Του Cornelius Adebahr

Το φθινόπωρο του 2022, όταν οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα μετά το θάνατο της Mahsa Jina Amini, πολλοί παρατηρητές προέβλεψαν -και ευχήθηκαν- το τέλος της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Μόλις ένα χρόνο αργότερα, μετά τις φρικαλεότητες της Χαμάς στο Ισραήλ και με τους Χούθι να επιτίθενται σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, η Τεχεράνη απεικονίζεται ως το παντοδύναμο κακό πίσω από αυτές τις πρόσφατες αναταράξεις στην περιοχή.

Η πραγματικότητα, όπως φαίνεται, είναι διαφορετική. Το καθεστώς παραμένει εύθραυστο στο εσωτερικό του, αλλά χρησιμοποιεί επιδέξια κάθε ευκαιρία στη διεθνή σκηνή για να αυξήσει την επιρροή του. Σαν γίγαντας με πύλινα πόδια, σύμφωνα με τη βιβλική αναφορά στην περσική αυτοκρατορία της αρχαιότητας, φαίνεται τεράστιος αλλά και ευάλωτος.

Στην πραγματικότητα, τα τελευταία δύο χρόνια, έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές σε τρία επίπεδα — το περιφερειακό, το παγκόσμιο και το εσωτερικό. Οι Ευρωπαίοι φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει να λάβουν υπόψη και να προσαρμοστούν σε αυτές τις αλλαγές. Οι παλιές αντιλήψεις της Ισλαμικής Δημοκρατίας δεν εξυπηρετούν πλέον.

Σε περιφερειακό επίπεδο, το Ιράν φαίνεται κυρίως μέσω των λεγόμενων πληρεξουσίων που υποτίθεται ότι διοικεί. Από τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο έως τη Χαμάς στη Γάζα και από την οργάνωση Badr και την Kataib Hezbollah στο Ιράκ έως τους Χούθι της Υεμένης, η Τεχεράνη πράγματι συνεργάζεται στενά με οργανώσεις που μοιράζονται τους στόχους της, κυρίως αυτούς που προέρχονται από μια κοινή εχθρότητα με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ωστόσο, ο βαθμός του ιρανικού ελέγχου επί των ενεργειών αυτών των ομάδων είναι συνήθως υπερεκτιμημένος, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι οι Παλαιστίνιοι αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τον σύμμαχο του Ιράν στον συριακό εμφύλιο πόλεμο ή όταν η Τεχεράνη δυσκολευόταν να απεμπλακεί από την κλιμάκωση που προκλήθηκε από ένα θανατηφόρο χτύπημα της ιρακινής πολιτοφυλακής εναντίον μιας βάσης των ΗΠΑ στην Ιορδανία τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους.

Πιο ουσιαστικά, η Τεχεράνη χρησιμοποίησε τη δυναμική των τελευταίων ετών για να πιέσει τους γείτονές της σε συνεργασία και όχι σε αντιπαράθεση. Όταν τα κράτη του Κόλπου αντιτάχθηκαν κατηγορηματικά στην άρση του καθεστώτος παρίας του Ιράν ως μέρος της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, άρχισαν να προσεγγίζουν την Τεχεράνη. Αυτή η αλλαγή συνέβη αφού η Ουάσιγκτον δεν τους βοήθησε μετά από μια σειρά επιθέσεων που χρηματοδοτήθηκαν από το Ιράν στο έδαφός τους το 2019. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ αρκετές αραβικές χώρες επιδίωξαν εξομάλυνση με το Ισραήλ στο πλαίσιο των Συμφωνιών του Αβραάμ, επιδίωξαν επίσης συμφωνία με το Ιράν με πολύ πρακτικούς όρους , από εμπορικές ανταλλαγές μέχρι ζητήματα προσκυνήματος και ασφάλεια στη θάλασσα. Μόλις πριν από ένα χρόνο και με τη διευκόλυνση του Πεκίνου, το Ριάντ και η Τεχεράνη αποκατέστησαν τις διπλωματικές σχέσεις που είχαν διακοπεί στις αρχές του 2016 λόγω μιας σεχταριστικής διαμάχης.

Σε διεθνές επίπεδο, το Ιράν δεν επιδιώκει πλέον να προσεγγίσει τη Δύση, όπως έκανε σε όλη τη διάρκεια των δεκαετιών διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό του πρόγραμμα. Η αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη λεγόμενη πυρηνική συμφωνία υπό τον τότε πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και η μη επαναφορά της υπό τον Πρόεδρο Τζο Μπάιντεν απέδειξε, στα μάτια της Τεχεράνης, την απόλυτη αναξιοπιστία της Αμερικής. Εν τω μεταξύ, η Ευρώπη παρακολουθούσε ως παρατηρητής δηλώνοντας “αναρμόδια”.

Αντίθετα, το Ιράν έχει αγκιστρωθεί σταθερά όχι τόσο στην “Ανατολή” αλλά στο αντιδυτικό ή, τουλάχιστον, στο στρατόπεδο “εναλλακτικών προς τη Δύση”.

Από ευρωπαϊκή σκοπιά, είναι η αναδυόμενη στρατιωτική συνεργασία της Τεχεράνης με τη Ρωσία, η οποία συνεπάγεται την παροχή drones και, σύμφωνα με πληροφορίες, πυραύλων για τον πόλεμο του Κρεμλίνου εναντίον της Ουκρανίας. Αυτό συνιστά άμεση —και όχι απλώς υποθετική, όπως με μια πιθανή πυρηνική βόμβα— απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Το περασμένο καλοκαίρι, το Ιράν εντάχθηκε στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης υπό την ηγεσία Κίνας-Ρωσίας, ο οποίος ξεχώρισε από την αρχική του εστίαση στην Κεντρική Ασία για να συμπεριλάβει την Ινδία και το Πακιστάν. Από το 2024, είναι μέλος των BRICS μαζί με την Αίγυπτο, την Αιθιοπία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, σηματοδοτώντας τον σχεδόν διπλασιασμό του ομίλου όσον αφορά τις χώρες μέλη και σημαντική επέκταση στη Μέση Ανατολή.

Τέλος, η Ισλαμική Δημοκρατία σήμερα επικεντρώνεται αποκλειστικά στην επιβίωση του καθεστώτος με ελάχιστο έως καθόλου χώρο για ακόμη και τις πιο βασικές ανησυχίες του πληθυσμού. Οι πρόσφατες βουλευτικές εκλογές κατέστησαν σαφές ότι η ηγεσία δεν νοιάζεται πλέον για το επίχρισμα της λαϊκής νομιμότητας που υποστήριζε. Καθάρισε τους εκλογικούς καταλόγους από όλους τους υποψηφίους που δεν συμμορφώνονταν με τις λίγες αποχρώσεις του συντηρητισμού που επέτρεπε, με αποτέλεσμα ένα ρεκόρ χαμηλό ποσοστό συμμετοχής —41 τοις εκατό— και πολλές άκυρες ψήφους. Με το κοινοβούλιο να παραμένει υπό τον έλεγχο του ανώτατου ηγέτη, τα μάτια είναι στραμμένα στον προεδρικό “διαγωνισμό” του επόμενου έτους, με τον Ebrahim Raisi να διεκδικεί δεύτερη θητεία.

Αυτό θα ανοίξει το δρόμο για την αναπόφευκτη αλλαγή στην κορυφή, δεδομένης της ηλικίας του Ανώτατου Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ –είναι σχεδόν 85 ετών– και της αβέβαιης υγείας του. Μετά το θάνατό του, η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων – που αποτελείται από σκληροπυρηνικούς κληρικούς- θα διορίσει έναν διάδοχο για μια οκταετή θητεία. Δεδομένου ότι η τελευταία τέτοια αλλαγή έλαβε χώρα πριν από τριάντα πέντε χρόνια στον απόηχο του πολέμου Ιράκ-Ιράν, αυτό θα είναι ένα σημαντικό και, ενδεχομένως, καθοριστικό σημείο.

Για την Ευρώπη, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δει το Ιράν ως αυτό που είναι, αντί για αυτό που θέλει να είναι το τελευταίο, είτε ισχυρός ένας μπαμπούλας είτε ένας καταδικασμένος κακός. Το καθεστώς είναι σήμερα πολύ λιγότερο απομονωμένο σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο από ό,τι πριν από μερικά χρόνια, με φίλους σε υψηλές θέσεις και γείτονες που επιδιώκουν την προάσπιση των συμφερόντων τους.Το καθεστώς είναι επίσης πιο ανασφαλές για το δικό του μέλλον από ό,τι υποδηλώνει η βάναυση αλλά επιτυχημένη καταστολή της πολύμηνης φεμινιστικής εξέγερσης το 2022–2023.

Την ίδια στιγμή, η ίδια η προσέγγιση της ΕΕ —κυρώσεις και ακόμη περισσότερες κυρώσεις— φαίνεται να έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Μόνο με μια νηφάλια και ολοκληρωμένη αξιολόγηση του συνόλου των προκλήσεων που θέτει το Ιράν για την Ευρώπη μπορούν οι Βρυξέλλες να σχεδιάσουν μια πολιτική που έχει πιθανότητες να είναι αποτελεσματική επιτόπου.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

Αναδημοσίευση από το capital.gr