Της Mireia Faro Sarrats

Η αντίδραση της Ευρώπης στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν γρήγορη, ενωμένη και μαζική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της έχουν επιδείξει ενότητα στην απάντηση στον πόλεμο της Ρωσίας και τις συνέπειές του. Μεταξύ αυτών ήταν η άφιξη Ουκρανών προσφύγων στην Ευρώπη. Δέκα ημέρες μετά την εισβολή, η ΕΕ ψήφισε ομόφωνα νέο νόμο για την παροχή προσωρινής προστασίας στους Ουκρανούς υπηκόους που εγκαταλείπουν τη χώρα, ενεργοποιώντας την Οδηγία Προσωρινής Προστασίας για πρώτη φορά από την έκδοσή της το 2001. Για να εγγραφούν στο σύστημα προστασίας, οι Ουκρανοί αιτούντες άσυλο χρειάζεται μόνο να επιδείξουν ταυτότητα ή διαβατήριο.

Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την απάντηση της ΕΕ στη μετανάστευση από αλλού, η οποία βρίσκεται και πάλι σε άνοδο. Τους πρώτους επτά μήνες του 2023, περισσότεροι από 119.000 πρόσφυγες έφτασαν δια θαλάσσης στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Κύπρο και τη Μάλτα. Περίπου 38.750 από αυτούς αναχώρησαν από την Τυνησία, όπου το λιμάνι Σφαξ έχει γίνει το κύριο σημείο αναχώρησης μεταναστών από την υποσαχάρια Αφρική. Σε μια προσπάθεια να ρυθμίσει την άφιξή τους, τον Ιούνιο η ΕΕ ανακοίνωσε ένα νέο, “ιστορικό” σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο. Το σχέδιο συμφωνίας περιγράφει αυστηρότερες διαδικασίες στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, όπου οι συνοριακοί υπάλληλοι θα ελέγχουν εκ των προτέρων τους μετανάστες για να καθορίσουν εάν είναι επιλέξιμοι να εισέλθουν στην ΕΕ ή εάν πρόκειται να μετεγκατασταθούν ή να επιστραφούν. Επιτρέπει επίσης στους μετανάστες να περάσουν περίοδο κράτησης έως και έξι μήνες. Τα κράτη μέλη απέτυχαν να καταλήξουν σε συμφωνία σχετικά με το σύμφωνο που θα υποβληθεί στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Ιούλιο, συγκρουόμενοι για τον τρόπο αντιμετώπισης καταστάσεων κρίσης που οδηγούν σε έξαρση της μετανάστευσης. Οι συνομιλίες θα επαναληφθούν στα μέσα Σεπτεμβρίου.  

Η απάντηση της ΕΕ και των κρατών μελών στην άφιξη των Ουκρανών προσφύγων κρατά σημαντικά μαθήματα για τους Ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής και δείχνει τα οφέλη μιας ανθρώπινης προσέγγισης όσον αφορά το άσυλο τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τις χώρες υποδοχής. Καθώς επανεξετάζουν την προσέγγιση της ΕΕ για τη μετανάστευση, θα πρέπει να τα έχουν υπόψη τους.

1. Η Ευρώπη μπορεί να αντιμετωπίσει μεγάλο αριθμό προσφύγων

Σε λιγότερο από ενάμιση χρόνο, περίπου 6 εκατ. Ουκρανοί έχουν φτάσει στην Ευρώπη. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες έσπευσαν να τους καλωσορίσουν. Η Πολωνία, για παράδειγμα, είχε αρχίσει να προετοιμάζεται για την άφιξη μεγάλου αριθμού Ουκρανών προσφύγων λίγο πριν την εισβολή λόγω της έντασης στα ουκρανο-ρωσικά σύνορα και των προηγούμενων στρατιωτικών ελιγμών της Ρωσίας. Από τον Μάρτιο του 2023, έχει χορηγήσει προσωρινή προστασία σε περισσότερους από 1,5 εκατομμύριο Ουκρανούς. Μετά την Πολωνία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία έχουν υποδεχτεί τους περισσότερους Ουκρανούς. Η Γερμανία έχει παράσχει προσωρινή προστασία σε περισσότερους από 960.000, ενώ η Ιταλία και η Ισπανία την έχουν προσφέρει σε περίπου 186.500 και 186.000 αντίστοιχα. Τον Μάρτιο του 2022, η Ευρωπαία Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων, Ύλβα Γιόχανσον δήλωσε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή “θα δώσει στα κράτη μέλη περαιτέρω ικανότητα να διαχειριστούν αυτήν την κρίση με τακτικό και αποτελεσματικό τρόπο”, παραχωρώντας “δικαιώματα διαμονής, πρόσβαση στην αγορά εργασίας και στέγαση στους ανάγκη” και διασφάλιση ότι “όσοι δραπετεύουν από τον πόλεμο στην Ουκρανία μπορούν να φτάσουν γρήγορα στην ΕΕ, χωρίς να περάσουν από μακρές διαδικασίες στα σύνορα”. Η ανταπόκριση της ΕΕ και των κρατών μελών της έδειξε ότι οι ευρωπαϊκές χώρες μπορούν γρήγορα να κινητοποιηθούν για να φιλοξενήσουν μεγάλο αριθμό προσφύγων όταν το κρίνουν απαραίτητο.  

2. Το να επιτρέπεται στους πρόσφυγες να εργαστούν έχει οφέλη για τις χώρες υποδοχής

Στο πλαίσιο του συστήματος προσωρινής προστασίας της ΕΕ, επιτρέπεται στους Ουκρανούς πρόσφυγες να εργάζονται. Μόλις ένα χρόνο μετά την εισβολή, περίπου το 40% των Ουκρανών προσφύγων στην Ευρώπη ήταν ήδη μισθωτοί ή αυτοαπασχολούμενοι. Αυτό όχι μόνο τους βοηθά να ενσωματωθούν στις νέες κοινότητές τους, αλλά έχει επίσης οφέλη για τις χώρες υποδοχής τους. Η πανδημία του Covid-19 τόνισε τη σημασία των μεταναστών εργαζομένων σε βασικούς τομείς σε όλη την Ευρώπη. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 13% των βασικών εργαζομένων στην ΕΕ το 2020 ήταν μετανάστες. Η ΕΕ έχει σημειώσει ότι οι μετανάστες αναλαμβάνουν ζωτικούς ρόλους που διατήρησαν τη λειτουργία των ευρωπαϊκών οικονομιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτό δεν ήταν νέο φαινόμενο: οι μετανάστες αντιστοιχούν στο 70%.της αύξησης του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού τα τελευταία δέκα χρόνια και συνέβαλαν περισσότερο σε φόρους και κοινωνικές εισφορές από ό,τι έλαβαν σε παροχές. Επιπλέον, η Ευρώπη έχει θέσεις εργασίας να καλύψουν. Τον Οκτώβριο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε ένα νέο διαδικτυακό εργαλείο αναζήτησης εργασίας, την πιλοτική πρωτοβουλία EU Talent Pool, για να βοηθήσει όσους διαφεύγουν από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας για να εξασφαλίσουν απασχόληση στην ΕΕ, η οποία αρχικά απαριθμούσε πάνω από 3 εκατ. κενές θέσεις εργασίας.

3. Η διατομεακή συμμετοχή αμβλύνει την πίεση στις κοινότητες υποδοχής

Τον Δεκέμβριο του 2020, η ΕΕ δημοσίευσε ένα νέο σχέδιο δράσης για την αφομοίωση και τη συμπερίληψη, το οποίο προσδιόριζε τέσσερα στοιχεία ως απαραίτητα για την αφομοίωση: εκπαίδευση, υγεία, απασχόληση και στέγαση. Ωστόσο, το έγγραφο δεν παρέχει σαφείς στόχους και συστάσεις για τα κράτη μέλη, τα οποία φέρουν την ευθύνη για την ένταξη. Οι προσπάθειες των ευρωπαϊκών χωρών να ενσωματώσουν τους Ουκρανούς πρόσφυγες έχουν δείξει την αποτελεσματικότητα της διατομεακής συνεργασίας και της συμμετοχικής διακυβέρνησης στην παροχή αυτών των υπηρεσιών. Η ΕΕ έχει συνεργαστεί απευθείας με εθνικές κυβερνήσεις και ανθρωπιστικές οργανώσεις για να τους επιτρέψει να παρέχουν εκπαίδευση και άλλες υπηρεσίες ένταξης στους Ουκρανούς πρόσφυγες. Για παράδειγμα, τον Ιούνιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ενέκρινε ένα δάνειο 2 δισ. ευρώ στο πλαίσιο του πακέτου αλληλεγγύης της προς το εθνικό Ταμείο Βοήθειας της Πολωνίας, το οποίο παρείχε προμήθειες για κέντρα υποδοχής, ιατρική περίθαλψη, παροχές κοινωνικής βοήθειας και νηπιαγωγεία και σχολική εκπαίδευση σε Ουκρανούς πρόσφυγες. Οι διεθνείς οργανισμοί έχουν συμπληρώσει αυτές τις προσπάθειες. Για παράδειγμα, ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης έχει προσφέρει μαθήματα γλωσσών ηλεκτρονικής εκμάθησης και άλλο διαδικτυακό εκπαιδευτικό υλικό σε Ουκρανούς πρόσφυγες.

Η αντίδραση της ΕΕ στην άφιξη των Ουκρανών προσφύγων ήταν θερμή, σωστή και ανθρώπινη. Έχει δείξει ότι μια ανθρώπινη προσέγγιση δεν είναι απλώς δυνατή, αλλά μπορεί να αποφέρει οφέλη στις κοινότητες υποδοχής, ιδίως όταν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, οι εθνικές κυβερνήσεις, οι διεθνείς οργανισμοί και η κοινωνία των πολιτών συνεργάζονται. Αυτό θα πρέπει να είναι το σημείο εκκίνησης για την ΕΕ να αναπτύξει μια πιο ανθρώπινη προσέγγιση στη μετανάστευση.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ