Το Ιράν μάχεται ενάντια στην τουρκική επιρροή στον Νότιο Καύκασο

Το Ιράν προσπαθεί να ανακτήσει την επιρροή του στον Νότιο Καύκασο. Τον Οκτώβριο, ανακοίνωσε μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις, που ονομάστηκαν “Ισχυρό Ιράν”, κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν. Οι ασκήσεις, μια επανάληψη των αντίστοίχων περσινών, θα πρέπει να θεωρηθούν ως έκφραση της αυξανόμενης δυσφορίας στο εσωτερικό της Ισλαμικής Δημοκρατίας απέναντι σε αυτό που εκλαμβάνει ως επιδεινούμενη γεωπολιτική κατάσταση στον Νότιο Καύκασο.

Οι ασκήσεις διεξήχθησαν κατά μήκος του ποταμού Άρας, που χωρίζει ως επί το πλείστον το Ιράν από το Αζερμπαϊτζάν, και περιλάμβαναν εξάσκηση στη διέλευση του ποταμού, ένα σήμα για τις επιθετικές δυνατότητες των ασκήσεων. Η ημερομηνία των ασκήσεων συνέπεσε επίσης με τον Οκτώβριο του 2020, όταν το Αζερμπαϊτζάν ανακτούσε χαμένα εδάφη από την Αρμενία κατά μήκος των βόρειων συνόρων του Ιράν.

Ο Νότιος Καύκασος ​​αποκαλείται συχνά “πηγή προβλημάτων” από ξένους, δεδομένου του ιστορικού εισβολών, μετατόπισης συνόρων και εμφυλίων. Τα τρία μικρά κράτη της περιοχής, η Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν και η Γεωργία, περιβάλλονται από μια πιο ισχυρή και πολυπληθέστερη τριάδα γειτόνων. Ρωσία, Τουρκία και Ιράν, καθεμία από τις οποίες έχει έντονο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις.

Μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ του 2020, η ισχύς του Ιράν στην περιοχή μειώθηκε, με την Τουρκία να είναι ο κύριος νικητής λόγω της υποστήριξής της στον στρατιωτικό θρίαμβο του Αζερμπαϊτζάν. Το Ιράν ανησυχεί ότι ο στενότερος εταίρος του, η Αρμενία, έχει πλέον αποδυναμωθεί σοβαρά, ενώ το τολμηρό Αζερμπαϊτζάν είναι ύποπτο ότι πιέζει για περαιτέρω μεγάλες εδαφικές αλλαγές. Η Ισλαμική Δημοκρατία, επομένως, έχει βάσιμους λόγους να προσπαθεί να αναδιαμορφώσει τα γεγονότα ώστε να συνάδουν με τα εθνικά της συμφέροντα.

Αν και το Ιράν παραμένει επισήμως σιωπηλό, το υποκείμενο συναίσθημα πίσω από τις πρόσφατες κινήσεις του υποκινείται εν μέρει από τη νέα δύναμη του Αζερμπαϊτζάν και εν μέρει από τη δύναμη της Τουρκίας. Η τελευταία έχει αυξήσει σημαντικά την επιρροή της στον Νότιο Καύκασο μετά τον πόλεμο του 2020. Η Άγκυρα προμήθευσε το Αζερμπαϊτζάν με σύγχρονο οπλισμό, συμπεριλαμβανομένων drone, εκπαίδευσε τους στρατιώτες του, υπέγραψε μια επίσημη συνθήκη συμμαχίας και στράφηκε προς την Κασπία Θάλασσα και περαιτέρω στην Κεντρική Ασία, ιδιαίτερα στο Τουρκμενιστάν. Ο ενισχυόμενος ρόλος της Τουρκίας μπορεί επίσης να θεωρηθεί ότι ωφελεί τη Δύση (είναι, στην τελική, μέλος του ΝΑΤΟ), γεγονός που προσθέτει άλλο ένα στοιχείο στη δυσφορία του Ιράν. Ορισμένοι βλέπουν τώρα την προοπτική ενός τόξου ισχυρών συμμαχικών τουρκόφωνων κρατών να αναδύονται κατά μήκος των βόρειων συνόρων του.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται περαιτέρω από την ολοένα και πιο εξαναγκαστική συμπεριφορά του Αζερμπαϊτζάν έναντι της Αρμενίας. Η τελευταία, έχοντας υποστή οδυνηρή ήττα στον πόλεμο του 2020, είναι απλά ανίκανη να αντισταθεί στη στρατιωτική ισχύ του Αζερμπαϊτζάν, όπως φάνηκε ξανά τον Σεπτέμβριο. Οι συνομιλίες για την επικείμενη ειρηνευτική συνθήκη μεταξύ των δύο χωρών βρίσκονται σε εξέλιξη και αυτό αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για το Ιράν. Η Αρμενία μπορεί να αναγκαστεί να συμφωνήσει σε έναν αζερικό διάδρομο μέσω της νοτιότερης επαρχίας Σιούνικ, ο οποίος θα μπορούσε να εμποδίσει την ελεύθερη μετακίνηση του Ιράν προς τα βόρεια. Αυτό εξηγεί τις έντονες δηλώσεις του Ιράν ότι η χώρα δεν θα επιτρέψει καμία αλλαγή στα σύνορα των κρατών του Νοτίου Καυκάσου. Σε ένα μόνο πρόσφατο παράδειγμα, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Χοσεΐν Αμίρ-Αμπντολαχιάν είπε σε συνέντευξη ότι, “το Ιράν δεν θα επιτρέψει το μπλοκάρισμα της οδού σύνδεσής του με την Αρμενία και για να διασφαλίσει αυτόν τον στόχο η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν ξεκίνησε τις ασκήσεις στην περιοχή αυτή”.

Σε μια άλλη κίνηση, η οποία ισοδυναμούσε με συγκεκαλυμμένο μήνυμα, ο Αμίρ-Αμπντολαχιάν άνοιξε στις 21 Οκτωβρίου ένα νέο προξενείο στο Κοπάν, το κέντρο της περιοχής Σιούνικ της Αρμενίας. Η γεωγραφία τα λέει όλα – το Ιράν είναι σοβαρό για τη διατήρηση του εδαφικού status quo στην περιοχή. Επιπλέον, η επίσκεψη συνέπεσε εμφανώς με το ταξίδι του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην περιοχή Ζανγκιλάν του Αζερμπαϊτζάν.

Η λωρίδα Σιούνικ είναι ουσιαστικά η μόνη οδός του Ιράν στον Νότιο Καύκασο χωρίς τουρκική επιρροή, και ως εκ τούτου τα γεωπολιτικά διακυβεύματα είναι μεγάλα. Η απώλεια αυτής της σύνδεσης θα έκανε το Ιράν να βασίζεται όλο και περισσότερο στην καλή θέληση της τουρκο-αζερμπαϊτζανικής συμμαχίας, θέτοντας τις δύο χώρες σε πολύ ισχυρή θέση. Μια τέτοια εξέλιξη πιθανότατα θα πλήρωνε και τις ελπίδες του Ιράν να κατασκευάσει έναν διάδρομο προς τη Γεωργία.

Το Ιράν θα έχανε επίσης τη σημερινή του υπεροχή έναντι του Αζερμπαϊτζάν, το οποίο πρέπει να χρησιμοποιήσει ιρανικές οδούς διαμετακόμισης για να φτάσει στον θύλακα του Ναχτσιβάν. Τον Ιούλιο, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για έναν πιθανό αζερικό διάδρομο μεταφορών μέσω του αρμενικού εδάφους, που θα απέκοπτε τη χώρα του.

Οι πρόσφατες κινήσεις του Ιράν πρέπει επομένως να ιδωθούν μέσα σε αυτό το ευρύτερο γεωοικονομικό πρίσμα. Ο ανταγωνισμός με την Τουρκία είναι σιωπηλός αλλά παρόλα αυτά λειτουργεί ως κινητήριος δύναμη στη διαμόρφωση της στάσης του Ιράν. Η Ρωσία μπορεί να αποτελέσει στήριγμα για κάποια υποστήριξη, αφού και αυτή ανησυχεί για τις τουρκικές διεκδικήσεις, όπως από την τσαρική εποχή. Αλλά το ίδιο το Κρεμλίνο είναι περιορισμένο επειδή χρειάζεται την Τουρκία, ιδιαίτερα την ουδετερότητά της στον καταστροφικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας. Αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την ανοχή της Ρωσίας στις τολμηρές κινήσεις της Τουρκίας μέσω της προσέγγισής της με την Αρμενία, της στρατιωτικής βοήθειας προς το Αζερμπαϊτζάν και τη Γεωργία και άλλες πρωτοβουλίες βαθιά μέσα στην Κεντρική Ασία.

Αυτό σε καμία περίπτωση δεν χαροποιεί τον Βλαντιμίρ Πούτιν απέναντι στην αυξανόμενη τουρκική επιρροή. Αλλά αυτό σημαίνει ότι ο ανταγωνισμός είναι πλέον πολύ έντονος ακόμη και όταν το διακύβευμα είναι μεγάλο. Οι ασκήσεις του Ιράν δεν είναι απλώς στάσεις· διαπιστώνει ότι διακυβεύονται βασικά συμφέροντα για το μέλλον της περιοχής.

Πέτρος Κράνιας

Πηγή: capital.gr