Μετά από πάρα πολλή καθυστέρηση, ο κοινός υποψήφιος της αντιπολίτευσης ενάντια στον Ερντογάν επιλέγηκε.

Τη στιγμή μάλιστα που πολλοί κύκλοι στο χώρο της αντιπολίτευσης προετοιμάζονταν ψυχολογικά για μια ακόμα ήττα παρόμοια με αυτήν του 2018, η τελική απόφαση για τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου φαίνεται ότι έδωσε το έναυσμα για μια ενδιαφέρουσα εκλογική μάχη. Όχι επειδή η υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου αποτέλεσε έκπληξη. Αλλά πολύ περισσότερο γιατί η συμμαχία της αντιπολίτευσης επιβίωσε μέσα από την τεράστια και αυθόρμητη αντίδραση του κόσμου ενάντια στη κίνηση Άκσιενερ να φύγει «πυροβολώντας». Όντως, τα τρία εικοσιτετράωρα μεταξύ της 3ης και 6ης Μαρτίου που διήρκησε η κρίση μεταξύ των έξι βασικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, χαρακτηρίστηκε από μια πρωτόγνωρη για τα δεδομένα κοινωνική «κινητοποίηση σωτηρίας» της συνεργασίας ενάντια στον Ερντογάν. Παρόλο που τα επίσης σημαντικά παρασκήνια για την επιστροφή Άκσιενερ παραμένουν άγνωστα, εντούτοις η αντίδραση για να σωθεί η «συμμαχία του έθνους» δείχνει ότι ο «αντι-ερντογανισμός» της κοινωνίας ωριμάζει και αποκτά πληρέστερα πολιτικά χαρακτηριστικά.

Υποψήφιος από το ιδρυτικό κόμμα της Τουρκίας

Εάν τελικά καταφέρει να εκλεγεί, ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου θα είναι μόλις ο τρίτος Πρόεδρος της χώρας με κομματική ταυτότητα του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP). Ο πρώτος πρόεδρος από το συγκεκριμένο κόμμα ήταν ο ιδρυτής του – και ιδρυτής του σύγχρονου κράτους της Τουρκίας – Μουσταφά Κεμάλ. Μετά τον θάνατο του, το αξίωμα του Προέδρου μεταφέρθηκε στον Ισμέτ Ινονού μέχρι τον Μάϊο του 1950 όταν για πρώτη φορά στα πλαίσια του πολυκομματισμού η εξουσία πέρασε στο Δημοκρατικό Κόμμα. Από τότε μέχρι και σήμερα, κανένα κομματικό στέλεχος του CHP δεν διετέλεσε Πρόεδρος της χώρας. Δεδομένο που φανερώνει αρκετά στοιχεία σε σχέση με την πορεία του κεμαλισμού, τις μεταλλάξεις του, αλλά κυρίως σε σχέση με την αντίληψη της κοινωνίας για την ιδρυτική ιδεολογία του ρεπουμπλικανικού κράτους. 

Ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, γεννημένος το 1948 στο νομό Τούντζελι (Ντέρσιμ είναι το παλιό κουρδικό όνομα της περιοχής), είναι Αλεβίτης και γόνος φτωχής οικογένειας. Είναι το μοναδικό από τα 7 παιδιά που κατάφερε να σπουδάσει. Το 1968 κέρδισε μια θέση στην Ακαδημία Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Άγκυρας και αποφάσισε να σπουδάσει οικονομικά σε μια περίοδο που η Τουρκία, αλλά και σχεδόν ολόκληρη η Ευρώπη σείονταν από την άνοδο του φοιτητικού και εργατικού κινήματος. Τα κρίσιμα χρόνια της φοιτητικής του σταδιοδρομίας συνέπεσαν με την άνοδο της Αριστεράς στην Τουρκία και την σκληρή αντίδραση της ακροδεξιάς. Πολλές φορές ο ίδιος διηγείται τις ιστορίες με τον συμφοιτητή του Ντεβλέτ Μπαχτσιελί, ο οποίος τότε ήταν ηγετική μορφή των ακροδεξιών οργανώσεων νεολαίας, γνωστών για την «βία του δρόμου». Ο Κιλιτσντάρογλου διετέλεσε μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Ομοσπονδίας Σοσιαλδημοκρατικών Ενώσεων και ήταν αρκετά δραστήριος στο φοιτητικό κίνημα της εποχής. Οι βασικές ιδεολογικές αναζητήσεις της εποχής που επέδρασαν στον Κιλιτσντάρογλου, προέρχονταν από την προσπάθεια του Μπουλέντ Ετζεβίτ να «σπρώξει» το κόμμα του κεμαλισμού προς τα κεντροαριστερά του πολιτικού χάρτη. Η «αριστερά του κέντρου» ήταν η γνωστή πλατφόρμα της περιόδου πάνω στην οποία άρχισε να οργανώνεται περισσότερο η τουρκική σοσιαλδημοκρατία. 

Μετά την αποφοίτηση του το 1971 ξεκίνησε την καριέρα του στη δημόσια υπηρεσία. Εργάστηκε κυρίως σε κρατικές δομές με επίκεντρο την οικονομική διαχείριση και έφτασε μέχρι και την κορυφή του οργανισμού κοινωνικής ασφάλισης. Η κόντρα του με το πολιτικό Ισλάμ της χώρας άρχισε να εντείνεται τη σύντομη περίοδο 1995-1996 όταν η τότε κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Έρμπακαν απομάκρυνε τον Κιλιτσντάρογλου από τη θέση του, όπως και πολλούς άλλους γνωστούς για τις σχέσεις τους με το CHP. Από το 1999 όταν αφυπηρέτησε αποφάσισε να μπει στην πολιτική. 

Ο Μαχάτμα Γκάντι της Τουρκίας

Το 2000 μετά από μια ιδιαίτερα σημαντική ανάλυση του για τα ζητήματα διαφθοράς και πελατειακών σχέσεων στην Τουρκία, καλέστηκε στο CHP και κατάφερε να εκλεγεί βουλευτής για πρώτη φορά το 2002. Έγινε ιδιαίτερα γνωστός για την έντονη του δραστηριότητα στην αποκάλυψη σκανδάλων που σχετίζονταν με την οικονομική διαχείριση της νέας τότε κυβέρνησης Ερντογάν. Σύντομα απέκτησε τη φήμη του βουλευτή «που μιλά με ντοκουμέντα», σε βαθμό μάλιστα που εξανάγκασε σε παραιτήσεις πολλά στελέχη του κυβερνώντος ΑΚΡ. Το 2009 ήταν ο υποψήφιος του κόμματος του για την δημαρχεία της Κωνσταντινούπολης, χωρίς επιτυχία. Όμως τον επόμενο χρόνο, μετά την παραίτηση του Ντενίζ Μπαϊκάλ, ανέλαβε την ηγεσία του CHP έχοντας να αντιμετωπίσει τόσο την ισχυρή πλειοψηφία του ΑΚΡ, όσο και τις πολλές εσωκομματικές διαφορές που ήταν προϊόν των ιδεολογικών μεταμορφώσεων στον κεμαλισμό του 21ου αιώνα. 

Το σημαντικότερο στοιχείο που χαρακτήρισε την πορεία του Κιλιτσντάρογλου ως προέδρου του CHP ήταν η σταδιακή και υπομονετική προώθηση όλων εκείνων των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του που τον διαφοροποιούν ολοκληρωτικά από τον Ερντογάν. Με λίγα λόγια ως νοοτροπία, ως πολιτική κουλτούρα, αλλά και ως αντίληψη για την πολιτική διαδικασία, ο Κιλιτσντάρογλου είναι «όλα όσα δεν είναι ο Ερντογάν». Υπομονετικός στην αντιμετώπιση προβλημάτων και ιδιαίτερα ήρεμος ακόμα και στις πιο δύσκολες καταστάσεις. Είναι το πρόσωπο που δέχτηκε την πιο έντονη δαιμονοποίηση από το ΑΚΡ – σε βαθμό που συγκρίνεται με την πίεση που δέχτηκε το κουρδικό κίνημα – αλλά πάντα εξέπλησσε με την απλότητα και ηρεμία των απαντήσεων του. 

Ο Κιλιτσντάρογλου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως χαρισματικός ηγέτης. Δεν διαθέτει την προσωπικότητα εκείνη που η δημόσια εμφάνιση της και μόνο μπορεί να κινητοποιήσει τις μάζες. Ούτε και διακρίνεται από τις «αστραπιαίες κινήσεις» Ερντογάν, οι οποίες μέσα σε μερικά εικοσιτετράωρα μπορούν να αλλάξουν μια ολόκληρη προεκλογική εκστρατεία. Όμως το στοιχείο της ηρεμίας και πραότητας που τον διακρίνει, τελικά μπορεί να εκφράσει την βασική ανάγκη ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας για απομάκρυνση από την πόλωση και τον διχασμό. Για παράδειγμα, το 2017 πραγματοποίησε την μεγάλη «πορεία δικαιοσύνης» από την Άγκυρα στην Κωνσταντινούπολη με στόχο να καταγγείλει την αυθαίρετη σύλληψη βουλευτή του κόμματος του, αλλά και για να τονίσει την έλλειψη δικαιοσύνης και διαφάνειας στην δικαστική εξουσία της Τουρκίας. Ξεκίνησε την πορεία του στις 15 Ιουνίου 2017 και τέλειωσε στις 9 Ιουλίου με ένα μεγαλειώδες συλλαλητήριο στην Κωνσταντινούπολη. Η συγκεκριμένη μορφή διαμαρτυρίας του Κιλιτσντάρογλου επιβεβαίωσε τα χαρακτηριστικά της «ήρεμης δύναμης», αλλά την ίδια στιγμή κατάφερε να σπάσει το μονοπώλιο της εξουσίας σε σχέση με την έννοια της δικαιοσύνης, της αδικίας και της λειτουργίας των βασικών κρατικών θεσμών. Πλέον η αντιπολίτευση αποκτούσε ένα ισχυρό ιδεολογικό όπλο στο προγραμματικό επίπεδο: Γινόταν μετά από πολλά χρόνια ο εκφραστής της διεκδίκησης για δίκαιη και ισότιμη αντιμετώπιση όλων των πολιτών από το δικαστικό σώμα και την εκτελεστική εξουσία. 

Σε αντίθεση με τον σημερινό Πρόεδρο της Τουρκίας που αντιλαμβάνεται την πολιτική διαδικασία ως ένα «πεδίο πολέμου» στο οποίο μόνο ο ισχυρότερος θα επιβιώσει, ο Κιλιτσντάρογλου ακολουθεί περισσότερο την πολιτική αφομοίωσης αντιδράσεων και ενσωμάτωσης τους στον γενικό πολιτικό του σχεδιασμό. Χωρίς να διεκδικεί την άνευ όρων παράδοση των πολιτικών του αντιπάλων (στα πρότυπα Ερντογάν), κατάφερε να περιθωριοποιήσει τις ακραία εθνικιστικές φωνές από την ηγεσία του CHP και να αναδείξει ότι το πρόβλημα με την κυβέρνηση ΑΚΡ δεν είναι ο θρησκευτικός συντηρητισμός, αλλά η κοινωνική αδικία και ο αυταρχισμός της. 

Η πολιτική των συμμαχιών προς τα δεξιά

Η συγκεκριμένη ικανότητα σταδιακής αφομοίωσης των αντιδράσεων ήταν εκείνη που μαζί με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της περιόδου, συνέβαλαν στην μέχρι στιγμής επιτυχία Κιλιτσντάρογλου να σχηματίσει ένα ευρύ μέτωπο αντιπολίτευσης. Ο ίδιος είχε συλλάβει την σημασία της πολιτικής συμμαχιών εδώ και πολλά χρόνια όταν ακόμα η χώρα βρισκόταν στο κοινοβουλευτικό σύστημα. Όμως η καθοριστική στιγμή φαίνεται να ήταν το δημοψήφισμα του 2017, όταν με ελάχιστη πλειοψηφία υιοθετήθηκε η μετάβαση στο προεδρικό. Σε εκείνο το σημείο, ο Κιλιτσντάρογλου κατανόησε ότι η αναπαραγωγή μιας διασπασμένης αντιπολίτευσης ήταν ένας από τους κύριους άξονες αναπαραγωγής της εξουσίας Ερντογάν. Ωστόσο εκείνο για το οποίο ακόμα κρίνεται ο προεδρικός υποψήφιος, είναι η τάση του να διευρύνει την συμμαχία προς τα δεξιά του πολιτικού χάρτη. 

Βοήθησε την Μεράλ Άκσιενερ να αποκτήσει κοινοβουλευτική εκπροσώπηση πριν από τις εκλογές του 2018, ενώ επιδίωξε να αποβάλει το προφίλ της αυταρχικής κοσμικότητας που κουβαλά ιστορικά το CHP. Διακήρυξε την «πολιτική της συγχώρεσης» απευθυνόμενος κυρίως προς τα θύματα του κεμαλικού αυταρχισμού, αλλά απέφυγε επιμελώς να δώσει ρόλο για τον σχηματισμό της συνεργασίας στα κοινωνικά κινήματα των γυναικών και των εργαζομένων. Είναι γεγονός ότι η μεγαλύτερη επιτυχία των πιο πάνω κινήσεων, εκφράστηκε στις δημοτικές του 2019, το αποτέλεσμα των οποίων επέφερε ένα μεγάλο πλήγμα στην ηγεμονία Ερντογάν. 

Τελικά η ολοκλήρωση της προαναφερθείσας κίνησης προς το δεξιά του πολιτικού χάρτη συμπεριέλαβε το Καλό Κόμμα της Άκσιενερ, το μικρό κεντροδεξιό Δημοκρατικό Κόμμα, το ισλαμικό Κόμμα της Ευδαιμονίας, καθώς και τα κόμματα των Νταβούτογλου και Αλί Μπαμπατζιάν που προήλθαν από το κυβερνών ΑΚΡ. Η ορθότητα της επιλογής αυτής στο εκλογικό επίπεδο δεν μπορεί παρά να απαντηθεί στην κάλπη. Ωστόσο είναι γεγονός ότι η συνεργασία που πέτυχε ο Κιλιτσντάρογλου μάλλον συμβαδίζει με την ευρύτερη συντηρητικοποίηση της κοινωνίας στην Τουρκία.

Προβλήματα στην προεκλογική

Εάν ο «αντι-ερντογανισμός» της κοινωνίας άρχισε να εκφράζει την πολιτική του ωρίμανση μέσα από τις συνεργασίες της αντιπολίτευσης, τότε ένα στοιχείο που αναμένεται από τον Κιλιτσντάρογλου είναι να μην υποτιμήσει τον επίσης ισχυρό «ερντογανισμό». Το μεγαλύτερο πρόβλημα της αντιπολίτευσης στην προεκλογική εκστρατεία είναι η αδυναμία της να αντλήσει ψήφους από τον πυρήνα της εκλογικής βάσης του Ερντογάν. Στην περίπτωση που τις επόμενες λίγες εβδομάδες μέχρι και τις εκλογές, επικεντρώσει την προεκλογική της εκστρατεία στο πρόσωπο του Ερντογάν τότε θα βοηθήσει στην επίλυση σημαντικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η εξουσία σήμερα. Σε αντίθετη περίπτωση, οι προοπτικές του Κιλιτσντάρογλου ενισχύονται. Ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη ότι η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, η πανδημία, αλλά και ο πρόσφατος σεισμός, ήταν στοιχεία που απελευθέρωσαν νέες αντιλήψεις για την εξουσία και την σχέση της με συγκεκριμένα μέρη της κοινωνίας. Σε αυτό το πλαίσιο και με μια προεκλογική εκστρατεία που θα βασίζεται στα πραγματικά διλήμματα της κοινωνίας, ο Κιλιτσντάρογλου ίσως μπορέσει να συσπειρώσει το πλειοψηφικό ρεύμα. Δηλαδή αυτό το μέρος της κοινωνίας που ανεξαρτήτως κομματικής προτίμησης, κατανοεί ότι κάτι σημαντικό θα πρέπει να αλλάξει στη χώρα.

*Λέκτορας στο Τμήμα Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών- Πανεπιστήμιο Κύπρου.

Φιλελεύθερος