Των Piergiorgio Alessandri και Andrea Gazzani

Η προμήθεια φυσικού αερίου έχει αποτελέσει έναν κόμβο δυσκολίας για τις ευρωπαϊκές οικονομίες τα τελευταία δύο χρόνια. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022 προκάλεσε ένα δραματικό άλμα στις τιμές του φυσικού αερίου και μια κατάρρευση των ροών από τη Ρωσία προς την Ευρώπη, θέτοντας την αγορά φυσικού αερίου στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης.

Ωστόσο, σε αντίθεση με το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύει έναν άγνωστο Χ από μακροοικονομική άποψη. Υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία για το πώς οι παράγοντες ζήτησης και προσφοράς επηρεάζουν τις τιμές του φυσικού αερίου ή για την επίδραση που έχουν οι τιμές του φυσικού αερίου με τη σειρά τους στον πληθωρισμό και την οικονομική δραστηριότητα. Οι πρώτες αναλύσεις έδειχναν ότι μια συρρίκνωση του ενεργειακού εφοδιασμού κατά 30% θα μπορούσε να μειώσει την παραγωγή έως και 14% στην Ευρώπη εντός δύο ετών.

Εκ των υστέρων, πολλοί παρατηρητές εκτίμησαν ότι τα πράγματα αποδείχθηκαν λιγότερο δραματικά. Σε πρόσφατη εργασία, παρέχουμε άμεσες απαντήσεις σχετικά με αυτό το ερώτημα, αξιοποιώντας δύο εργαλεία που χρησιμοποιούνται ευρέως σε εμπειρικές μακροοικονομικές μελέτες: την “αφηγηματική” αναγνώριση και τα μοντέλα Bayesian vector auto-regression (VAR).

Χρήση ειδήσεων για τον εντοπισμό εξωγενών κραδασμών στην προμήθεια αερίου

Όπως όλες οι τιμές, οι τιμές του φυσικού αερίου κινούνται υπό τη συνδυασμένη επίδραση παραγόντων τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς.

Η σημασία των κλυδωνισμών στον εφοδιασμό είναι ιδιαίτερα προφανής μετά τον πόλεμο της Ουκρανίας. Ωστόσο μπορεί επίσης να προκύψουν μεγάλες μετατοπίσεις τιμών, για παράδειγμα όταν οι αλλαγές στις συνθήκες του οικονομικού κύκλου ή στις θερμοκρασίες μετατοπίζουν τα πρότυπα ζήτησης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Για να εντοπίσουμε τα σοκ προσφοράς, αναλύουμε ένα μεγάλο σύνολο δεδομένων καθημερινών ειδήσεων σχετικά με τον κύριο ευρωπαϊκό κόμβο εμπορίας φυσικού αερίου, το ολλανδικό συμβόλαιο (TTF), κατά την περίοδο 2010-2022. Εστιάζουμε σε ημερομηνίες κατά τις οποίες οι τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης φυσικού αερίου κατέγραψαν μεγάλες διακυμάνσεις και καταφεύγουμε σε μια προσεκτική ανάλυση γραμμή προς γραμμή των υποκείμενων καθημερινών ειδήσεων για να διαχωρίσουμε γεγονότα τα οποία αποτελούν σαφώς συμπτώματα μετατοπίσεων στην προσφορά φυσικού αερίου, με εκείνα που σχετίζονται με αλλαγές στη ζήτηση και άλλους παράγοντες σύγχυσης.

Οι ειδήσεις δεν μας δίνουν μια σειρά από “σοκ προσφοράς” από μόνες τους, αλλά μας επιτρέπουν να κατασκευάσουμε ένα μοντέλο που συσχετίζεται με κλυδωνισμούς προσφοράς και, ως εκ τούτου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ένα μοντέλο παλινδρόμησης για να μελετήσει τον αντίκτυπο αυτών των κραδασμών στην οικονομία.

Στο προηγούμενο δείγμα βρίσκουμε στοιχεία για σημαντικούς περιορισμούς εφοδιασμού μετά το ατύχημα της Φουκουσίμα (2011) και την πρώτη ουκρανική κρίση (2014). Οι κραδασμοί έγιναν μεγαλύτεροι και πιο ασταθείς το 2022. Οι εξαιρετικές αυξήσεις των τιμών που ακολούθησαν την εισβολή στην Ουκρανία (στις 24 Φεβρουαρίου 2022) και το κλείσιμο του αγωγού Yamal (2 Μαρτίου 2022) αντισταθμίστηκαν εν μέρει από διευκολυντικά σήματα από την Gazprom. ωστόσο οι τιμές ανέβηκαν υψηλότερα το καλοκαίρι λόγω της απόφασης της Ρωσίας να δέχεται πληρωμές μόνο σε ρούβλια και της σταδιακής διακοπής λειτουργίας του αγωγού Nord Stream.

Μακροοικονομικές και χρηματοοικονομικές επιπτώσεις των σοκ φυσικού αερίου στη ζώνη του ευρώ

Μια απλή ανάλυση παλινδρόμησης υποδηλώνει ότι τα σοκ προσφοράς φυσικού αερίου προκαλούν σημαντικές προσαρμογές στις ευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές αγορές: μια συρρίκνωση της προσφοράς ακολουθείται από ξαφνική πτώση των τιμών των μετοχών και αύξηση της τεκμαρτής μεταβλητότητας στη χρηματιστηριακή αγορά (VSTOXX), παράλληλη με μια αρνητική επανεκτίμηση της κερδοφορίας και του προφίλ κινδύνου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

Η μελέτη του αντίκτυπου των κραδασμών στην παραγωγή και τον πληθωρισμό είναι δυσκολότερη λόγω της σχετικής σπανιότητας δεδομένων (οι μακροοικονομικοί δείκτες καταγράφονται μόνο με μηνιαία ή τριμηνιαία συχνότητα) και της αστάθειας που προκλήθηκε από την πανδημία του Covid. Για να ξεπεράσουμε αυτά τα προβλήματα καταφεύγουμε σε ένα πιο εξελιγμένο οικονομετρικό μοντέλο, δηλαδή ένα Βayesian VAR. Οι τιμές του φυσικού αερίου αυξάνονται αμέσως εξ ορισμού ως απάντηση στο σοκ. Ο πληθωρισμός παραμένει αμετάβλητος τον μήνα που λαμβάνει χώρα το σοκ, αλλά αυξάνεται επίμονα στη συνέχεια, φτάνοντας στο αποκορύφωμά του περίπου δύο χρόνια μετά το σοκ. Παρόμοιο μοτίβο εμφανίζεται για τη βιομηχανική παραγωγή, της οποίας η απόκριση είναι σταθερή στο μηδέν για περίπου έναν χρόνο, ενώ στη συνέχεια καταγράφεται ελαφρά μείωση. Ποσοτικά, μια αύξηση 5% στο φυσικό αέριο οδηγεί σε αύξηση κατά 0,2% στο δομικό δείκτη τιμών τιμών καταναλωτή και σε πτώση 0,6% στη βιομηχανική παραγωγή.

Σοκ φυσικού αερίου έναντι πετρελαίου

Μοιάζουν τα σοκ φυσικού αερίου με εκείνα του πετρελαίου; Διερευνούμε αυτό το ζήτημα χρησιμοποιώντας ένα μεγαλύτερο εμπειρικό μοντέλο που αποτυπώνει τη συν-κίνηση μεταξύ των τιμών του πετρελαίου, των τιμών του φυσικού αερίου και μιας σειράς χρηματοοικονομικών και μακροοικονομικών δεικτών.

Το μοντέλο αποκαλύπτει δύο ενδιαφέροντα γεγονότα. Το ένα είναι ότι οι τιμές της ενέργειας ανταποκρίνονται πολύ πιο γρήγορα στα πετρελαϊκά σοκ. Το άλλο είναι ότι οι βασικές τιμές ανταποκρίνονται περισσότερο στα σοκ του φυσικού αερίου, παρόλο που χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να υλοποιηθεί πλήρως αυτή η ανταπόκριση. Με άλλα λόγια, οι επιπτώσεις των κρουσμάτων κρίσης στο φυσικό αέριο είναι συγκρατημένες και πιθανώς πιο δύσκολο να εντοπιστούν βραχυπρόθεσμα, αλλά ποσοτικά πιο σημαντικές μεσοπρόθεσμα.

Για να ορίσουμε καλύτερα αυτές τις διαφορές, υπολογίζουμε για κάθε σοκ ένα συνοπτικό μέτρο της συνολικής “μετακύλισης” στις βασικές τιμές, που ορίζεται ως η αναλογία μεταξύ των σωρευτικών αποκρίσεων των δομικών τιμών και των τιμών ενέργειας σε έναν δεδομένο χρονικό ορίζοντα. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η διέλευση είναι σχεδόν διπλάσια για τα σοκ φυσικού αερίου. Τα αποτελέσματα συνάδουν με τον πολύπλευρο ρόλο του φυσικού αερίου: στην Ευρώπη, το αέριο χρησιμοποιείται για βιομηχανικές χρήσεις, θέρμανση και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και παίζει το ρόλο της τελευταίου καταφυγίου-πηγής ενέργειας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (καθορίζοντας έτσι τις ευρωπαϊκές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας).

Συμπεράσματα και επιπτώσεις πολιτικής

Μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η ενέργεια έχει γίνει ένα κρίσιμο ζήτημα για πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο και το φυσικό αέριο – ένα προηγουμένως παραμελημένο αγαθό – έχει βρεθεί στο επίκεντρο των συζητήσεων πολιτικής, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.

Ωστόσο, λίγα είναι γνωστά για τις επιπτώσεις των προμηθειών φυσικού αερίου στην οικονομική δραστηριότητα και τον πληθωρισμό. Καλύπτουμε αυτό το κενό προτείνοντας μια νέα στρατηγική για την απομόνωση των κλυδωνισμών προσφοράς στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου και ποσοτικοποιώντας τις μακροοικονομικές επιπτώσεις αυτών των κραδασμών σε μια αυστηρή οικονομετρική διάταξη.

Διαπιστώνουμε ότι οι κρίσεις-σοκ στον εφοδιασμό φυσικού αερίου είναι στασιμοπληθωριστικές, οδηγώντας σε πτώση της οικονομικής δραστηριότητας και σημαντική άνοδο τόσο των τιμών της ενέργειας όσο και των βασικών τιμών καταναλωτή. Διαπιστώνουμε επίσης ότι οι κρίσεις φυσικού αερίου και πετρελαίου λειτουργούν στην οικονομία με διαφορετικούς τρόπους.

Οι κρίσεις πετρελαίου προκαλούν έντονες αντιδράσεις στην οικονομική δραστηριότητα και τις τιμές της ενέργειας βραχυπρόθεσμα, αλλά αυτές μειώνονται γρήγορα, αφήνοντας τον πυρήνα του πληθωρισμού σχετικά ανεπηρέαστο. Οι κρίσεις φυσικού αερίου έχουν μικρό αντίκτυπο βραχυπρόθεσμα, αλλά αυξάνουν σημαντικά τις τιμές της ενέργειας και του δομικού πληθωρισμού σε μεγαλύτερο ορίζοντα.

Μετά από έναν χρόνο, η μετακύλιση στον πυρήνα του πληθωρισμού, δηλαδή στον δομικό πληθωρισμό, είναι σχεδόν διπλάσια για τα σοκ στο φυσικό αέριο απ’ ότι για τα πετρελαϊκά σοκ.

Η ανάλυση επιβεβαιώνει ότι οι κραδασμοί στον εφοδιασμό φυσικού αερίου ήταν ο βασικός μοχλός πίσω από την έκρηξη του πληθωρισμού στην Ευρώπη το 2022 και υποδηλώνει ότι η επιρροή τους είναι πιθανό να συνεχίσει να είναι αισθητή και σε μεγάλο μέρος του 2023.

Υπογραμμίζει επίσης διαφορές μεταξύ πετρελαίου και φυσικού αερίου οι οποίοι θα μπορούσαν να είναι σημαντικές για μελλοντική έρευνα: εάν το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο διαδραματίζουν διαρθρωτικά διαφορετικό ρόλο στην οικονομία, η αντιμετώπιση της ενέργειας ως ενιαίου ομοιογενούς αγαθού στα εμπειρικά ή θεωρητικά μακροοικονομικά μοντέλα μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά αποπροσανατολιστική.

Δείτε το πρωτότυπο άρθρο στα αγγλικά εδώ