Με αφορμή τη διεκδίκηση της Τουρκίας για τη Νήσο Παναγιά που βρίσκεται στην πολυνησία των Οινουσσών και αφού βρίσκομαι εδώ ως απεσμασμένος σε υπηρεσία, θα ήθελα να σας ενημερώσω με λίγα λόγια με ότι συνέλεξα από βιβλιογραφία, τους κατοίκους και κυρίως την κυρία Ελένη Αχλιόπτα Κουνη.

Το νησί αυτό που το αποκαλούν και οι Τούρκοι “Πασάς”,δεν ονομάζεται Πασάς επειδή ήταν κάποιος Τούρκος εκεί.Ονομαστηκε έτσι, διότι ένα μεγάλο τμήμα του νησιού ανήκε στο Δημογέροντα Δημήτρη Πατέρα.Τους δημογέροντες συνήθιζαν να τους προσφωνούν Πασάδες ως ένδειξη σεβασμού στην κοινωνία των Οινουσσών.Οπως Πασά-Παναγιωτη, Πασα-Παντελή κτλ.

Ο Carl Mendellson που έγραψε το “Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως” χαρακτηρίζει τους Δημογέροντες ως “χριστιανούς πασάδες”.
Το νησί από τις αρχές του 19ου αιώνα κατοικήθηκε από Έλληνες, χωρίς να έχει αναφερθεί ΠΟΤΕ στο παρελθόν εγκατάσταση Τούρκων και χωρίς ποτέ να έχει εντοπιστεί κάποιο στοιχείο του υλικού πολιτισμούς τους όπως σπίτια, χώροι λατρείας, νεκροταφεία κτλ.

Έμεναν εδώ μονίμως φαροφύλακες με τις οικογένειές τους, τουλάχιστον από το 1863 που άρχισε η λειτουργία του φάρου, γεωργοί και βοσκοί, κεραμοποιοι με τους εργάτες τους, όλες οικογένειες με πολλά παιδιά..
Πάνω στο νησί οι Μικρασιάτες επιχειρηματίες Κατσιάνος και Μαγγανάς από την Ερυθραία Χερσόνησο της Μικράς Ασίας , συγκεκριμένα από το Λυθρί όπου βρίσκεται και το μαντείο της Σίβυλλας,και είναι τρία ναυτικά μίλια από το νησί, είχαν σπουδαία επιχειρηματική δραστηριότητα με πλινθοποιοια,κεραμεια και καμίνια.

Με αυτά τα υλικά χτίστηκε την τότε εποχή η Χίος,η Λέσβος,οι Αιγνούσα και πολλά άλλα νησιά αφού η παραγωγή κάθε χρόνο ξεπερνούσε τα 1.000.000 τούβλα και κεραμίδια.

Κάποια από αυτά σώζονται μέχρι σήμερα και κατόπιν συλλογής που ξεκίνησα,θα παραχωρήσω δείγματα σε διάφορα μουσεία όπως και στο Μουσείο του Λιμενικού Σώματος.

Φυσικά το νησί φυλάσσεται από τον Ελληνικό Στρατό και το Λιμενικό Σώμα.