατηγικές συγχρονισμού” μεταξύ των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας. Αυτό δεν θα ήταν δυνατό χωρίς η Ιαπωνία να μπορεί να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στη συμμαχία.

Η ολοένα και πιο παγκόσμια εμβέλεια της συμμαχίας

Ενώ η δήλωση Μπάιντεν-Σούγκα του 2021 αναφέρεται σε μια “παγκόσμια συνεργασία για μια νέα εποχή”, είναι η δήλωση Μπάιντεν-Κισίντα που την αναδεικνύει. Έτσι, ενώ η πρώτη περιορίζεται γεωγραφικά στον Ινδο-Ειρηνικό, η δεύτερη διευκρινίζει δύο φορές πώς “οι περιοχές του Ινδο-Ειρηνικού και του Ευρωατλαντικού [έχουν] γίνει ολοένα και πιο αλληλένδετες”. Η παράνομη πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το έχει καταστήσει έτσι, κυρίως με την προώθηση της στενότερης στρατηγικής συνεργασίας μεταξύ Ρωσίας και Κίνας, καθώς η Ρωσία επιδιώκει να ματαιώσει τις προσπάθειες του συνασπισμού υπό την ηγεσία των ΗΠΑ να την απομονώσει, καθώς και με τη δημιουργία στενότερων δεσμών ασφαλείας μεταξύ της Ρωσίας και της Βόρειας Κορέας. Αυτή η σύνδεση των ευρωπαϊκών και ασιατικών θεμάτων ασφαλείας σημειώθηκε από τον Kισιντα στην κεντρική ομιλία του το 2022 στον διάλογο Shangri-La IISS, όταν παρατήρησε ότι “η Ουκρανία σήμερα μπορεί να είναι αύριο Ανατολική Ασία”. Με τη Ρωσία, τη Βόρεια Κορέα και την Κίνα να είναι άμεσοι ή έμμεσοι γείτονες της Ιαπωνίας, το Τόκιο αισθάνεται ιδιαίτερα εκτεθειμένο στη συνεργασία μεταξύ των τριών χωρών.

Αντικατοπτρίζοντας την ανάγκη να ενισχυθεί ο παγκόσμιος χαρακτήρας της διμερούς εταιρικής σχέσης, η κοινή δήλωση εστιάζει επίσης σε μεγάλο βαθμό στη συνεργασία με “συνομιλούντες εταίρους” σε όλη την περιοχή. Η τριμερής σύνοδος κορυφής ΗΠΑ – Ιαπωνίας – Φιλιππίνων ήταν ιδιαίτερα σημαντική από αυτή την άποψη. Όπως η Ιαπωνία με τα νησιά Senkaku (που ονομάζονται νησιά Daioyu στην Κίνα), τα οποία ελέγχει η Ιαπωνία και η Κίνα διεκδικεί, οι Φιλιππίνες έχουν επίσης μια διαμάχη με την Κίνα για τις εδαφικές διεκδικήσεις του Πεκίνου στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας. Επιπλέον, η Ιαπωνία και οι Φιλιππίνες βρίσκονται εκατέρωθεν της Ταϊβάν και αποτελούν βασικά τμήματα της αμυντικής “πρώτης νησιωτικής αλυσίδας” των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι ανησυχίες για την καταναγκαστική συμπεριφορά της Κίνας στην περιοχή ήταν το άμεσο έναυσμα για την επιθυμία των Φιλιππίνων για στενότερες στρατηγικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία από τότε που ο πρόεδρος΄ Φέρντιναντ Μάρκος Τζ. ανέλαβε τα καθήκοντά του στα μέσα του 2022.

Οι αμυντικοί δεσμοί μεταξύ της Ιαπωνίας και των Φιλιππίνων, οι οποίες είναι επίσης σύμμαχος της συνθήκης ασφαλείας των ΗΠΑ, είναι ήδη ισχυροί. Μια πιθανή Συμφωνία Αμοιβαίας Πρόσβασης (RAA) μεταξύ Ιαπωνίας και Φιλιππίνων θα αυξήσει την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων των δύο χωρών, συμπληρώνοντας τις υφιστάμενες Συμφωνίες Δυνάμεων Επισκεπτών (VFA) της Μανίλα με τις ΗΠΑ και την Αυστραλία, καθώς και τις υπάρχουσες RAA της Ιαπωνίας με το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία. Η σημασία της τριμερούς ένωσης για τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, ωστόσο, ήταν επίσης εμφανής στη φιλοδοξία που περιγράφεται στη δήλωση κοινού οράματος των τριών ηγετών για διεύρυνση της δέσμευσης με τις Φιλιππίνες ώστε να συμπεριλάβει την οικονομική ανάπτυξη και την οικονομική ασφάλεια. Επιπλέον, οι Φιλιππίνες πρόκειται να λάβουν επιχορήγηση από το νεοσύστατο πρόγραμμα Επίσημης Βοήθειας Ασφαλείας της Ιαπωνίας.

“Δεν είστε μόνοι, είμαστε μαζί σας”

Η ομιλία του Κισίντα στο Κογκρέσο τόνισε πώς έχουν αλλάξει τόσο η Ιαπωνία όσο και το παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο από την ομιλία του Άμπε το 2015. Ενώ η ομιλία του Άμπε επικεντρώθηκε στην αλλαγή της διμερούς σχέσης από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από “ύστερο εχθρό” σε “παρόντα φίλο”. Και σχετικά με τη “νέα ταυτότητα” της Ιαπωνίας, ο Κισίντα έγινε σε ένα πιο ζοφερό παγκόσμιο γεωπολιτικό σκηνικό και αποκάλυψε τις ανησυχίες της Ιαπωνίας σχετικά με τη μελλοντική παγκόσμια δέσμευση των ΗΠΑ. Η προτροπή του προς τις ΗΠΑ να ξεπεράσουν το “υπόγειο ρεύμα της αυτο-αμφιβολίας… σχετικά με το ποιος θα έπρεπε να είναι ο ρόλος [της Αμερικής] στον κόσμο” ήταν εντυπωσιακή, όπως και το κεντρικό σημείο της ομιλίας: “[Εσείς] δεν είστε μόνοι. Είμαστε μαζί σας.” Με ένα μάτι στον αυξανόμενο απομονωτισμό των ΗΠΑ και μια πιθανή επιστροφή μιας κυβέρνησης “Πρώτα η Αμερική” σε περίπτωση που ο Ντόναλντ Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο το 2025, η ομιλία του Κίσιντα επικεντρώθηκε επίσης στη συμβολή της Ιαπωνίας στην οικονομία των ΗΠΑ, επικαλούμενη τα 800 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ που έχουν επενδύσει ιαπωνικές εταιρείες στις ΗΠΑ και το ένα εκατομμύριο “αμερικανικές θέσεις εργασίας” που έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας αυτών των επενδύσεων.

Παρά τα τρέχουσα εσωτερικά πολιτικά μέτωπα, η επίσκεψη του Κισίντα τον Απρίλιο στις ΗΠΑ υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο μπόρεσε να βασιστεί στην ακτιβιστική κληρονομιά της εξωτερικής πολιτικής που του κληροδότησε η δεύτερη κυβέρνηση του Άμπε. Είναι σημαντικό ότι ο Κισίντα έχει εφαρμόσει μεταρρυθμίσεις για να δώσει στην εξωτερική πολιτική της Ιαπωνίας μια ισχυρότερη βάση ασφαλείας. Δεδομένης της επιδείνωσης του στρατηγικού περιβάλλοντος της Ιαπωνίας, το οποίο η Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του 2022 επισημαίνει ότι είναι “τόσο σοβαρή και περίπλοκη όσο ήταν ποτέ από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου”, η επιθυμία της Ιαπωνίας να ενισχύσει τις αμυντικές της ικανότητες αποτελεί πλέον ζωτική υποστήριξη για τις Ηνωμένες Πολιτείες Οι προσπάθειες των ίδιων των κρατών να υποστηρίξουν τη διεθνή τάξη πραγμάτων που βασίζεται σε κανόνες. Πράγματι, αυτή η ενίσχυση και η επέκταση των δυνατοτήτων ασφαλείας της Ιαπωνίας υπό την επίβλεψή του είναι ήδη πιθανό να αποτελέσει το μεγαλύτερο στοιχείο της κληρονομιάς του ίδιου του Κισίντα ως πρωθυπουργού.

capital.gr