H ψήφος μας αποτελεί ομολογία της θέλησης αλλά και του χαρακτήρα μας

Υπό Δρα Άρη Πετάση

Με την ευκαιρία των εκλογών για το ύψιστο πολιτειακό αξιώματα τόσο στην Κύπρο (τώρα) όσο και στην Ελλάδα  (σύντομα) σκέφτηκα να μοιραστώ με τους αναγνώστες τις ποικίλες εμπειρίες που είχα αποκομίσει σε θέματα επιλογής (ανωτέρων στελεχών  εταιρειών). Μου δόθηκε η ευκαιρία να αξιολογήσω πρώην Υπουργούς, Γενικούς Διευθυντές, πρώην πρυτάνεις, και πολλές εκατοντάδες άλλους υψηλόβαθμους υπαλλήλους  και να υποβάλω τις συστάσεις μου.  Και οι εκλογές είναι καθαρά θέμα επιλογής, με την μόνη διαφορά ότι αφορά όλους μας. 

Όλοι έχουμε κάποια εμπειρία σε θέματα επιλογής γιατί επιλέγουμε: σχολεία για τα παιδιά μας, ρούχα που φοράμε, εστιατόρια, ξενοδοχεία, ποδοσφαιρική ομάδα,  σύζυγο, δουλειά, φίλους, κτλ.  Στο βιβλίο μου Managing Human Potential  (στο ΑΜΑΖΟΝ) που εκδόθηκε και στην Αθήνα στα Ελληνικά από το Ελληνικό Κέντρο Παραγωγικότητας με τίτλο Αξιοποίηση Ανθρώπινου Δυναμικού εισηγούμαι ορισμένες βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν τα θέματα επιλογής. Επειδή πρόκειται για αρχές υποθέτω πως αυτές ισχύουν και σήμερα. Ας δούμε πιο κάτω:

• We hire on skills and we fire on behaviour ή μην θαμπώνεσαι από τα τυπικά προσόντα του υποψηφίου και εστιάσου στον χαρακτήρα του/της. Συχνά, εντυπωσιαζόμαστε από τα χαρτιά και το τι μας λένε ότι μπορούν να κάνουν οι υποψήφιοι και αγνοούμε το πρώτιστο που είναι ο χαρακτήρας  τους. Οι επαγγελματικές-τεχνικές αδυναμίες μπορούν σε ένα βαθμό να βελτιωθούν με κατάρτιση.  Ο χαρακτήρας πολύ, πολύ δύσκολα βελτιώνεται.  Ιδιαίτερα εκείνο το κομμάτι το χαρακτήρα μας που το φέρνουμε εκ γενετής. Αυτός που ήταν κύμβαλο αλαλάζων στα 16 του σε μεγάλο βαθμό παραμένει κύμβαλο αλαλάζων στα 56 ή ακόμα και στα 70 του.  Το πρώτο στοιχείο του ηγέτη είναι η ακεραιότητα του χαρακτήρα.  Δηλαδή, η ηθική του υπόσταση. 
• Στην επιλογή υπάρχουν τα knockout issues με τα οποία αμέσως απορρίπτουμε τον υποψήφιο. Κάθε παραμικρή εύλογη υποψία περί του χαρακτήρα του αποτελεί και απόρριψη. Ο πιο αδικημένος σε όψη και παρουσιαστικό ηγέτης  του 1821 ήταν ο Πρίγκηπας Δημήτριος Υψηλάντης: κοντός, φαλακρός με γερασμένο πρόσωπο αλλά και ο καλύτερος κατά πολύ στην ιππασία.  Ήταν όμως ο λαμπρότερος σε χαρακτήρα—αποτελούσε την ράβδο χρυσού.   Όταν πέθανε το 1832, άφησε πίσω μόνο το σπαθί του  ενώ όταν άρχισε ο αγώνας ήταν πάμπλουτος και από τους δύο γονείς του. Τα έδωσε ΟΛΑ. Κατά το τελευταίο έτος του αγώνα, το 1828, ο στρατός πεινούσε και έτσι  ομάδα αξιωματικών αποφάσισε να πάει στον Αρχιστράτηγο Πρίγκιπα Υψηλάντη να του παραπονεθεί. Όταν μπήκαν στο αρχηγείο του στην Ανατολική Ελλάδα αντίκρισαν το εξής θέαμα: ένα Πρίγκιπα Υψηλάντη ταλαιπωρημένο από την πείνα να κάθετε στην μόνη καρέκλα που υπήρχε στο δωμάτιο και να αφαιρεί ψείρες από το κεφάλι του. Οι αξιωματικοί που θα παραπονιόντουσαν για έλλειψη τροφίμων, βρήκαν μόνο ένα κομματάκι ξηρό ψωμί στο τραπέζι που υπήρχε στο δωμάτιο. Ένοιωσαν μεγάλη ντροπή και δεν  του ανάφεραν τίποτε περί πείνας.  Αυτό εννοούμε ηγέτη με χαρακτήρα και ακεραιότητα.
• Μάς ενδιαφέρουν τρία πράγματα όταν αξιολογούμε χαρακτήρα τα οποία αναφέρω και στο Managing Human Potential: α.) ο πραγματικός χαρακτήρας του υποψηφίου, β.) η μάσκα που κρύβει τον πραγματικό χαρακτήρα του και γ.) το πως αντιδρά κάτω από πίεση.
• Ανάλογα με το τι επιδιώκουμε, όλοι φοράμε μάσκα για να φανούμε αρεστοί σε αυτούς που μας αξιολογούν. Οι υποψήφιοι όμως για πολιτικά αξιώματα εξ ορισμού φορούν μάσκα που υπερβάλλει τα προτερήματα τους και κρύβει τα μειονεκτήματα τους. Ενώ στην ουσία ο υποψήφιος μπορεί να είναι μια μέτρια προσωπικότητα χωρίς χαρίσματα και κυρίως χωρίς βάθος σκέψης, παρουσιάζει τον εαυτό του ως τον πλέον ικανό, τον πλέον χαρισματικό, και τον πλέον γνωστικό.  Ενώ δεν μπορεί να εκφραστεί επαρκώς, μαθαίνει 5-10 φράσεις τις οποίες και επαναλαμβάνει συνεχώς γνωρίζοντας πως εάν ξεφύγει από αυτές θα του πέσει η μάσκα. Με την μάσκα, ο υποψήφιος μπορεί να προωθεί τον εαυτό του ως φιλολαϊκό και φιλόπτωχο κι ενώ ο ίδιος είναι πλούσιος σπάνια δίνει βοήθεια σε άλλους.  Η ατομική εισφορά προς τον συνάνθρωπο από το υστέρημα μας αποτελεί την πεμπτουσία της φιλανθρωπίας.
• Η συμπεριφορά του/της υποψηφίου κάτω από πίεση φανερώνει τον καλύτερο η τον χειρότερο εαυτό του με τον ίδιο τρόπο που η σχέση με τα χρήματα του κάθε ενός από εμάς φανερώνει τον καλύτερο ή τον χειρότερο μας εαυτό. Είναι αμέτρητες οι πιέσεις επί των υποψηφίων: κατηγορίες των αντιπάλων, πολλές εκ των οποίων κακοήθεις, πιέσεις χρηματοδότησης της εκστρατείας, κτλ. Η δεύτερη χειρότερη πίεση (θα δούμε την πρώτη στο τέλος) είναι όταν οι αριθμοί που παρουσιάζουν οι αντικειμενικές δημοσκοπήσεις δεν  ανταποκρίνονται στις προσδοκίες του υποψηφίου.  Εκεί, συνήθως παρουσιάζει την χειρότερη πλευρά  του εαυτού του και σπάνια την καλύτερη!
• Μαζί με συναδέλφους κάποτε είχαμε βάλει σε πίεση υποψήφιο για να μας αποδείξει πως τα ‘θα’ που μας έλεγε πως μπορούσε να κάνει για την Εταιρεία είχε τις δυνατότητες να τα υλοποιήσει ώστε έτσι να δικαιολογήσει και τον τεράστιο μισθό που πρόσφερε η θέση. Είμαστε βέβαιοι πως δεν είχε δυνατότητες αλλά θέλαμε να του δώσουμε  ακόμα μια τελευταία ευκαιρία.   Μας έλεγε τα αντίστοιχα που ακούμε από ορισμένους υποψήφιους στις εκλογές: θα βελτιώσω την οικονομία, θα αναβαθμίσω την παιδεία, το κράτος, την οικογένεια και όλα τα γνωστά.  Μόλις αντιλήφθηκε πως βλέπαμε πίσω από τις πολλές μάσκες που φορούσε του έπεσε πρώτα η μάσκα της ευγένειας και ακολούθως η μάσκα του ακεραίου υποψηφίου που δεν κατηγορεί άλλους. Όπως δε αναφέρω στο managing human potential,  το να κατηγορεί κάποιος τους  ανθυποψήφιους του αποτελεί knockout  issue και απορρίπτεται.  Οφείλει να υποστηρίζει την δική του υποψηφιότητα και όχι να μειώνει τους ανυθυποψηφίους του, που δεν αποτελεί δική του ευθύνη αλλά των αξιολογούντων.
• Εν κατακλείδι: Σε εκλογικές αναμετρήσεις η πρώτη και μεγαλύτερη πίεση βρίσκεται σε εκείνο τον υποψήφιο που άμεσα ή έμμεσα απολάμβανε όλα τα αγαθά της εξουσίας και τώρα κινδυνεύει να τα απωλέσει.  Και γι’ αυτό είναι πολύ δύσκολο ο υποψήφιος να αντισταθεί στους πειρασμούς μιας άδοξης εξόδου. Γίναμε μάρτυρες  του τι είχε συμβεί στην Αμερική μόλις ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα των τελευταίων προεδρικών εκλογών.