Για να εδραιωθεί η Ε.Ε. ως τρίτη δύναμη, πρέπει να διαμορφώσει μια προσέγγιση “τρίτου δρόμου” προς την παγκόσμια τάξη

Του Theodore Murphy

Η κρατική επίσκεψη του προέδρου Μακρόν στην Κίνα στις αρχές Απριλίου έθεσε στο προσκήνιο το ζήτημα της θέσης των Ευρωπαίων σε μια μεταβαλλόμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων.

Κατά την επιστροφή του από την Κίνα, παρατήρησε ότι ο αναδυόμενος ανταγωνισμός Κίνας – ΗΠΑ διακινδυνεύει την απορρόφηση της Ευρώπης σε ένα μπλοκ των ΗΠΑ, στερώντας της την αντιπροσωπεία. Για να διατηρήσει αυτή την υπηρεσία, ο Μακρόν υποστήριξε ότι οι Ευρωπαίοι πρέπει να προσπαθήσουν να είναι μια “τρίτη δύναμη”, επιτρέποντάς τους να ξεφύγουν από την κυριαρχία τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας.  

Για να εδραιωθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση ως τρίτη δύναμη, πρέπει να διαμορφώσει μια προσέγγιση “τρίτου δρόμου” προς την παγκόσμια τάξη. Κεντρική θέση σε έναν τέτοιο τρίτο πόλο είναι να υπάρξει κοινή υπόθεση με τις χώρες του παγκόσμιου νότου, οι οποίες ομοίως βλέπουν μικρό πλεονέκτημα στην αποδοχή μιας διπολικής τάξης που ορίζεται από τον ανταγωνισμό ΗΠΑ – Κίνας. Μια τέτοια κοινή υπόθεση είναι δυνατή εάν οι Ευρωπαίοι αναγνωρίσουν τα περιουσιακά στοιχεία που έχουν ως πιθανό τρίτο πόλο και αλλάξουν την προσέγγισή τους στον παγκόσμιο νότο. 

Εάν οι Ευρωπαίοι αποτύχουν να το κάνουν αυτό, κινδυνεύουν να συνεχίσουν τον δρόμο της υποτέλειας, της σταθερής υποταγής της Ευρώπης στις ΗΠΑ. Η αποτυχία να διαφοροποιηθεί από τις ΗΠΑ καθιστά την ΕΕ, στα μάτια του παγκόσμιου νότου, υποχείριο στην προσέγγιση οικοδόμησης μπλοκ των Ηνωμένων Πολιτειών στην αναδυόμενη παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Πολλοί ηγέτες του παγκόσμιου νότου αντιλαμβάνονται το δίπολο ως την προσπάθεια συγκρότησης του αδέσμευτου κόσμου σε σύμπραξη είτε με τις ΗΠΑ είτε με την Κίνα, μια προοπτική που υποδέχονται με έντονη αντίσταση. Οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουν ήδη το βάρος της αποικιακής ιστορίας τους και αγωνίζονται να ανανεώσουν τη σχέση τους με τον παγκόσμιο νότο ως μία σχέση ίσων πλευρών. Μια Ευρώπη ενσωματωμένη σε ένα μπλοκ υπό τις ΗΠΑ θα απειλήσει ένα τρίτο χτύπημα στις σχέσεις της με τα κράτη του παγκόσμιου νότου.  

Το πλεονέκτημα του “τρίτου δρόμου” της Ευρώπης 

Η πρόθεση της Ευρώπης να χαράξει έναν τρίτο δρόμο προς την παγκόσμια τάξη ως εναλλακτική λύση στο δίπολο δημιουργεί ένα σημαντικό κοινό ενδιαφέρον με τον παγκόσμιο νότο. Ένας τέτοιος τρίτος δρόμος πηγάζει από την αναγνώριση των Ευρωπαίων για την ευπάθειά τους στα σχέδια της Κίνας αλλά και των ΗΠΑ στη διπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Η μετατροπή αυτής της αναγνώρισης σε πολιτική θα δημιουργούσε μια κοινή στάση απέναντι στη διεθνή τάξη με τον παγκόσμιο νότο, δημιουργώντας πολλαπλά πλεονεκτήματα για την Ευρώπη. Τρεις κύριοι λόγοι πρέπει να πείσουν τους Ευρωπαίους πολιτικούς να ακολουθήσουν αυτόν τον δρόμο. 

Πρώτον, όταν πρόκειται για ζητήματα παγκόσμιας τάξης, η Ευρώπη θα μπορούσε να επαναπροσδιοριστεί ως ο πιο φυσικός σύμμαχος στον παγκόσμιο νότο από την Κίνα. Για δεκαετίες, η Κίνα παρουσιάστηκε επιτυχώς ως πρωταθλητής του παγκόσμιου νότου παρουσιάζοντας την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ως συνδιαχειριστές μιας παγκόσμιας τάξης που γινόταν όλο και πιο άδικη στη μονοπολική εποχή μετά το 1989. Παρουσιάζοντας τη Δύση ως υπερασπιστή του status quo μιας ηγεμονικής παγκόσμιας τάξης, η Κίνα κατείχε το πολυμερές πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων με τις εκκλήσεις της για μεγαλύτερη ένταξη στον παγκόσμιο νότο. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι, την ίδια στιγμή, σε ένα τακτοποιημένο παζλ, η Κίνα έδωσε επίσης ζωή σε εναλλακτικές λύσεις στην παγκόσμια τάξη πραγμάτων όπως οι BRICS και η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα. Αν και διαφημίζει αυτούς τους οργανισμούς ως έχοντες ως κέντρο τον παγκόσμιο νότο, προσδίδουν ξεκάθαρα στην Κίνα στρατηγικό βάθος.  

Πράγματι, η φιλοδοξία της Κίνας για παγκόσμια ηγεσία είναι εγγενής στη δυναμική του διπόλου. Καθώς το αναπόφευκτο της Κίνας καθιερώνει την κυριαρχία μέσω του δικού της μπλοκ, θα αντιμετωπίσει αυξανόμενη δυσπιστία όταν παρουσιάζεται ως πρωταθλητής του παγκόσμιου νότου. Η Ευρώπη μπορεί επομένως να παρέμβει στον τρίτο δρόμο της. Αυτό θα ανατρέψει το αφήγημα δεκαετιών της Κίνας, προσφέροντας ένα πιο αξιόπιστο γεωπολιτικό επιχείρημα για την ευθυγράμμιση μεταξύ της Ευρώπης και του παγκόσμιου νότου.  

Δεύτερον, ο τρίτος δρόμος δημιουργεί έναν σαφή λόγο ύπαρξης που θα βοηθήσει τους Ευρωπαίους να βελτιώσουν τις παραπαίουσες σχέσεις τους με τα κράτη του παγκόσμιου νότου. Ο τρίτος δρόμος μπορεί να θέσει τέλος στο φιλανθρωπικό παράδειγμα της αποικιοκρατίας με τις αποσκευές και τον σεβασμό μεταξύ ίσων, αντικαθιστώντας τον με μια συγκεκριμένη επίδειξη της κεντρικής θέσης του παγκόσμιου νότου στο στρατηγικό συμφέρον των Ευρωπαίων. Με μια κίνηση, αυτή η σοβαρότητα της πρόθεσης επιδιορθώνει περισσότερες από αμέτρητες συγγνώμες για τα ευρωπαϊκά λάθη του παρελθόντος.    

Τέλος, ο τρίτος δρόμος αυξάνει την επιρροή της Ευρώπης και προς τις δύο κατευθύνσεις – προς την Κίνα αλλά και προς τις ΗΠΑ. Οι Ευρωπαίοι μπορούν να διεισδύσουν στην υπερμεγέθη επιρροή της Κίνας στον παγκόσμιο νότο, ενώ, με τις ΗΠΑ, θα γίνουν ταυτόχρονα λιγότερο εξαρτημένοι και πιο πολύτιμοι. Η νέα προσέγγιση δεν θα σήμαινε τερματική ρήξη με τη διατλαντική συμμαχία. Αντιθέτως, απλώς σηματοδοτεί τη διαφοροποίηση και την ωρίμανση των σχέσεων της Ευρώπης παγκοσμίως που αρμόζουν στη νέα εποχή.  

Χτίζοντας τον τρίτο δρόμο 

Η κοινή γεωπολιτική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ευρώπη και ο παγκόσμιος νότος μπορεί να δημιουργήσει γόνιμο έδαφος για ισχυρότερες σχέσεις μεταξύ τους. Αλλά η εμβάθυνση της συμμαχίας απαιτεί κάτι περισσότερο από μια δήλωση προθέσεων. Μόνο η δράση που υποστηρίζει τα συμφέροντα του άλλου θα δεσμεύσει τους δεσμούς.   

Η δυσανάλογη έκθεση του παγκόσμιου νότου σε παγκόσμιους κινδύνους – από πανδημίες έως οικονομικά κρουστικά κύματα – και η υπαρξιακή του προσπάθεια να διασφαλίσει την οικονομική του ανάπτυξη θα πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο σε οποιαδήποτε συζήτηση για νέες συμμαχίες με την Ευρώπη. Η δημιουργία μεγαλύτερης δικαιοσύνης σε (ακόμα) σημαντικούς πολυμερείς οργανισμούς όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και τα θεσμικά όργανα του Μπρέτον Γουντς θα είναι επίσης σημαντική.  

Η υποστήριξη των ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων θα καθόριζε το άλλο βασικό μέρος του διαλόγου. Αλλά η Ευρώπη θα πρέπει να αντιληφθεί τη δυναμική ως πρώτα ερωτοτροπία και μετά διαπραγμάτευση, δεδομένης της ιστορικής κληρονομιάς. Αυτό σημαίνει ότι η δήλωση του κοινού σκοπού δεν πρέπει να απαιτεί άμεση αμοιβή για μεγάλα ζητήματα εισιτηρίων, όπως η υποστήριξη για την Ουκρανία.  

Η πρόσφατη επίσκεψη του Γερμανού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς στην Αφρική διαμορφώνει καλά την προσέγγιση: επένδυση στο μέλλον χωρίς άμεσες προσδοκίες αποδόσεων. Υποστηριζόμενο από τη Γερμανία και σε συνδυασμό με την υπάρχουσα ενεργητική δέσμευση της Γαλλίας στην Αφρική, μια προσέγγιση τρίτου τρόπου ως πανευρωπαϊκή πολιτική θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα.  

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ