Του Mehmet Efe Çaman*

Φυσικά εστιάζουμε στην αλλαγή καθεστώτος στην Τουρκία και στα προβλήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας που έχουν προκληθεί εδώ και πολύ καιρό. 

Όπως όλοι γνωρίζετε, το θέμα είναι εξαιρετικά περίπλοκο και δεν μπορεί να εξηγηθεί με μία μόνο σχέση αιτίου-αποτελέσματος. 

Δεν είναι δυνατόν να χαράξουμε μια σαφή οριστική γραμμή για την αλλαγή καθεστώτος, να λάβουμε μια συγκεκριμένη ημερομηνία ως αναφορά και να καθορίσουμε ότι η Τουρκία ήταν δημοκρατική πριν από αυτή την ημερομηνία και αντιδημοκρατική μετά.

Διότι η Τουρκία έχει γίνει ένα υβριδικό καθεστώς στο οποίο συνυπάρχουν δημοκρατικά και αντιδημοκρατικά στοιχεία στα τελευταία 100 χρόνια της ιστορίας της. 

Εκτός από ορισμένες περιόδους της ιστορίας του, το αντιδημοκρατικό χαρακτηριστικό κυριάρχησε και αντίστοιχα σοβαρές και συστηματικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στόχευαν ορισμένες ομάδες (Κούρδοι, Αλεβίτες, μη μουσουλμανικές μειονότητες, αριστεροί, θρησκευόμενοι, Κίνημα Χιζμέτ κ.λπ.).

Παρατηρούμε μια Τουρκία που είχε εκδημοκρατιστεί σημαντικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα βελτιώθηκαν σταδιακά ήταν κατά τη διάρκεια της 10ετίας μεταξύ 2000 και 2010. 

Αυτή η κατάσταση προέκυψε σαφώς από το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη στην ΕΕ που αποκτήθηκε το 1999, δηλαδή από εξωτερικούς καθοριστικούς παράγοντες και όχι από την εσωτερική δυναμική και τους εσωτερικούς καθοριστικούς παράγοντες. 

Αυτός ο εκδημοκρατισμός, που δεν είχε αντίστοιχο στο εσωτερικό και πραγματοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό με το κίνητρο της απόκτησης οικονομικών και στρατηγικών πλεονεκτημάτων χάρη στην ενσωμάτωση στην ΕΕ, δεν εξαπλώθηκε στο κράτος και την κοινωνία και δεν ήταν μόνιμη. 

Επιπλέον, στο τέλος της διαδικασίας, παρατηρήσαμε πόσο αδύναμη και εύθραυστη ήταν η θεσμοθέτηση στην Τουρκία.

Μετά την προβληματική πορεία που συνόψισα, θα ήθελα να θίξω ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα και να εστιάσω περισσότερο σε αυτό το πρόβλημα με το παρόν άρθρο.

Το σημείο που θέλω να τονίσω είναι ότι ο φασισμός, ο νεοιμπεριαλισμός και ο αλυτρωτισμός έχουν κλιμακωθεί σε πολύ επικίνδυνα επίπεδα στην ατμόσφαιρα που συνόψισα παραπάνω.

 Μιλάω για έναν φασισμό, νεοιμπεριαλισμό και αλυτρωτισμό που έχει γίνει συνηθισμένος, γενικά αποδεκτός και κανονικοποιημένος.

Αρχικά, με την άδειά σας, επιτρέψτε μου να ξεκινήσω εξηγώντας τι καταλαβαίνω από αυτές τις έννοιες.

Αυτό που καταλαβαίνω από την έννοια του φασισμού στο παράδειγμα της Τουρκίας είναι ένα σύστημα στο οποίο αυξάνεται ο βαθμός αυταρχισμού, που είναι αποσυνδεδεμένος από το νόμο, ακολουθεί αυθαίρετες μεθόδους, δεν συμμορφώνεται με το σύνταγμά της και όπου η εκτελεστική εξουσία ελέγχει τη δικαστική εξουσία αντί της διάκρισης των εξουσιών. 

Υπό αυτή την έννοια, η έννοια του φασισμού δίνει έμφαση σε μια νοοτροπία παρά στην αναφορά σε ένα πολιτικό σύστημα.

Αυτό που καταλαβαίνω από τον νεοϊμπεριαλισμό είναι ότι τα νοσταλγικά συναισθήματα προς την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πιο συγκεκριμένα την περιοχή επέκτασης και τη στρατιωτική ισχύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και η φαντασία μιας «οθωμανικής υπεροχής» που δεν έχει ιστορικό αντίστοιχο, άφησαν το στίγμα τους στην περίοδο και όλο και περισσότερο αλληλεπιδρούν σε πλαίσια λόγου και δράσης στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Αυτή η κατάσταση αποκαλύπτει μια διαφορά που δεν μπορεί να συγκριθεί με προηγούμενες περιόδους. 

Για παράδειγμα, όταν κάνω μια ιστορική εκτίμηση, δεν βλέπω να μην υπήρχε τέτοια κατάσταση στην Τουρκία τις δεκαετίες του 1960, του 1970 και του 1980. Αυτή η νεοαυτοκρατορική θέση, σε ένα λογικό και επιχειρησιακό πλαίσιο, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κοινούς τόπους της συμμαχίας ΑΚΡ-ΜΗΡ-Ευρασιανών.

Αυτό που καταλαβαίνω από τον αλυτρωτισμό στην περίπτωση της Τουρκίας, που θα ληφθεί μαζί με τα δύο σημαντικά πλαίσια παραπάνω, είναι ότι υπάρχει μια σοβαρή επεκτατική τάση προς πρώην εδάφη εκτός των συνόρων της Τουρκίας στην τουρκική διοίκηση, σε όλα τα μέσα ενημέρωσης και την ακαδημαϊκή κοινότητα, με εξαιρέσεις, ανάμεσα σε κόμματα που δεν είναι αντίθετα με το καθεστώς αλλά είναι αντίθετα με το καθεστώς και σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. 

Τα νησιά του Αιγαίου που ανήκουν στην Ελλάδα, η βόρεια Κύπρος, ο λόγος κατά της Αρμενίας, τα εδάφη υπό τον έλεγχο των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στη Συρία, η μόνιμη παρουσία των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στο βόρειο Ιράκ (και οι λανθάνουσες φιλοδοξίες Μοσούλης-Κιρκούκ), η κτητική προσέγγιση σε πολλές περιοχές της Μέσης Ανατολής παραδείγματα όπως ο αυτοκρατορικός λόγος είναι αρκετά ενδεικτικά.

Η ατμόσφαιρα που έφερε η αλλαγή του καθεστώτος κανονικοποιούσε, ομαλοποίησε, διαδόθηκε και καθολικοποίησε τον φασισμό, ο οποίος προηγουμένως ήταν απομονωμένος και εκλεκτικός, ο νεοϊμπεριαλισμός που ήταν περιθωριακός και ο αλυτρωτισμός που ήταν εξαιρετικός. 

Μιλάω για μια κακοήθη παθολογία που έχει προσαρμοστεί στην καθημερινή κουλτούρα, την κοινωνική αντίληψη, το πρόγραμμα σπουδών –εν ολίγοις, και στη μη πολιτική σφαίρα– και έχει υιοθετηθεί από τις μάζες.

 Έγινε μια αποτελεσματική προσπάθεια προπαγάνδας με τηλεοπτικές σειρές, ανοησίες δημοφιλών ιστορικών, κινηματογραφικές ταινίες, γραπτή λογοτεχνία και ιδιαίτερα αποκομμένα και προκατειλημμένα σχόλια αρθρογράφων από την πραγματικότητα. 

Αυτό το προπαγανδιστικό έργο έγινε από το ίδιο το κράτος, μετά από συνειδητή αλλαγή προτιμήσεων πολιτικής. Δεν είναι δηλαδή μια τυχαία ή αυθόρμητη κατάσταση. Αντιθέτως, είναι συνειδητή επιλογή.

Ισλαμιστές-εθνικιστές-Ευρασιανοί πολιτικοί παράγοντες και ιδεολογίες καθόρισαν τα ιδεολογικά θεμέλια αυτού του προπαγανδιστικού έργου. 

Όπως είπα, είναι σαφές ότι υπάρχει συναίνεση και συμφωνία μεταξύ αυτών των ομάδων για το θέμα που ανέφερα. 

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι, ως ένα βαθμό, αυτή η αλλαγή στην αντίληψη και το λόγο και οι πολιτικές που τις αντικατοπτρίζουν είναι ελιγμοί εσωτερικής πολιτικής και στρατηγικές για να κλείνετε τις τάξεις. 

Ωστόσο, αυτό που θέλω να υπογραμμίσω είναι ότι οι αντιλήψεις και η νοοτροπία στην κοινωνία έχουν υποστεί σημαντική μεταμόρφωση.

Καθώς αυτό το κανονικοποιημένο ιδεολογικό υπόβαθρο γίνεται γενικά αποδεκτό, οι αντιλήψεις θα διαμορφωθούν ανάλογα. 

Στην πραγματικότητα, υπάρχει σημαντική διαφορά στον προσανατολισμό της ΕΕ σήμερα σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1990 ή του 2010.

 Στην Τουρκία, όπου η υποστήριξη για ένταξη στην ΕΕ ήταν πάνω από εβδομήντα τοις εκατό το 2010, σήμερα αυτή η υποστήριξη παρουσιάζει σοβαρή πτώση. 

Το ίδιο είναι προφανές στις αντιλήψεις του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ. 

Προσεγγίσεις όπως το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το κουρδικό ζήτημα είναι επίσης ανησυχητικές. 

Παράλληλα, παρόμοιες αντιλήψεις κυριαρχούν σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. 

Το επίπεδο αποδοχής από τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων κυριαρχικών και επεκτατικών ερμηνειών με οθωμανικές αναφορές σε θέματα όπως το Καραμπάχ, η Γαλάζια Πατρίδα, η Κύπρος, η Παλαιστίνη και τα ελληνικά νησιά προκαλεί σκέψη. 

Το πιο ανησυχητικό είναι ότι τα φίλτρα που υπήρχαν παλαιότερα στα ΜΜΕ και στον ακαδημαϊκό χώρο έχουν εξαφανιστεί εντελώς.

Όπως προανέφερα, ο επεκτατισμός δεν είναι πλέον η περιθωριακή ανοησία κάποιων τρελών που μπορεί να γελάσει. 

Όπως ανέφερα σε προηγούμενα άρθρα μου, μια διάθεση που μοιάζει με τις πνευματικές αμφιταλαντεύσεις των Ενωτικών την πρώτη δεκαετία του 1900, έχει βαθιές φυγόκεντρες επιδράσεις σε επίπεδο ταυτότητας, είναι αποκομμένη από ιστορικά γεγονότα και ορθολογικό λόγο και είναι γεμάτη κινδύνους, δυστυχώς έχει γίνει η κυρίαρχη προσέγγιση.

Η Τουρκία του Ερντογάν δεν παρέλυσε απλώς το πολιτικό σύστημα και την οικονομία. 

Σχετικοποίησε τα σύνορα της Δημοκρατίας της Τουρκίας με βάση τη Λωζάνη με φασιστικές, νεοαυτοκρατορικές και αλυτρωτικές ονειρικές αντιλήψεις. 

Μετέφερε το τρελό όνειρο του «Ας πάρουμε τα παλιά μέρη από τον εχθρό» στο καθεστώς του «τι πρέπει ή θα μπορούσε να είναι» στο επίπεδο των κανόνων. 

Συνήθισε τον κόσμο σε αυτές τις ιδέες. Μια προσέγγιση που δεν είναι ικανοποιημένη με τα δικά της όρια, αμφισβητεί το status quo και στοχεύει να επεκταθεί έχει γίνει συνηθισμένη. 

Όσοι το επικρίνουν και προειδοποιούν για τους κινδύνους δηλώνονται προδότες.

 Σε συνδυασμό με ένα αυταρχικό, αντισυνταγματικό μονοπρόσωπο καθεστώς που δεν διαθέτει μηχανισμούς φρένων και ισορροπίας, αυξάνονται οι κίνδυνοι και οι ανησυχίες.

Mehmet Efe Çaman -12 Aralık 2023 (Μεχμέτ Εφέ Τσαμάν- 12 Δεκεμβρίου 2023)

—

The Hellenic Information Team

*Ο Δρ Mehmet Efe Caman εργάζεται στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Memorial University of Newfoundland (MUN) από το 2015. Προηγουμένως, εργάστηκε στη Γερμανία στο Κέντρο Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Έσσεν (1998) και του Πανεπιστημίου του Άουγκσμπουργκ (2005-2006) πριν εργαστεί ως καθηγητής σε πολλά πανεπιστήμια της Τουρκίας. Διετέλεσε επίσης Τομεάρχης του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Κοσμήτορας της Σχολής Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών του Τουρκογερμανικού Πανεπιστημίου στην Κωνσταντινούπολη πριν μεταναστεύσει στον Καναδά.

Ο Caman σπούδασε στο Ludwig-Maximilians-Universitaet München (LMU) και στο Universität Augsburg (Πανεπιστήμιο του Augsburg, Βαυαρία, Γερμανία) και απέκτησε το συνδυαστικό του πτυχίο BA/MA (Magister Artium) το 1998 από το Πανεπιστήμιο του Augsburg ως υπότροφος Friedrich-Ebert με διάκριση. Το 2005 απέκτησε το διδακτορικό του. ως Διδάκτορας της Βαυαρικής Ελίτ Έρευνας (BayEFG) στο Πανεπιστήμιο του Άουγκσμπουργκ με τον Summa Cum Laude.

Η τρέχουσα έρευνά του επικεντρώνεται στον αυταρχισμό, τον εκδημοκρατισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς και στην τουρκική πολιτική σε συγκριτική πολιτική και διεθνή πολιτικά πλαίσια. Ενδιαφέρεται ευρέως για τη δημοκρατική παρακμή, τα τρέχοντα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία και τους μηχανισμούς πολιτικής δικαιολόγησης των ημιεξουσιαστικών καθεστώτων. Η προηγούμενη έρευνα του Δρ. Caman επικεντρώνεται στη μετατόπιση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Εξέδωσε ένα βιβλίο (WVB Verlag, Deutsche Nationalbibliothek link: http://d-nb.info/976194791) βασισμένο στη διδακτορική του έρευνα για την τουρκική εξωτερική πολιτική καθώς και πολλά κεφάλαια βιβλίων και επιστημονικά άρθρα στα Αγγλικά, Γερμανικά και Τουρκικά σχετικά με θέματα που σχετίζονται με τους νέους προσανατολισμούς της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής μετά τον Ψυχρό Πόλεμο καθώς και την τουρκική περιφερειακή πολιτική. Έχει επίσης δημοσιεύσει σχετικά με την εξωτερική πολιτική, την επεκτατική και την ενεργειακή πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο τουρκικό πλαίσιο. Η πρόσφατη έρευνά του διερεύνησε γιατί η τουρκική αντιπολίτευση αποδέχτηκε τον λόγο του καθεστώτος στη διαδικασία της δημοκρατικής παρακμής. Υπήρξε συχνός συνεργάτης των μέσων ενημέρωσης και συγγραφέας κειμένων.