Του Vladimir Solovyov

Όταν το Αζερμπαϊτζάν έθεσε υπό τον πλήρη έλεγχό του τη διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ τον Σεπτέμβριο του 2023, ο μετασοβιετικός χώρος έμεινε με ένα μόνο εντελώς μη αναγνωρισμένο de facto κράτος: την Υπερδνειστερία. Κανείς, ούτε καν η Ρωσία, δεν αμφισβητεί την αξίωση της Μολδαβίας για κυριαρχία στο έδαφος.

Ωστόσο, η σύγκρουση στην Υπερδνειστερία είναι επίσης η μόνη στην περιοχή που κανείς δεν ενδιαφέρεται να επιλύσει, μια αδιαφορία που έχει αυξηθεί μόνο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Έχουν περάσει χρόνια από τότε που οποιοσδήποτε, συμπεριλαμβανομένης της Μολδαβίας, υπέβαλε πρόταση για τον τερματισμό της διαμάχης. 

Η πιο σοβαρή απόπειρα έγινε πριν από περισσότερα από είκοσι χρόνια, το φθινόπωρο του 2003. Απέτυχε όταν ο τότε πρόεδρος της Μολδαβίας, Βλαντιμίρ Βορόνιν, αρνήθηκε την τελευταία στιγμή να υπογράψει το ήδη μονογραφημένο Μνημόνιο του Κοζάκ: ένα ειρηνευτικό σχέδιο που επινόησε ο Ντμίτρι Κόζακ, ο τότε (όπως και τώρα) αναπληρωτής επιτελάρχης του Βλαντιμίρ Πούτιν. 

Η απόφαση του Βορόνιν παραμένει αμφιλεγόμενη. Η Μόσχα κατηγορεί τη Δύση ότι κατέστρεψε μια ευκαιρία για ειρήνη, ενώ το Κισινάου υποστηρίζει ότι η προκύπτουσα ομοσπονδία της Μολδαβίας, της Υπερδνειστερίας και της Γκαγκαουζίας (μια παραδοσιακά φιλορωσική περιοχή της Μολδαβίας) θα ήταν δυσλειτουργική και μη διαχειρίσιμη. Σε κάθε περίπτωση, το σχέδιο απέτυχε και το Κισινάου και το Τιρασπόλ δεν πλησίασαν ποτέ ξανά τόσο κοντά στην επανένωση.

Τον Δεκέμβριο του 2021, ωστόσο, ο Κόζακ έκανε άλλη μια προσπάθεια για να λύσει το ζήτημα. Μετά από πρόταση του, την παραμονή των Χριστουγέννων, ο πρόεδρος της Υπερδνειστερίας Βαντίμ Κρασνοσέλσκι έγραψε στη Μολδαβή ομόλογό του Μάγια Σάντου προτείνοντας να επιστρέψουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η επιστολή ήταν αναμφίβολα συμφωνημένη εκ των προτέρων με τη Μόσχα, αν όχι εξ ολοκλήρου γραμμένη από τους Ρώσους.

Αυτό που εξέπληξε τους παρατηρητές δεν ήταν μόνο ότι το Τιρασπόλ είχε αναλάβει την πρωτοβουλία, αλλά ότι ζητούσε συνομιλίες επανένωσης μετά από χρόνια επιμονής για ένα πολιτισμένο διαζύγιο από το Κισινάου. Ο Κρασνοσέλσκι υπαινίχθηκε ακόμη και την προθυμία να συζητηθεί το καθεστώς της Υπερδνειστερίας εντός της Μολδαβίας, αλλά δεν έλαβε καμία απάντηση από τη Σάντου.

Ταυτόχρονα, ο Κόζακ πέταξε στη Βιέννη για συνομιλίες με τον Thomas Mayr-Harting, τον υπεύθυνο του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη στην Υπερδνειστερία. Ήλπιζε ξεκάθαρα ότι η Δύση θα εξανάγκαζε τη Μολδαβία να καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και ανακοίνωσε ότι “η Ρωσία ζητά να επιλυθεί η σύγκρουση με μια συνολική πολιτική διευθέτηση το συντομότερο δυνατό”. 

Το πλαίσιο για όλα αυτά ήταν η διπλωματική εκστρατεία της Ρωσίας εν όψει της ολικής εισβολής στην Ουκρανία, κατά την οποία έδωσε τελεσίγραφο στις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ ζητώντας εγγυήσεις ασφαλείας. Εκ των υστέρων, το τελεσίγραφο σχεδιάστηκε ξεκάθαρα ως δικαιολογία για την εισβολή και για να θέσει τις βάσεις για μια αφήγηση του Κρεμλίνου σχετικά με τη Δύση που προκάλεσε τον πόλεμο.

Τα κίνητρα του Κόζακ, ωστόσο, είναι λιγότερο ξεκάθαρα. Ίσως προσπαθούσε να αποτρέψει την εισβολή προωθώντας τη διπλωματία: μεταξύ Κισινάου και Τιρασπόλ και, κατ’ επέκταση, Μόσχας και Δύσης. Ίσως η Μόσχα υπολόγιζε ότι η πρόοδος στο ζήτημα της Υπερδνειστερίας θα έδειχνε στον κόσμο ότι τόσο ο πόλεμος όσο και η διπλωματία είχαν θέση στην εργαλειοθήκη της. 

Από την εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, η Υπερδνειστερία θεωρείται με διάφορους τρόπους: ως απειλή για το Κίεβο, ως ένα έδαφος που η Ουκρανία θα μπορούσε να βοηθήσει τη Μολδαβία στο θέμα της εκκαθάρισης από φιλορωσικές δυνάμεις, καθώς είναι ένας από τους στρατιωτικούς στόχους του Κρεμλίνου. Σε κανένα σημείο, ωστόσο, δεν υπάρχει ποτέ η προοπτική επίλυσης της σύγκρουσης στην Υπερδνειστερία.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει πυρπολήσει πολλές γέφυρες, συμπεριλαμβανομένης της διαπραγματευτικής ομάδας 5+2 της Μολδαβίας, της Υπερδνειστερίας, του ΟΑΣΕ, της Ρωσίας, της Ουκρανίας, της ΕΕ και των ΗΠΑ (με τους δύο τελευταίους ως παρατηρητές). Αν και δεν έχει επίσημα διαλυθεί, η σύγκλησή του σε καιρό πολέμου είναι αδύνατη και το μέλλον του παραμένει ασαφές.

Με το σχήμα “5+2” στον πάγο και ούτε τη Ρωσία ούτε τη Δύση να διατυπώνουν τις δικές τους ειρηνευτικές προτάσεις, το Κισινάου και το Τιρασπόλ συνδιαλέγονται απευθείας μεταξύ τους. Εκπροσωπούμενοι από τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Όλεγκ Σερέμπριαν και τον υπουργό Εξωτερικών Βιτάλι Ιγκνάτιεφ, αντίστοιχα, η Μολδαβία και η Υπερδνειστερία συναντήθηκαν υπό την αιγίδα του ΟΑΣΕ.

Μετά από διετή παύση, οι δύο πλευρές επανέλαβαν τον διάλογο για οικονομικά ζητήματα τον Σεπτέμβριο. Σίγουρα, το Κισινάου και το Τιρασπόλ συνεχίζουν να εκπέμπουν παράπονα και κατηγορίες δημόσια. Αλλά μιλάνε. 

Εντούτοις, η επίλυση της σύγκρουσης δεν αποτελεί σύμφωνα με τις ενδείξεις προτεραιότητα για τη Μολδαβία, οι ηγέτες της οποίας συμφωνούν ότι δεν υπάρχει καμία βιασύνη για τον τερματισμό της διαφοράς, ούτε κανένας λόγος για τον οποίο η Μολδαβία δεν μπορεί να ενταχθεί στην ΕΕ χωρίς την Υπερδνειστερία.

Η Σάντου δήλωσε το ίδιο τον Σεπτέμβριο, λέγοντας ότι ενώ “στην καλύτερη περίπτωση, μια επανενωμένη Μολδαβία θα γινόταν κράτος μέλος της ΕΕ, δεν ισχύει ότι εάν δεν επιλυθεί η σύγκρουση της Υπερδνειστερίας, δεν θα υπάρξει ευρωπαϊκή ολοκλήρωση”.

Οι Βρυξέλλες υποστήριξαν αυτή την προσέγγιση, με τον Πέτερ Στάνο, εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις εξωτερικές υποθέσεις, να δηλώνει ότι “το ευρωπαϊκό μέλλον της Μολδαβίας δεν μπορεί να παραμείνει όμηρος των συγκρούσεων”. Ο Ζοζέπ Μπορέλ, επικεφαλής εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, έχει επίσης ξεκαθαρίσει τη θέση του μπλοκ : “Η πορεία της Μολδαβίας είναι ανεξάρτητη από αυτό που συμβαίνει στην Υπερδνειστερία. Η Κύπρος έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχοντας εδαφικό πρόβλημα. Η Μολδαβία μπορεί να το κάνει”.

Για τη Μολδαβία, ο πόλεμος στην Ουκρανία άνοιξε την πιθανότητα η ΕΕ να ξεπεράσει την κούρασή της από τη διεύρυνση. Στις Βρυξέλλες και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, υπάρχει η αίσθηση ότι το μπλοκ έχει ηθικό καθήκον να παραδεχτεί το Κίεβο – και πιθανώς άλλες χώρες των οποίων οι προσφορές είχαν προηγουμένως ακινητοποιηθεί. Πολλοί συμφωνούν τώρα ότι ενώ η ενσωμάτωση νέων κρατών μελών θα είναι εξαιρετικά δαπανηρή – τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά – θα ήταν και πάλι φθηνότερο από το να ζεις με συνεχείς κινδύνους από μια ασταθή ζώνη ασφαλείας μεταξύ της ΕΕ και μιας εχθρικής Ρωσίας.

Φυσικά, θα μπορούσε να περάσει άλλη μια δεκαετία μέχρι να επιτευχθεί μια λύση που θα ικανοποιούσε τόσο τη Μολδαβία όσο και την Υπερδνειστερία. Εκείνη την περίοδο, η Μόσχα θα είχε πολλές ευκαιρίες να διαταράξει την ειρηνευτική διαδικασία πιέζοντας την Τιρασπόλ με έναν από τους μοχλούς που έχει στη διάθεσή της. 

Ούτε υπάρχει εγγύηση ότι η Μολδαβία θα αναδειχθεί ως κράτος μέλος της ΕΕ στο τέλος της ενταξιακής διαδικασίας που ξεκίνησε επίσημα στις 14 Δεκεμβρίου με την απόφαση του Συμβουλίου της Ευρώπης να ξεκινήσει ενταξιακές συνομιλίες με το Κίεβο και το Κισινάου. Ακριβώς όπως η κούραση από τη διεύρυνση συνωμότησε εναντίον της πριν από την εισβολή της Ρωσίας, τώρα η αυξανόμενη εξάντληση με τον πόλεμο, μαζί με μια έξαρση της δεξιάς σε ολόκληρη την ΕΕ, προμηνύουν αρνητικές προοπτικές για τις προοπτικές της.

Ακόμη και αν προχωρήσει η ένταξη του Κισινάου στην ΕΕ, το πρόβλημα της Υπερδνειστερίας δεν θα εξαφανιστεί απλώς. Πώς μπορεί να αντιδράσει η ηγεσία της στην ένταξη της Μολδαβίας στην ΕΕ; Τι γίνεται με τον πληθυσμό του: άγνωστη ποσότητα δεδομένης της απουσίας αξιόπιστων δημοσκοπικών δεδομένων; Τι θα σήμαινε για περισσότερο από το 90% των κατοίκων της Υπερδνειστερίας με μολδαβική υπηκοότητα; Τι γίνεται με την Γκαγκαουζία; Το Κισινάου μπορεί να αισθάνεται σίγουρο ότι μπορεί να αγνοήσει την Υπερδνειστερία προς το παρόν, αλλά αργά ή γρήγορα αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να απαντηθούν. 

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ