Οι ματωμένες ανταύγειες από τις φωτιές της Ιωνίας

Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ, Υποναύαρχος (Ο)  ε.α.

Ιωάννης Βιδάκης ΠΝ,  Αρχιπλοίαρχος (Ο)  ε.α.

«Οι ματωμένες ανταύγειες από τις φωτιές της Ιωνίας, θα λάμψουν με το τραγικό φως τους, το βάθος και τα ολοσκότεινα παρασκήνια της τότε πολιτικής»

Κώστας Φωτιάδης (1948 – …)

Εισαγωγή

Η αλλαγή των σχολικών βιβλίων Ιστορίας στην Ελλάδα συζητείται διαρκώς, αλλά παρέρχεται συχνά σαν τον ογκόλιθο στον ώμο του Σίσυφου, γιατί οι αντιδράσεις είναι πολλές. Ενίοτε προχωρεί λίγο, άλλοτε καθυστερεί αφόρητα! Η διαμάχη συνεχίζεται μεταξύ αυτών που επιθυμούν το παλαιό γνωστό βιβλίο και εκείνων που κατανοούν ότι χωρίς την αλλαγή, η προχειρότητα, η ημιμάθεια και η απουσία κριτικής σκέψης θα συντροφεύουν τους νέους.  Υπάρχουν περιπτώσεις αποσυρθέντων βιβλίων, όπου οι αντιδράσεις ήταν έντονες σε ένταση και έκταση, αλλά επιτυχείς. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις εκδηλώσεων, περιορισμένων σε ένταση – έκταση, που αποδείχθηκαν ατελέσφορες. Έτσι, σαν σάκος του μποξ, τα βιβλία της Ιστορίας προκρίνονται και διδάσκονται ανάλογα με την θεώρηση αυτών που κυβερνούν.

Πράγματι, τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980, δρομολογήθηκαν ορισμένες σημαντικές αλλαγές στα σχολεία. Η ανανέωση συγκεκριμένων σχολικών εγχειριδίων, αντανακλούσε την ραγδαία αλλαγή νοοτροπιών. Το τεράστιο ιστορικό αυτό παράθυρο περιορίστηκε το 1989, όταν φέρεται να εξαντλήθηκε η δυναμική της εγχώριας δημοκρατίας. Φαίνεται ότι με το τελευταίο βιβλίο Ιστορίας έχουν γίνει διαχρονικά προσπάθειες βελτίωσης των κειμένων και γενικότερα της ύλης. Ίσως θα πρέπει οι αρμόδιες αρχές της εκπαίδευσης να λάβουν ακόμη σοβαρότερες μακροχρόνιες αποφάσεις σε θέματα ανανέωσης ύλης και όχι μόνο.

Η συγκεκριμένη έρευνα αφορά στην διαχρονική μελέτη των βιβλίων Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου από το 1950 μέχρι και σήμερα. Επιλέχθηκαν τα εγχειρίδια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης τριών περιόδων και συγκεκριμένα των ετών: 1969 των (Γυμνασιαρχών) Α. ΜΑΤΑΡΑΣΗ και Σ. ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ [Α΄ έκδοση 1966], 1982 της ΓΕΩΡΓΙΑΣ Π. ΚΟΥΛΙΚΟΥΡΔΗ [Α΄ έκδοση 1975],  και 2022 των ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΟΥΒΗ (Επίκουρη καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου) και ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΧΡ. ΞΙΦΑΡΑ (Ιστορικού) – [Α΄ έκδοση 2015].

Ειδικότερα θα μελετηθεί η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή, γεγονός που αποτέλεσε ένα σημαντικό κεφάλαιο στα θέματα σχολικής Ιστορίας και ειδικότερα ένα θέμα πρόσφορο για ιδεολογικές και κοινωνικοοικονομικές αντιπαραθέσεις. Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρηθεί μια συγκριτική μελέτη, από έναν υποτιθέμενο ναύτη του Θωρηκτού Αβέρωφ, πλοίου που συμμετείχε και στις ναυτικές επιχειρήσεις της Μικρασιατικής Εκστρατείας, για την παρουσίαση – διαχείριση του συγκεκριμένου ιστορικού γεγονότος, στα τρία ανωτέρω εγχειρίδια Ιστορίας.  

1. Βιβλία Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου

Εγώ, ο ναύτης Νικόλαος Κριεζής, μελετώντας τα τρία βιβλία θα τα  εξετάσω σε τρία επίπεδα:  στο πρώτο θα καταγράψω τα τυπικά τους στοιχεία, δηλαδή το μέγεθος του διδακτικού αντικειμένου, τις φωτογραφίες τους, τις πηγές τους και τις ασκήσεις και ερωτήσεις που περιλαμβάνουν. Σε δεύτερο επίπεδο θα περιγράψω τα κύρια – σημαντικότερα σημεία των κειμένων. Σε τρίτο επίπεδο θα τα σχολιάσω συνοπτικά.

2. Βιβλίο Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 1969

Εικόνα 1: Εξώφυλλο Βιβλίου Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 1969

Α. Τυπικά Στοιχεία

• Η Μικρασιατική Καταστροφή ως γνωστικό αντικείμενο περικλείεται σε έξι (6) σελίδες και σε πέντε (5) υποκεφάλαια, [σελ. 229-234].
• Περιλαμβάνει δύο φωτογραφίες: τον Χρυσόστομο Σμύρνης [εικ. 44, σελ. 232] και τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ [εικ. 45, σελ. 233].
• Δεν αναφέρει πηγές και δεν υπάρχουν ερωτήσεις και ασκήσεις.

Β. Κύρια Σημεία Κειμένων – Ειδικά Σχόλια

Στο [πρώτο] υποκεφάλαιο «Η ΕΛΛΑΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑΝ, ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ ΚΑΙ ΤΗΝ Μ. ΑΣΙΑΝ», όπου αναφέρει:

Τη συμμετοχή δύο επιλέκτων μεραρχιών του ελληνικού στρατού στην Ουκρανία, υπέρ των Λευκών Δυνάμεων των Ρώσων, καθώς «Η χώρα μας ως υποστάσα ολίγας θυσίας …», [σ.σ. επιχειρείται να δικαιολογηθεί η συμμαχική πρόσκληση], όπου «ο στρατός μας πολέμησε γενναίως». Αποστολή από Βενιζέλο στη Σμύρνη την 2/15-5-1919 μιας μεραρχίας πεζικού, αποσπώντας συμμαχική εντολή, με «πρόφαση» τις τουρκικές διώξεις και τις σφαγές στην Πέργαμο και Αϊδίνιο. [σ.σ. Ωστόσο αναγράφει για «κατοχή» της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό και όχι για απελευθέρωσή της]. 

Στο [δεύτερο] υποκεφάλαιο «Η ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ. ΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΙΣ Μ. ΑΣΙΑΝ», όπου αναφέρει:

Η εκδήλωση επανάστασης κατά του Σουλτάνου από τον Μουσταφά Κεμάλ. Ο θάνατος του βασιλιά Αλέξανδρου και η δημιουργία δυναστικού ζητήματος στην χώρα. Η διενέργεια εκλογών την 1^η Νοεμβρίου 1920, αποτυχία επανεκλογής του Βενιζέλου, επιστροφή στην Ελλάδα του βασιλιά Κωνσταντίνου (6-12-20), αυτοεξορία του Βενιζέλου στην Γαλλία και δημιουργία κυβέρνησης των βασιλικών. Τους Γάλλους, Ιταλούς και Ρώσους να «υποστηρίζουν» τον Κεμάλ, του οποίου οι δυνάμεις ανέρχονταν σε «88.000 στρατιώτες και 250 πυροβόλα». Η Ελλάδα «εγκαταλείφθηκε» μόνη στρατιωτικά και οικονομικά και οι Τούρκοι «εφοδιάζονταν» από τους πρώην συμμάχους της. Αρχές Απριλίου 1922 συγκροτήθηκε κυβέρνηση Στράτου και Γούναρη, με πρωθυπουργό τον Ν. Πρωτοπαπαδάκη.

Στο [τρίτο] υποκεφάλαιο «Η ΚΑΤΑΡΕΥΣΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ», όπου αναφέρει:

Την ανάληψη της αρχιστρατηγίας των ελληνικών δυνάμεων από τον Χατζηανέστη. Ο Κεμάλ από 13-8-1922 εξαπολύει «συνεχείς» επιθέσεις και αποδιοργανώνει τις ελληνικές δυνάμεις. Οι Έλληνες «υποχωρούν, καταλαμβάνεται η Σμύρνη και πυρπολείται. Από τους 250.000 κατοίκους της, 50 χιλιάδες κατασφάγηκαν. Κατά τις τραγικές εκείνες ημέρες ένα εκατομμύριο Ελληνισμού της Μ. Ασίας προσπαθούσαν να διαφύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα.

Ακολουθεί το [τέταρτο] υποκεφάλαιο «Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ», όπου αναφέρει:

Την κατάρρευση του μετώπου στη Μ. Ασία. Την 12 Σεπτεμβρίου διενεργείται επανάσταση στην Χίο από τον Ν. Πλαστήρα, Σ. Γονατά και Πλοίαρχο Φωκά και δημιουργείται επαναστατική κυβέρνηση. Καταδίκασαν σε θάνατο τους πρωταιτίους της καταστροφής. Δημιουργήθηκε ισχυρό μέτωπο στρατού  στον Έβρο, υπό τον Πάγκαλο.

        Στο [πέμπτο] υποκεφάλαιο «Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΝΗΣ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ», όπου αναφέρει:

Την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης τον Ιούλιο 1923. Ένα και μισό εκατομμύριο Έλληνες ήρθαν στην Ελλάδα και 350 χιλιάδες «μωαμεθανοί» [σ.σ. εσφαλμένη ορολογία] γύρισαν στην Τουρκία. Θεμέλιος λίθος η συνθήκη στην οποία στηρίχθηκε η ελληνο-τουρκική φιλία.

Γ. Γενικά Σχόλια

Δεν αναγράφει τα αίτια της συμμαχικής εμπλοκής στον εμφύλιο πόλεμο στην Ρωσία και τους λόγους της ήττας τους από τους Μπολσεβίκους [πρώτο υποκεφάλαιο].

Παραλείπει αδικαιολόγητα να κάνει αναφορά στη Συνθήκη των Σεβρών και στην πρώτη απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου [δεύτερο υποκεφάλαιο].

Δεν αναγράφει τα ουσιαστικά αίτια της ήττας των Ελλήνων και την βαρύτητα των συνεπειών της [τρίτο υποκεφάλαιο].

Παραλείπει να κάνει αναφορά στην έξοδο από την χώρα του βασιλιά Κωνσταντίνου, ενώ η εικόνα του διαδόχου Γεωργίου Β΄ [εικ. 45] είναι μεταγενέστερη [τέταρτο υποκεφάλαιο].

Παραλείπει να αναφέρει ότι ο Βενιζέλος υπέγραψε εκ μέρους της Ελλάδος την Συνθήκη της Λωζάννης και αγνοεί την αποκατάσταση των προσφύγων» [πέμπτο υποκεφάλαιο].

Γενικότερα, το περιεχόμενο του βιβλίου αυτού αναγράφει ορισμένες λεπτομέρειες και παραθέτει επιλεκτικά συγκεκριμένα γεγονότα, παραλείποντας ωστόσο σημαντικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα τον Ελληνισμό του Πόντου και τους αγώνες του. Ενδεικτκά εστιάζει μόνο σε θέματα γενναιότητας και επικού αγώνα του ελληνικού στρατού. Μειώνει δημογραφικά την πόλη της Σμύρνης σε 250.000 κατοίκους και σε 50 χιλιάδες τους δολοφονημένους. Αγνοείται η ακριβής δημογραφία ανά εθνότητα της Σμύρνης και των άλλων περιοχών, (π.χ. Πόντος, Καππαδοκία). Αγνοούνται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές δραστηριότητες και η κουλτούρα των κατοίκων της Σμύρνης και Μ. Ασίας.  Δεν αναφέρει ότι οι Έλληνες διεσπάρησαν και σε όλο τον κόσμο, (π.χ. ΗΠΑ, Αυστραλία, Λίβανο, κλπ.). Δεν αναφέρει ότι τις διαβουλεύσεις στο τέλος του πολέμου τις ανέλαβε ο Βενιζέλος, χάρη στον οποίο επιτεύχθηκαν συγκεκριμένα οφέλη για την χώρα.

3. Βιβλίο Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 1982

Εικόνα 2: Εξώφυλλο Βιβλίου Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 1982

Α. Τυπικά Στοιχεία

• Η Μικρασιατική Καταστροφή περιλαμβάνεται σε λιγότερο από δύο σελίδες, περίπου, σελ. 306-307.
• Ως εικόνα υπάρχει μόνο ένα αυτόγραφο του Βενιζέλου.
• Δεν αναφέρει πηγές.
• Υπάρχουν δύο μόνο ερωτήσεις [σ.σ. αλλά κύριες] για τη σημασία της συνθήκης των Σεβρών και τα Αίτια και Αποτελέσματα της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Β. Κύρια Σημεία Κειμένων – Ειδικά Σχόλια

Η ύλη του περικλείεται μόνο σ’ ένα κεφάλαιο, ως «ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄: Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΚΑΙ Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ (1922)», όπου αναφέρει:

Τη συνθήκη των Σεβρών, την οποία αποκαλεί μεγάλη επιτυχία του Βενιζέλου. Το 1920 έχασε τις εκλογές ο Βενιζέλος και επέστρεψε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Ο Μουσταφά Κεμάλ αρνήθηκε ν’  αναγνωρίσει τη συνθήκη των Σεβρών. Κάλεσε εθνική συνέλευση, καθαίρεσε τον Σουλτάνο και ανακήρυξε δημοκρατία [σ.σ. τα δυο τελευταία γεγονότα έλαβαν χώρα τον Νοέμβριο του 1922 κι τον Οκτώβριο του 1923]. Οι ευρωπαϊκές αντιθέσεις εξυπηρέτησαν τον Κεμάλ. Οι Έλληνες, «παρακινούμενοι» από τους Άγγλους, πολέμησαν τους Τούρκους, φθάνοντας σχεδόν στην Άγκυρα. Η «έλλειψη εφοδίων» και η διχόνοια, τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν μέχρι Αφιόν Καραχισάρ (Αύγουστος 1922). Οι Έλληνες υποχώρησαν παρασύροντας και τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Οι Τούρκοι προχωρούσαν, σφάζοντας και καίοντας. Η Μικρασιατική Καταστροφή συνέτριψε το όνειρο της Μεγάλης Ιδέας. Υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάννης. Η Ελλάδα έχασε την Ανατολική Θράκη και τα μικρασιατικά παράλια. Έγινε ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδος – Τουρκίας. Ενάμισι εκατομμύριο Έλληνες άφησαν τις μικρασιατικές πατρίδες και ήρθαν Ελλάδα, ενώ παρέμειναν οι «Τούρκοι» στην Θράκη [σ.σ.  προσοχή δεν αναφέρει μουσουλμάνους (!)] και οι Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη.

Γ. Γενικά Σχόλια  

• Αφιερώνεται πολύ μικρή έκταση στο θέμα. Στο περιεχόμενό του έχει λάθη και παραλείψεις. Δεν αναγράφεται ότι ο ελληνικός στρατός μετέβη στη Σμύρνη. Πώς, με τι δυνάμεις; Δεν αναφέρει για αντιδράσεις των εκεί κατοίκων για την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων. Παραλείπονται οι κινήσεις του Μουσταφά Κεμάλ, μέχρι να αναλάβει την ηγεσία των τουρκικών δυνάμεων, τις εξοντώσεις πληθυσμών που έγιναν (από αμφότερους) πριν, τον καιρό των γεγονότων και μετά από αυτά. Δεν αναφέρει ποιος ήταν ο πληθυσμός των Ελλήνων – ξένων στη Σμύρνη. Παραλείπεται η πυρπόληση της Σμύρνης. Δεν αναφέρεται στις δυνάμεις των Ελλήνων (στρατιωτικών και άοπλων) που χάθηκαν. Παραλείπονται οι συνέπειες της ήττας, όπως η επανάσταση του Νικόλαου Πλαστήρα, η δίκη και καταδίκη σε θάνατο των έξι (6) υπευθύνων της ήττας. Δεν αναφέρεται καθόλου στους πρόσφυγες και την οικονομική κατάσταση της Ελλάδος.
• Από το κείμενο του βιβλίου δεν μπορεί ο αναγνώστης να απαντήσει στις ερωτήσεις του.
• Αναφέρει εσφαλμένα τους μουσουλμάνους της Θράκης, ως Τούρκους.
• Δεν αναφέρει για την επανάσταση του Πλαστήρα, την οποία γνωστοποιεί σε μία παράγραφο, σε άλλο κεφάλαιο αργότερα, με τίτλο: «Η Ελλάδα στη μεσοπολεμική περίοδο (1923-1940)», μη δίνοντας συνοχή χρονικά στην ιστορία της χώρας.
• Δεν αναφέρεται σε στοιχεία οικονομικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, κουλτούρας στην περιοχή της Σμύρνης και στη Μ. Ασία.
• Εξετάζει την κατάσταση γεωπολιτικά και θεωρεί την ελληνική κοινωνία ως αναλώσιμο χαρτί. Ποια τα οφέλη της Ελλάδος και ποια της Τουρκίας; Δεν αναγνωρίζει τις φοβερότερες συνέπειες που συνέβησαν στο λαό. Δεν φαίνονται πουθενά οι κόποι του ελληνισμού της Μ. Ασίας, που μετά από πόλεμο, σφαγές ήρθε περίλυπος, χωρίς ούτε ψωμί να ζήσει σε μία χώρα που τον έβλεπαν σαν ζητιάνο!
• Αναφέρει για «όνειρο μεγάλης ιδέας που χάθηκε», γράφοντας για τη συγκίνηση που αισθάνθηκαν οι Έλληνες που έβλεπαν τα ελληνικά πολεμικά καράβια να αγκυροβολούν στον Κεράτιο Κόλπο!
• Αναφέρει ότι οι Έλληνες παρακινήθηκαν από τους Άγγλους για την έναρξη του πολέμου με τον Κεμάλ, αποσιωπώντας τα ελληνικά συμφέροντα.
• Η έλλειψη εφοδίων που παρουσιάστηκε στην εκστρατεία έπρεπε να ελεγχθεί πριν γίνει η εκστρατεία, καθώς και η υπερβολική της επέκταση.

4. Βιβλίο Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 2022

Εικόνα 3: Εξώφυλλο Βιβλίου Ιστορίας Γ΄ Γυμνασίου 2022

Α. Τυπικά Στοιχεία

• Περιλαμβάνει το Όγδοο Κεφάλαιο με τίτλο: «Ο Μικρασιατικός Πόλεμος (1919-1922)», το οποίο αποτελείται από πέντε (5) ενότητες, [υπ. αρ. 35-39]. Το σύνολο των σελίδων είναι έντεκα (11), [σελ. 100 – 110], με μέγεθος γραμμάτων πολύ μικρότερα από τα δύο προηγούμενα βιβλία, επομένως περισσότερη ύλη.
• Υπάρχει πλέον αντίστοιχο «Βιβλίο Εκπαιδευτικού» για τους καθηγητές.
• Έχει έντεκα (11) φωτογραφίες, που καλύπτουν ικανοποιητικά το θέμα.
• Αναφέρονται δέκα (10) πηγές με αποσπάσματα.
• Υπάρχουν Ασκήσεις – Δραστηριότητες σε κάθε ενότητα.

Β. Κύρια Σημεία Κειμένων – Ειδικά Σχόλια

Στην ΕΝΟΤΗΤΑ 35: «Οι διεκδικήσεις της Αντάτ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία», όπου αναφέρει:

Συνθηκολόγηση του Σουλτάνου (ΟΚΤ 1918) και κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τον συμμαχικό στόλο, μαζί με ελληνικά πλοία. Ο Βενιζέλος με υπόμνημα (ΔΕΚ 1918) στο συνέδριο του Παρισιού ζητούσε τμήματα για την Ελλάδα από την οθωμανική αυτοκρατορία. Συμμετοχή Ελλήνων στρατιωτών εναντίον των Ρώσων στην Ουκρανία. Με εντολή του Συμβουλίου του Παρισιού ο Βενιζέλος στέλνει στρατεύματα στη Σμύρνη την 2^α Μαΐου 1919. Οι Ιταλοί ήταν αντίθετοι και μάλιστα «είχαν καταλάβει τμήμα της πόλης». Υπήρχαν επίσης «αντιδράσεις και επεισόδια» με Τούρκους κατοίκους της περιοχής.  

Στην ΕΝΟΤΗΤΑ 36: «Ο ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου», όπου αναφέρει:

Για τον ελληνισμό του Πόντου. Τους «διωγμούς», τα «τάγματα εργασίας» και τις «εκτοπίσεις» 150.000 Ελλήνων στην ενδοχώρα … Τέλη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου γίνεται προσπάθεια για την «δημιουργία ομόσπονδου ποντοαρμενικού κράτους».

Στην ΕΝΟΤΗΤΑ 37: «Το τουρκικό εθνικό κίνημα», όπου αναφέρει:

Ότι οι Τούρκοι αισθάνθηκαν «ταπείνωση» για την κατάσταση της χώρας τους. Ο Μουσταφά Κεμάλ (1881-1938) οργάνωσε κίνημα στην Αμάσεια του Πόντου το 1919 και διακήρυξε την δημιουργία ενός νέου τουρκικού κράτους. Ήταν ο αναμφισβήτητος ηγέτης, [σ.σ. αυτό μάλλον δεν ισχύει, καθώς ο ίδιος πέτυχε την εξόντωση ή/και την εξορία σχεδόν όλων των αντιπάλων του], έγιναν εκλογές και στη νέα Βουλή αποδέχθηκαν την διακήρυξη τιυ Κεμάλ περί εθνικής ανεξαρτησίας (Ιανουάριος 1920). Ο Κεμάλ συγκρότησε την Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση στην Άγκυρα. Εκεί ψηφίστηκε το πρώτο Σύνταγμα της χώρας, θεσπίζοντας το κοσμικό κράτος, [σ.σ. αυτό μάλλον δεν ισχύει και χρειάζεται επαναδιατύπωση η συγκεκριμένη ππαράγραφος]. Στη συνέχεια ο Κεμάλ διέλυσε το νεοδημιουργηθέν ποντοαρμενικό κράτος (Νοέμβριος 1920) και στη συνέχεια στράφηκε εναντίον όλων των Ελλήνων της Μ. Ασίας.

Στην ΕΝΟΤΗΤΑ 38: «Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)», όπου αναφέρει:

Την εγκατάσταση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, μαζί και του ύπατου αρμοστή (γενικό διοικητή) Αριστείδη Στεργιάδη. Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε … [σ.σ. μάλλον απελευθέρωσε]. Ο Βενιζέλος με συμμαχική άδεια επέκτεινε την ελληνική ζώνη κατοχής [σ.σ. μάλλον πολύ αργά …]. Ο ελληνικός στρατός αφού κατέλαβε, την άνοιξη του 1920, την Α. Θράκη, [σ.σ. μάλλον απελευθέρωσε], … καταλαμβάνοντας μια ζώνη εδαφών … . Ο Κεμάλ απορρίπτει την συνθήκη των Σεβρών (καλοκαίρι 1920). Επανέρχεται η διχόνοια στην Ελλάδα μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών.  Προκηρύχθηκαν εκλογές, ενώ πεθαίνει αιφνίδια ο βασιλιάς Αλέξανδρος. Στις εκλογές του ΝΟΕ 1920 οι φιλελεύθεροι ηττήθηκαν και ο Βενιζέλος κατέφυγε στο Παρίσι. Εντός ολίγου επέστρεψε στην Ελλάδα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Υπάρχουν διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης. Οι Τούρκοι υπέγραψαν συμφωνίες συνεργασίας με Ρωσία, Ιταλία και Γαλλία. Η νέα ελληνική κυβέρνηση αναίρεσε την υπόσχεσή της στους Έλληνες και συνέχισε τον πόλεμο. Το καλοκαίρι 1921 έφθασε ο ελληνικός στρατός έξω από την Άγκυρα, για να υποχωρήσει στη συνέχεια σε αμυντική θέση, όπου παρέμεινε επί ένα έτος. Ο Κεμάλ ενισχυμένος οικονομικά, διπλωματικά και στρατιωτικά, εκδήλωσε την τελική επίθεση. Η ελληνική άμυνα κατέρρευσε. Στις 27 Αυγούστου ο Κεμάλ και ο στρατός του εισήλθαν στη Σμύρνη, την οποία πυρπόλησαν. Όσοι Έλληνες και Αρμένιοι σώθηκαν έφυγαν πρόσφυγες στην Ελλάδα.

Στην ΕΝΟΤΗΤΑ 39: «Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο», όπου αναφέρει:

Δημιουργείται επαναστατικό κίνημα του ελληνικού στρατού τον ΣΕΠΤ 1922 στη Χίο και Μυτιλήνη, υπό τους Πλαστήρα και Γονατά. Υπογράφηκε η ανακωχή των Μουδανιών (ΟΚΤ 1922), παραχωρώντας η Ελλάδα στην Τουρκία, την Ανατολική Θράκη, [σ.σ. δεν επεξηγούνται οι λόγοι]. Επακολούθησε η δίκη και η καταδίκη σε θάνατο των έξι (6) πρωταιτίων της καταστροφής στο Γουδί (ΝΟΕ 1922). Η Ελλάδα με τον Βενιζέλο προσέφυγε στη Λωζάννη της Ελβετίας για υπογραφή συνθήκης με τους Τούρκους το 1923. Στη συνθήκη ενσωματώθηκε και η ανταλλαγή πληθυσμών. Έμειναν στην Ελλάδα 118.000 μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης και 125.000 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη. Γίνεται αναφορά για κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις που συνέβησαν στην χώρα. Αναφέρει την ανεργία και την απαλλοτρίωση γαιών που έγιναν στην χώρα και την  διανομή τους σε πρόσφυγες και ακτήμονες (ΦΕΒ 1923). Λόγω των απεργιών τον ΔΕΚ 1923 η επαναστατική κυβέρνηση παρέδωσε την κυβέρνηση μετά από εκλογές στον ΒΕΝΙΖΕΛΟ. Ο Κεμάλ έδιωξε τον Σουλτάνο και έκανε μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς, (κοινωνία, θρησκεία, διοίκηση, γλώσσα, κλπ.).  

Γ. Γενικά Σχόλια  

• Δεν αποσιωπήθηκαν οι διώξεις, τάγματα εργασίας, εκτοπίσεις, που υπέστησαν οι Έλληνες.
• Παρουσιάζεται ο ενθουσιασμός των Ελλήνων της περιοχής για τον ελληνικό στρατό, αλλά και η οργή των Τούρκων για την απελευθέρωση της Σμύρνης.
• Αναφέρεται σε εχθρική κίνηση των Ιταλών στη Σμύρνη.
• Σημαντικό το απόσπασμα λόγου του Βενιζέλου προς τους Έλληνες, να μην προβούν σε πράξεις ασέβειας και προσβολής στους Τούρκους.
• Αναφέρει ότι Ύπατος Αρμοστής (Γενικός Διοικητής) της Σμύρνης ανέλαβε ο Αριστείδης Στεργιάδης, ο οποίος μετά τον πόλεμο μετοίκησε στην Γαλλία.
• Υπάρχει χάρτης όπου παρουσιάζονται οι κατευθύνσεις επιθέσεων των Τούρκων και οι δρόμοι υποχώρησης των Ελλήνων.
• Δείχνει μία ιστορική φωτογραφία: τη στιγμή της πυρπόλησης της Σμύρνης, τους Τούρκους ιππείς, και τους Έλληνες να περιμένουν σωτηρία από την θάλασσα.
• Ανεβάζει σε 400.000 τους κατοίκους της Σμύρνης και 50 χιλιάδες τους δολοφονημένους.
• Εξετάζει (άξιο επαίνου) γενικά την οικονομία της Σμύρνης και της Μ. Ασίας. Συνολικά, τα σχολεία που υπήρχαν, τους πολιτιστικούς συλλόγους, κλπ.
• Αναφέρεται σ’ ένα ολόκληρο κεφάλαιο για τον ελληνισμό του Πόντου! Δεν αποκρύπτεται η συγκρότηση ποντοαρμενικού κράτους.
• Κάνει αναφορά για τον εκτοπισμό 150.000 Ελλήνων στην ενδοχώρα της Ανατολίας και τα τάγματα εργασίας, επί Βαλκανικών Πολέμων και Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
• Παρουσιάζει σε μία σελίδα την δημιουργία του τΤουρκικού κράτους από τον Μουσταφά Κεμάλ. Παρουσιάζονται οι αποφάσεις του συνεδρίου του Ερζερούμ (1919).
• Αναγράφει την ανακωχή των Μουδανιών και την παράδοση στους Τούρκους της Ανατολικής Θράκης, Ίμβρου και Τενέδου.
• Αναφέρει τις κοινωνικές, πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στην Ελλάδα το 1923.
• Αναφέρει κοινωνικές, πολιτικές και εκπαιδευτικές εξελίξεις στην Τουρκία, που επέβαλε ο Κεμάλ.
• Καταγράφει την καταδίκη σε θάνατο των έξι (6) πρωταιτίων της καταστροφής.
• Δεν παραλείπει τον διαμοιρασμό γαιών σε πρόσφυγες και ακτήμονες το 1923, από την επαναστατική κυβέρνηση.
• Επεξηγεί ότι η ήττα του ελληνικού στρατού στη Μ. Ασία αποτέλεσε το τέλος του «μικρασιατικού ελληνισμού».

5. Γενική Σύγκριση Βιβλίων Ιστορίας

Από τη συγκριτική μελέτη των τριών βιβλίων ως προς την παρουσίαση του Μικρασιατικού Πολέμου και της ομώνυμης Καταστροφής του 1922, τα σχόλιά μου ως ναύτης του θωρηκτού Αβέρωφ αναφέρονται στα επί μέρους σχόλια, ανά βιβλίο.

Από την σύγκρισή τους φέρεται ότι το τελευταίο είναι σημαντικά ανώτερο από τα προηγούμενα σε πολλούς τομείς. Ειδικότερα έχουν καταγραφεί οι θέσεις μου ενσωματωμένες  στα τυπικά στοιχεία, κύρια σημεία των κειμένων και στα σχόλια, όπου μπορεί κάποιος να συγκρίνει τις ομοιότητες,  και περισσότερο τις διαφορές.

Κατ’ αρχάς, στα τυπικά στοιχεία του σημερινού διδασκόμενου βιβλίου: η ύλη της μικρασιατικής καταστροφής περιλαμβάνεται σε περισσότερες σελίδες, είναι πλούσιο σε φωτογραφίες, αναφέρονται πηγές και υπάρχουν αρκετές ασκήσεις και δραστηριότητες.

Δεύτερον, στα κύρια σημεία κειμένων του σημερινού διδασκόμενου βιβλίου: έχω σημειώσει ότι συμπεριλαμβάνει και αναφέρει όλα τα μέχρι σήμερα γνωστά γεγονότα της εποχής εκείνης, χωρίς παραλείψεις, αποκρύψεις και επευφημίες, και όπως ακριβώς τα έζησα ως ναύτης!

Τρίτον, στα επί μέρους σχόλιά μου, αναφέρω τις απόψεις ενός «αντικειμενικού» ναύτη της Ελλάδος. Έγραψα ότι είδα από το καράβι μου και ότι άκουσα από τον κόσμο που έβλεπα και συζητούσα.

Το τελικό συμπέρασμά μου είναι ότι λείπουν από τα εν λόγω βιβλία τα αίτια της ήττας!! Και δεν τονίζονται τα λάθη που έκαναν οι Έλληνες!!

Συμπεράσματα

Έργο της Ιστορίας δεν είναι οι ιδεολογίες, η πολιτική και η θρησκεία. Σκοπός είναι να διδάσκει την πραγματική παρουσίαση των θεμάτων με κριτική σκέψη, να διαμορφώνει δημοκρατική συνείδηση και να αναπτύσσει καλλιέργεια αξιών.  Η Ιστορία είναι  πραγματική επιστήμη και η αρχαιότερη των επιστημών. Οφείλει να εμπλουτίζεται με πολιτισμικά, κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα.

Η σύγκριση των ανωτέρω βιβλίων Ιστορίας, ως προς την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και την επακόλουθη ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, είναι τρομερή. Το σημερινό βιβλίο συμπεριλαμβάνει όλα τα γνωστά γεγονότα της εποχής, η έκταση δε που αφιερώνει είναι μεγάλη. Επίσης, οι αφηγηματικοί τρόποι που προκρίνονται είναι ζωντανοί – αληθινοί. Χρησιμοποιεί την αφήγηση, περιγραφή, διαλόγους και μίμηση στις ασκήσεις, και εσωτερικό μονόλογο στην θέαση των φωτογραφιών. Το είδος των ασκήσεων και δραστηριοτήτων δίνει την δυνατότητα ανάπτυξης της κριτικής σκέψης στους μαθητές.  Πρόσθετα υπάρχει πλέον αντίστοιχο «Βιβλίο Εκπαιδευτικού» για τους καθηγητές. 

Ωστόσο και σ’  αυτό το βιβλίο παραμένουν ως κύρια ερωτήματα – παραλείψεις, μεταξύ άλλων: τα βασικά αίτια της ήττας των Ελλήνων, της αμαχητί παράδοσης της Ανατολικής Θράκης στους Κεμαλικούς, τις στρατηγικές των Ελλήνων, των Τούρκων, των Συμμάχων, των Ρώσων, ακόμη και των ΗΠΑ.

Πριν σας αποχαιρετήσω θέλω να πω τα εξής: πάνω στο πλοίο μου, λίγη απόσταση από το μυχό του λιμανιού της Σμύρνης, έβλεπα με τα κιάλια ότι καίγονταν πολλά σπίτια.  Έβλεπα το πλήθος στην προκυμαία, χιλιάδες ανθρώπους, να αναζητούν εναγώνια κάποιο πλωτό μέσο, για να φθάσουν στα αγκυροβολημένα συμμαχικά πλοία. Μέχρι τα τέλη Σεπτεμβρίου, όσοι πρόσφυγες διασώθηκαν, επιβιβάστηκαν σε πλοία και μεταφέρθηκαν σε ελληνικό έδαφος από τη Σμύρνη. Το ίδιο έγινε και από άλλες περιοχές όπου είχαν καταφύγει οι πρόσφυγες. Η Σμύρνη τυλίχθηκε στις φλόγες και καταστράφηκε και μαζί της και ο Μικρασιατικός Ελληνισμός!

Αντί επιλόγου

«Πες μου λοιπόν μπαμπά, ποια είναι η χρησιμότητα της Ιστορίας;» ρωτούσε πριν από λίγα χρόνια τον ιστορικό πατέρα του ένα νεαρό αγόρι, με τον οποίο διατηρώ ένα ιδιαίτερο δεσμό […] Σε κάθε περίπτωση, αυτή η ερώτηση ενός παιδιού, τη δίψα για μάθηση του οποίου μάλλον δεν κατόρθωσα να ικανοποιήσω τότε, μου αρκεί ως σημείο αφετηρίας […] Το ζήτημα που θέτει, με την ενοχλητική αμεσότητα αυτής της ατίθασης ηλικίας, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η νομιμοποίηση της Ιστορίας», Marc Bloch, (1886-1994).

Βιβλιογραφία -Πηγές

• Αθανασιάδης, Χάρης. (2015). Τα αποσυρθέντα βιβλία. Έθνος και σχολική Ιστορία στην Ελλάδα, 1858-2008, τρίτη έκδοση, Αθήνα: αλεξάνδρεια
• Αθανασιάδης, Χάρης. (2022). Τα «αιρετικά» εγχειρίδια της Ιστορίας. Σχολικά βιβλία που αποσύρθηκαν επειδή προκάλεσαν διαμάχες, Αθήνα: ΤΑ ΝΕΑ
• Arnold, John, H. (2000). A Very Short Introduction, Oxford University Press, μτφ. Ε.Χεκίμογλου, Μ. Μπατσιούλα, Ε. Καλογηροπούλου, 2007, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
• Bloch, Marc. (1994). Απολογία για την Ιστορία. Το Επάγγελμα του Ιστορικού, Αθήνα: Εναλλακτικές Εκδόσεις
• Κουλικούρδη, Γεωργία. (1982). ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. Από τον 15^ο αιώνα μ.Χ. ως σήμερα, Αθήνα: ΟΕΔΒ
• Λούβη, Ευαγγελία, Ξιφαράς, Δ. (2022). Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Γ΄ Γυμνασίου, Αθήνα: ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ
• Ματαράση, Α, Παπασταματίου, Σ. (1969). ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΝΕΩΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ, Γ΄ και ΣΤ΄ Γυμνασίου, Αθήνα: ΟΕΔΒ,

https://blogs.sch.gr/3gymglyf/files/2013/03/1966-%CE%99%CE%A3%CE%A4%CE%9F%CE%A1%CE%99%CE%91-%CE%A4%CE%A9%CE%9D-%CE%9D%CE%95%CE%A9%CE%A4%CE%95%CE%A1%CE%A9%CE%9D-%CE%9A%CE%91%CE%99-%CE%A4%CE%A9%CE%9D-%CE%9D%CE%95%CE%A9%CE%A4%CE%91%CE%A4%CE%A9%CE%9D-%CE%A7%CE%A1%CE%9F%CE%9D%CE%A9%CE%9D.pdf

• Μπουζάκης, Σήφης. (2006). Εκπαιδευτικές Μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα. Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Γενική και Τεχνικοεπαγγελματική Εκπαίδευση, Τόμος Β΄, ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ 1959, 1964, 1976/77, 1985, 1997/98, Δ΄ ΈΚΔΟΣΗ, Αθήνα: GUTENBERG
• Μπουζάκης, Σ, Κανταρτζή, Ε. (2019). ΤΑ ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (1917-2017). Η Διαχείριση των Εθνικών Τραυμάτων, Επιτευγμάτων και Μύθων, Αθήνα: GUTENBERG
• OFFENSTADT, NICOLAS, με συνεργασία DUFAUD, GREGORY και του MAZUREL, HERVE, μτφ. ΓΚΟΤΣΙΝΑΣ ΚΩΣΤΗΣ, (2007). Οι λέξεις του ιστορικού. ΕΝΝΟΙΕΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ ΣΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, Αθήνα: ΚΕΔΡΟΣ
• Ρεπούση, Μαρία. (2012). ΤΑ ΜΑΡΑΣΛΕΙΑΚΑ 1925-1927, Αθήνα: ΠΟΛΙΣ
• Σμπιλίρης, Γεώργιος, Αζέλης, Αγαθοκλής, Γατσωτής, Παναγιώτης, Λαμπάτος, Γαβρίλης. (2007). Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία  Γ΄  Γυμνασίου, Αθήνα: Μεταίχμιο
• Τσάφος, Βασίλης. (2014). Αναλυτικό Πρόγραμμα. Θεωρητικές προσεγγίσεις και εκπαιδευτικοί προσανατολισμοί. Αναζητώντας νέες σταθερές σε έναν αβέβαιο κόσμο, Αθήνα: Μεταίχμιο
• Φωτιάδης, Κώστας. (2008). Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ,Μ. Αφηγήσεις, Ντοκουμέντα, Μελετήματα, Α΄ και Β΄ Τόμοι, Αθήνα: ΚΑΛΟΚΑΘΗ