Του Joseph Wehmeyer

Η Γροιλανδία είναι μέρος της Δανίας από το 1721, αλλά ένα προσχέδιο αναθεώρησης του συντάγματος που αποκαλύφθηκε τον Απρίλιο του 2023 είναι η ισχυρότερη ένδειξη μέχρι σήμερα ενός διαφαινόμενου χωρισμού. Με τον ανταγωνισμό να εντείνεται στους πόρους της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου και ζωτικής σημασίας ορυκτά σπάνιων γαιών, τι θα μπορούσε να σημαίνει μια ανεξάρτητη Γροιλανδία για την Αρκτική;

Ποια είναι η κατάσταση της Γροιλανδίας;

Η Γροιλανδία είναι μια αυτοδιοικούμενη δανική επικράτεια που κέρδισε αυτονομία το 1979, αν και το νησί εξακολουθεί να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στη Δανία για οικονομική υποστήριξη, καθώς και διαχείριση της νομισματικής, της πολιτικής, της άμυνας και των εξωτερικών σχέσεων. Αντιπρόσωποι της Γροιλανδίας συμμετέχουν στις δανικές αντιπροσωπείες στα Ηνωμένα Έθνη, τον Οργανισμό Βορειοατλαντικής Συνθήκης (ΝΑΤΟ) και την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ενώ η Γροιλανδία έχει καθεστώς υπερπόντιας χώρας και εδάφους στην ΕΕ, το νησί δεν είναι μέλος.

Το κίνημα για την ανεξαρτησία της Γροιλανδίας έχει ενταθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Σε δημοψήφισμα του 2008, το 75% των πολιτών της Γροιλανδίας ψήφισαν υπέρ του νόμου για την αυτοδιοίκηση της Γροιλανδίας, ο οποίος επέκτεινε τον έλεγχο του νησιού στην αστυνομία, τα δικαστήρια και την ακτοφυλακή, μεταξύ δεκάδων άλλων τομέων. Σύμφωνα με τον νόμο, η Γροιλανδία μπορεί να επιτύχει πλήρη ανεξαρτησία μέσω δημοψηφίσματος με έγκριση από το κοινοβούλιο της Δανίας. Τον Απρίλιο του 2023, μια συνταγματική επιτροπή παρουσίασε στο κοινοβούλιο της Γροιλανδίας, το Inatsisartut, το πρώτο σχέδιο συντάγματος του νησιού.

Γιατί θα έχει σημασία η ανεξαρτησία της Γροιλανδίας;

Πολιτική. Οι αναλυτές λένε ότι μια ανεξάρτητη Γροιλανδία είναι απίθανο να διακόψει εντελώς τους δεσμούς με τη Δανία. Ενώ ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας Múte Bourup Egede υποστηρίζει την ανεξαρτησία, έχει τονίσει την ανάγκη για μια σταδιακή προσέγγιση. Ακόμη και μέλη του ισχυρότερου και πιο εκφραστικού υπέρ της ανεξαρτησίας κόμματος της Γροιλανδίας, του Naleraq, έχουν εκφράσει την επιθυμία για συνεχή συνεργασία με τη Δανία. Ωστόσο, η ανεξαρτησία θα έδινε τέλος στη μακροχρόνια σύγχυση σχετικά με τον τρόπο κατανομής της λήψης αποφάσεων μεταξύ Νουούκ και Κοπεγχάγης.

Οικονομικά. Η οικονομία της Γροιλανδίας είναι από τις μικρότερες στον κόσμο. Παρά τις προσπάθειες διαφοροποίησης, η Γροιλανδία εξακολουθεί να βασίζεται στην εγχώρια αλιεία ως κύρια πηγή εσόδων της, ενώ μια ετήσια επιδότηση άνω των 500 εκατομμυρίων δολαρίων από τη Δανία αντιπροσωπεύει το 20% της οικονομίας του νησιού και πάνω από το ήμισυ του δημόσιου προϋπολογισμού της. Με πληθυσμό μόλις 57.000, η περιορισμένη δεξαμενή εργασίας του νησιού προκαλεί επίσης ανησυχία.

Θα υπήρχαν όμως και ευκαιρίες για ανάπτυξη. Η εθνική εταιρεία εμπορευμάτων της Γροιλανδίας – η οποία είναι υπεύθυνη για όλες τις τοπικές και διεθνείς ναυτιλιακές μεταφορές – πρόσφατα μετέφερε την έδρα της από τη Δανία στη Γροιλανδία και είναι έτοιμη να επεκταθεί πέρα από τον Βόρειο Ατλαντικό. Οι υψηλές θερμοκρασίες καθιστούν τα κοιτάσματα σπάνιων γαιών πιο προσβάσιμα, τραβώντας το βλέμμα ξένων επενδυτών, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας και των δυτικών χωρών που επιθυμούν να μειώσουν την εξάρτησή τους από τους αντιπάλους. Ωστόσο, το νησί πιστεύεται ότι έχει μεγάλα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου η κυβέρνηση σταμάτησε να εκδίδει νέες άδειες εξερεύνησης το 2021, επικαλούμενη τις κλιματικές ανησυχίες και τις προβλέψεις χαμηλής κερδοφορίας. Εν τω μεταξύ, ο Egede έχει εκφράσει την επιθυμία να αναπτύξει την τουριστική βιομηχανία, η οποία θα μπορούσε να φέρει δοκιμασίες στις περιορισμένες υποδομές του νησιού.

Στρατός. Η Δανία είναι επί του παρόντος υπεύθυνη για την άμυνα της Γροιλανδίας, καθώς το νησί δεν έχει δικό του στρατό. Οι Γροιλανδοί μπορούν να ενταχθούν στις δανικές ένοπλες δυνάμεις, η παρουσία των οποίων στο νησί περιορίζεται σε λίγα αεροσκάφη, πλοία και μια περίπολο με έλκηθρο σκύλων. Η Γροιλανδία φιλοξενεί επίσης τη Δανική Κοινή Διοίκηση της Αρκτικής και τις αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις και βρίσκεται υπό την προστασία του ΝΑΤΟ μέσω της Δανίας. Ενώ οι μελλοντικές ρυθμίσεις ασφαλείας μιας ανεξάρτητης Γροιλανδίας παραμένουν ασαφείς, οι υποστηρικτές έχουν επισημάνει το παράδειγμα της Ισλανδίας, η οποία επίσης ήταν υπό τον έλεγχο της Δανίας και τώρα είναι μέλος του ΝΑΤΟ.

Ποια είναι τα διακυβεύματα στην Αρκτική;

Η κλιματική αλλαγή επιταχύνει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό στην Αρκτική, καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας καθιστά ευκολότερη την πρόσβαση σε φυσικούς πόρους στους οποίους δεν υπήρχε πρόσβαση στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού και του σιδηρομεταλλεύματος. Μεγάλα κοιτάσματα μετάλλων σπάνιων γαιών, απαραίτητα για την παραγωγή έξυπνης τεχνολογίας και ηλεκτρικών οχημάτων, πιστεύεται ότι βρίσκονται κάτω από τον πάγο της Γροιλανδίας. Τα κράτη της Αρκτικής, εν τω μεταξύ, αναζητούν ήδη αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον Αρκτικό Ωκεανό, τα οποία θα μπορούσαν να αντιπροσωπεύουν μεταξύ 10% και 30% των μη ανακαλυφθέντων ορυκτών καυσίμων στον κόσμο.  

Η ταχεία αύξηση της θερμοκρασίας στην Αρκτική ανοίγει επίσης τις ναυτιλιακές λωρίδες, ιδίως στο Βερίγγειο Στενό και στο Χάσμα Γροιλανδίας – Ισλανδίας – Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτές οι δύο διόδους δεν είναι μόνο σημαντικές στρατηγικές στρατιωτικές βάσεις, αλλά θα μπορούσαν επίσης να μειώσουν τις αποστάσεις των πλοίων που χρησιμοποιούν αυτή τη στιγμή τα κανάλια του Παναμά και του Σουέζ έως και στο μισό.

Πώς αντέδρασαν άλλες δυνάμεις της Αρκτικής;

Από τις οκτώ χώρες με έδαφος στην Αρκτική, οι ΗΠΑ έχουν διαδραματίσει τον μεγαλύτερο ρόλο στη Γροιλανδία μετά τη Δανία. Είχαν στρατιωτική παρουσία εκεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με επίκεντρο τη Διαστημική Βάση Pituffik, τη βορειότερη στρατιωτική εγκατάσταση της Ουάσιγκτον και ένα κεντρικό τμήμα του συστήματος προειδοποίησης βαλλιστικών πυραύλων της. Με τις διαδοχικές κυβερνήσεις των ΗΠΑ να ενισχύουν τους δεσμούς με τη Γροιλανδία, οι ειδικοί θεωρούν ότι η ανεξαρτησία είναι απίθανο να ανατρέψει τη σχέση. Παρά την ψυχρή υποδοχή για την επιθυμία του να αγοράσει το νησί από τη Δανία, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ άνοιξε ξανά το προξενείο των ΗΠΑ στη Γροιλανδία και δεσμεύτηκε να δώσει περισσότερα από 12 εκατ. δολάρια σε βοήθεια. Υπό την κυβέρνηση Τζο Μπάιντεν, η Ουάσιγκτον υπέγραψε δωδεκαετή συμφωνία, αξίας 3,95 δισ. δολαρίων να διατηρήσει δυνάμεις στο νησί, και διόρισε τον πρώτο γενικό πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αρκτική.

Οι δυτικές δυνάμεις έχουν επίσης σημάνει συναγερμό για την αυξανόμενη ρωσική και κινεζική επιρροή στην περιοχή. Η Ρωσία έχει αξιώσεις για τεράστια τμήματα της Αρκτικής, τα οποία περιλαμβάνουν ορισμένα τμήματα της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Γροιλανδίας, και η σημαντική στρατιωτική της παρουσία στην περιοχή έχει προκαλέσει ανησυχία στα μέλη του ΝΑΤΟ. Το Πεκίνο στρέφει επίσης το βλέμμα του στην Αρκτική, μέσω αυξημένων επενδύσεων σε περιφερειακές πρωτοβουλίες την τελευταία δεκαετία. Ορισμένοι ειδικοί λένε ότι η Γροιλανδία θα μπορούσε να προκαλέσει ανησυχία για την αυξανόμενη κινεζική ή ρωσική επιρροή για να συγκεντρώσει μεγαλύτερη υποστήριξη από τις δυτικές δυνάμεις.

Τι έπεται; 

Οι επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές στη Γροιλανδία έχουν προγραμματιστεί επί του παρόντος για το 2025 και θα μπορούσαν να ξεκαθαρίσουν το εάν το κίνημα ανεξαρτησίας θα ενισχυθεί: σύμφωνα με μια δημοσκόπηση του 2019, περισσότερα από τα δύο τρίτα του ενήλικου πληθυσμού της Γροιλανδίας το υποστηρίζουν. Ωστόσο, πολλές από τις διατάξεις του προσχεδίου συντάγματος του 2023 παραμένουν ασαφείς. 

Εν τω μεταξύ, η συζήτηση βρίσκεται στην κορυφή των μεγάλων γεωπολιτικών θεμάτων. Η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής “ενισχύει τον ανταγωνισμό στην Αρκτική όσο ποτέ άλλοτε, ανοίγοντας την περιοχή σε μεγαλύτερη εμπορική και στρατηγική αναταραχή ακριβώς τη στιγμή που η Ρωσία, η Κίνα και η Δύση επιδιώκουν να επεκτείνουν τη στρατιωτική τους παρουσία εκεί”, γράφει ο δημοσιογράφος Steven Erlanger για τους New York Times.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ