Το σιτάρι είναι το πιο σημαντικό βασικό συστατικό στον κόσμο – κι έτσι, ίσως δεν αποτελεί έκπληξη ότι έχει χρησιμοποιηθεί επίσης ως ένα ισχυρό όπλο. Ευτυχώς για τον κόσμο, αυτή τη φορά αποδεικνύεται ως επί το πλείστον μια βόμβα που δεν πρόκειται να εκραγεί.

Οι ΗΠΑ εργαλειοποίησαν ως όπλο τα δημητριακά εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης το 1980, όταν ο πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ επέβαλε εμπάργκο σιτηρών στον αντίπαλό τους στον Ψυχρό Πόλεμο ως απάντηση στην εισβολή στο Αφγανιστάν. Τέσσερις δεκαετίες και ακόμη μια ρωσική εισβολή αργότερα, είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν που σέρνει το σιτάρι στον πόλεμο, επιβάλλοντας εμπάργκο στις εξαγωγές σιτηρών της Ουκρανίας, το οποίο θα μπορούσε να κοστίσει στη χώρα έως και 800 εκατομμύρια δολάρια τον μήνα σε σκληρό συνάλλαγμα, το οποίο της είναι απολύτως απαραίτητο.

Η Δύση έχει περιορισμένες επιλογές για να απαντήσει. Ελλείψει κρατών του ΝΑΤΟ που να είναι διαθέσιμα να παρέχουν συνοδεία για αποστολές ουκρανικών σιτηρών και να διακινδυνεύσουν μια άμεση ένοπλη αντιπαράθεση με τη Μόσχα, η Ρωσία έχει το πάνω χέρι.

Παγκόσμιος Νότος

Όταν ο Πούτιν συμφώνησε πέρυσι σε μια συμφωνία για την επανεκκίνηση των ουκρανικών αποστολών σιτηρών και ελαιούχων σπόρων μέσω της Μαύρης Θάλασσας, ο υπολογισμός του Κρεμλίνου ήταν ότι είχε πολλά να χάσει από το μπλοκάρισμα της συμφωνίας, αλλά και κάτι να κερδίσει με μικρό κόστος.

Οι τιμές των σιτηρών έχουν υποχωρήσει σχεδόν 50% από το ζενίθ τους του 2022

Στα μέσα του 2022, ο Ρώσος πρόεδρος χρειαζόταν απεγνωσμένα να διατηρήσει κοντά του τον Παγκόσμιο Νότο, επομένως ήταν απαραίτητο να εκτρέψει την ευθύνη για την αύξηση των παγκόσμιων τιμών των τροφίμων. Τότε, το κόστος του σιταριού είχε εκτιναχθεί σε ένα ρεκόρ 13,40 δολαρίων το μπουσέλ, σχεδόν τρεις φορές πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 2000-2020 των 4,95 δολαρίων. Αυτό κινδύνευε να αποξενώσει τους συμμάχους της Ρωσίας στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Ασία. Ο Πούτιν ήθελε επίσης να ωθήσει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη να διευκολύνουν τις εξαγωγές σιτηρών της Ρωσίας με τη χαλάρωση των τραπεζικών κυρώσεων.

Για τη Μόσχα, το κόστος – η Ουκρανία θα κέρδιζε αρκετές εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε μήνα εξάγοντας τρόφιμα – αντισταθμίστηκε από τα πιθανά οφέλη. Και, εν πάση περιπτώσει, το Κίεβο εξήγαγε ήδη τα γεωργικά του προϊόντα στην Ανατολική Ευρώπη σε μεγάλες ποσότητες, οπότε η αίσθηση στη Μόσχα ήταν πιθανώς ότι η συμφωνία απλώς θα μετέφερε τις υπάρχουσες ουκρανικές εξαγωγές στη θάλασσα από τη στεριά.

Έναν χρόνο μετά, ο υπολογισμός άλλαξε. Οι τιμές του σιταριού έχουν μειωθεί σχεδόν κατά 50% από το υψηλότερο σημείο του 2022, μειώνοντας την πίεση στον Παγκόσμιο Νότο. Παρά την άνοδο αυτή την εβδομάδα, το σιτάρι αλλάζει χέρια έναντι περίπου 7,50 δολ. το μπουσέλ. Στο μέτωπο της προπαγάνδας, η Μόσχα μπορεί να δείξει ότι οι αποστολές της Ουκρανίας ρέουν σε μεγάλο βαθμό προς πλούσιες ευρωπαϊκές χώρες και προς την Κίνα, αντί για πεινασμένες χώρες στην Αφρική.

Εν τω μεταξύ, οι εξαγωγές σιταριού της ίδιας της Ρωσίας έχουν εκτοξευθεί σε υψηλό όλων των εποχών, περιορίζοντας τυχόν επιπλέον κέρδη για το Κρεμλίνο από τη συνέχιση της συμφωνίας, επίσημα γνωστής ως Πρωτοβουλίας για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, ακόμα κι αν οι δυτικές χώρες αποδέχονταν τις απαιτήσεις της Μόσχας για ελάφρυνση κυρώσεων.

Πού κατευθύνονται οι ουκρανικές εξαγωγές σιτηρών (σε τόνους)

Δυσκολίες

Σε μια άλλη εξέλιξη του περασμένου έτους, το Κίεβο δυσκολεύεται επίσης και με τη χερσαία οδό, καθώς πολλά κράτη της Ανατολικής Ευρώπης έχουν επιβάλει τις δικές τους απαγορεύσεις στις εισαγωγές ουκρανικών τροφίμων για να προστατεύσουν τους εγχώριους αγρότες. Τα de facto εμπάργκο έρχονται ως απάντηση σε μια πλημμύρα ουκρανικών σιτηρών που μειώνουν τις τοπικές τιμές στην Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία, τη Σλοβακία και τη Ρουμανία. Η Ρωσία δεν είναι η μόνη χώρα η οποία θέτει εμπόδια στην ουκρανική γεωργία.

Έτσι, ο Πούτιν ακύρωσε τη συμφωνία νωρίτερα αυτή την εβδομάδα και έκτοτε ενίσχυσε αυτή του τη στάση, βομβαρδίζοντας πρώτα το λιμάνι της Οδησσού, κόμβο των αγροτικών εξαγωγών της Ουκρανίας και, στη συνέχεια, προειδοποιώντας ότι οποιοδήποτε πλοίο εμπλέκεται με ουκρανικά τρόφιμα θα θεωρείται νόμιμος στρατιωτικός στόχος. Η Ουκρανία αντέδρασε την Πέμπτη εκτοξεύοντας την ίδια απειλή για πλοία τα οποία κατευθύνονται προς ρωσικά λιμάνια.

Από τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν μέχρι τον Λευκό Οίκο, η Δύση έχει καταγγείλει τη ρωσική κίνηση με αποκαλυπτικούς όρους. “Η συνεχιζόμενη οπλοποίηση των τροφίμων βλάπτει εκατομμύρια ευάλωτους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο”, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν σε επίσημη δήλωσή του.

Λάθος ανάλυση

Μπορεί να έχουν δίκιο από πλευράς του ηθικού επιχειρήματος, ωστόσο η ανάλυσή τους για την αγορά εμπορευμάτων είναι λάθος. Ευτυχώς για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια, το 2023 δεν είναι το 2022 και οι καλλιέργειες του περασμένου έτους λογικά θα θέσουν ένα ταβάνι στις τιμές του σιταριού, του καλαμποκιού και της σόγιας. Κατά ειρωνικό τρόπο, η Ρωσία συμβάλλει στη διατήρηση των τιμών υπό έλεγχο χάρη σε αυτές τις εξαγωγές-ρεκόρ σιταριού. Την περίοδο 2023-24, η Μόσχα αναμένεται να εξαγάγει 47,5 εκατομμύρια τόνους σίτου, υπερδιπλάσια από την ποσότητα που εξήγαγε πριν από μια δεκαετία.

Ρωσία: μια γεωργική υπερδύναμη (εξαγωγές σε εκατομμύρια τόνους)

Οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων είναι μειωμένες κατά περισσότερο από το ένα πέμπτο από το ζενίθ τους του 2022, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών. Οι τιμές του σιταριού έχουν μειωθεί στο μισό. Το κόστος του καλαμποκιού έχει μειωθεί κατά 33% και οι τιμές της σόγιας κατά 15%. Η μόνη ανησυχία είναι το κόστος του ρυζιού, το οποίο έχει εκτιναχθεί σε υψηλό δύο ετών, αυξημένο κατά 30% σε σχέση με έναν χρόνο πριν. Ωστόσο, η Ουκρανία δεν εξάγει ρύζι και το άλμα οφείλεται σε ανησυχίες για κακές καιρικές συνθήκες που βλάπτουν τις καλλιέργειες και όχι στον πόλεμο.

Το 1987 και 1988, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν έστειλε το πολεμικό ναυτικό της χώρας στον Περσικό Κόλπο για να δημιουργήσει έναν ανθρωπιστικό διάδρομο για πετρελαιοφόρα, κατά τη διάρκεια του πολέμου Ιράν-Ιράκ. Θα μπορούσε να γίνει το ίδιο τώρα στη Μαύρη Θάλασσα για τις αποστολές σιτηρών; Ο κίνδυνος θα ήταν τεράστιος. Εάν η αποστολή πολεμικών πλοίων του ΝΑΤΟ είναι υπερβολικά επικίνδυνη, λοιπόν, τι άλλο μπορεί να κάνει η Δύση; Απογοητευτικά, η καλύτερη ελπίδα είναι οι παγκόσμιες τιμές των τροφίμων να αυξηθούν και ο Παγκόσμιος Νότος -ιδιαίτερα όπως η Ινδία, η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος- να ασκήσει πίεση στο Κρεμλίνο.

Εάν οι τιμές του σιταριού δεν εκτιναχθούν, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες θα πρέπει είτε να αποδεχθούν τον ρωσικό αποκλεισμό, είτε να προσφέρουν εκχωρήσεις στη Μόσχα και να πληρώσουν στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης μεγάλες επιδοτήσεις για να δεχθούν εκείνες το ουκρανικό σιτάρι. Καμία από τις παραπάνω δεν αποτελεί καλή επιλογή, ωστόσο το Κίεβο θα χρειαστεί βοήθεια.

Η κατάρρευση του διαδρόμου των σιτηρών, παράλληλα με τη χερσαία διαδρομή προς τους ανατολικοευρωπαίους γείτονές της, θα κοστίσει ακριβά στην Ουκρανία. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, διακυβεύονται περισσότερα από το κόστος του πρωινού.

BloombergOpinion