Η «ΙΘΑΚΗ»ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΒΑΦΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΠΟΜΑΚΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΜΠΑΙΔΗΝ ΚΑΡΑΧΟΤΖΑ

Ιθάκη

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

Να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος,

Γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.

Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλοπας,

Το θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι.

Τέτοια στο δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,

Αν μεν η σκέψη σου υψηλή, αν εκλεκτή

Συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.

Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,

Τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,

Αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,

Αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι να ’ναι μακρύς ο δρόμος.

Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι

Που με τι ευχαρίστηση, με τι χαρά

Θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους.

Να σταματήσεις σ’ εμπορεία φοινικικά,

Και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,

Σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κι εβένους,

Και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,

Όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά.

Σε πόλεις αιγυπτιακές πολλές να πας,

Να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου να’χεις την Ιθάκη.

Το φθάσιμον εκεί ειν’ ο προορισμός σου.

Αλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου.

Καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει.

Και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,

Πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο.

Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.

Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,

Ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

Itáki

Agýna tórneš da varvíš na Itáki,

Da so móliš da je dløg póten,

Pólan fasaríe, pólan učéņe.

Lestrigónyne i Kíklopyne,

Ad fkýsnatokne Posidóna da to je ne strah.

Inakvýne faf tvókne póte ní kugá néma da nájdeš,

Akú ti je akýlot golǽm i akú mi so nažalí sarcéso.

Nažalǽvaņeno dapíra mi dušóso i snágoso.

Lestrigónyne i Kíklopyne,

Dívanek Posidóna néma da srǿšneš,

Akú gi na nósiš faf dušóto,

Akú ti gi dušáta na kláva atpréš tébe.

Da so móliš da je dløg póten,

Mlógo da so lǽtašnyne sabáhove,

Sas kakvó drágo še vlézeš

Na limáņe seftǽ vídeny.

Da so spreš na Finíkove dükǽņe

I húbovanek mála da zémiš,

Nadéfeve i korálove, tespíhy i húbavy kámeņe,

I sǽkakvy kámatny mískeve.

Kólkono móžaš po mlógo kámatny mískeve.

Faf mlógo kasabý na Égipto da ídiš,

Da so naučíš ad žǽhne so pǽli.

Dájma na akýlate da ímaš Itáki.

Itám trǽbava da fpreš.

Ála nimój barzá hič.

Po húbave mlógo godýny da daržý

I star da fpreš na Itáki.

Zengín sas kanána si kazandísal na pot.

Néma drúgo ártyk da ti dáva.

I akú je nájdeš fukaró, Itáki to je ne razvartǽla.

Kákta si stánal sofúje, sas kaknáta so si naučíl,

Še so si sétil, kakná še rečé Itáki.

Ποιός ήταν ο Καραχότζα; Υπήρξε αγωνιστής ρομαντικός Πομάκος της σύγχρονης εποχής που έφυγε από τη ζωή στις 7 Δεκεμβρίου 2021.

Δανειζόμαστε τα λόγια του Θανάση Μουσόπουλου στο edromos.gr.

Ένας από τους ανθρώπους της μειονότητας που πάλεψε για τα δικαιώματα των Πομάκων είναι ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα. Γεννήθηκε το 1979 στο χωριό Προσήλιο της Ξάνθης. Σπούδασε στο Γυμνάσιο Σμίνθης και στο 3ο Γενικό Λύκειο Ξάνθης από το οποίο αποφοίτησε το 1997. Φοίτησε επί μία τριετία στη Νομική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, λόγω προβλημάτων υγείας. Από το 2006 και για τρία χρόνια υπήρξε ο εκδότης της δίγλωσσης (ελληνικά-πομακικά) εφημερίδας «Natpresh – Η ανεξάρτητη φωνή των Πομάκων». Δούλεψε ως δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Τόλμη» και στο «Κανάλι 6» της Ξάνθης, που για πρώτη φορά παρουσίασε καθημερινά δελτίο ειδήσεων στην πομακική. Έγραψε τρία βιβλία και συνεργάστηκε με διάφορα δημοσιογραφικά έντυπα, ενώ είχε λάβει μέρος και σε μία σειρά από συνέδρια και ημερίδες. Ήταν μέλος της Ένωσης Δημοσιογράφων Περιοδικού και Ηλεκτρονικού Τύπου Μακεδονίας Θράκης (ΕΔΗΠΗΤ).

Τα τελευταία χρόνια συνέχιζε τη δημοσιογραφική του δράση μέσα από την ηλεκτρονική εφημερίδα xanthinet.gr. Ήταν παντρεμένος και πατέρας δύο παιδιών.

Από το 2007 μέχρι σήμερα είχε λάβει μέρος ως προσκεκλημένος ομιλητής σε δεκάδες εκδηλώσεις, σε όλη τη χώρα λέγοντας παντού ότι στη Θράκη δεν υπάρχει καμία τουρκική μειονότητα, αλλά μόνο μουσουλμανική μειονότητα, τμήμα της οποίας αποτελούν οι Πομάκοι.

Το πρώτο βιβλίο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα με τίτλο: «Η καθημερινή γλώσσα των Πομάκων της περιοχής Μύκης» κυκλοφόρησε το 2006 και περιλαμβάνει διαλόγους, καθημερινές φράσεις, ιδιωματισμούς, ευχές, κατάρες, στοιχεία γραμματικής καθώς και Βασικό Πομακο-ελληνικό και Ελληνο-πομακικό Λεξικό.

Το δεύτερο βιβλίο του Σεμπαϊδήν Καραχότζα έχει τίτλο: «Isîy zhïvót Pomátsise – Έτσι ζουν οι Πομάκοι». Το βιβλίο περιέχει 13 πεζά κείμενα και 21 ποιήματα γραμμένα στην πομάκικη γλώσσα.

Το τρίτο του βιβλίο έχει τίτλο: «Μεταφράσεις ελληνικής και αγγλικής ποίησης στην πομακική γλώσσα» και εκδόθηκε το 2017 από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Πομάκων Ν. Ξάνθης. Στο βιβλίο αυτό ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα μεταφράζει ποιήματα Ελλήνων και Άγγλων συγγραφέων στη μητρική του γλώσσα. Συγκεκριμένα μεταφράζονται: Ρήγας Βελεστινλής, Ανδρέας Κάλβος, Διονύσιος Σολωμός, Λορέντζος Μαβίλης, Γεώργιος Βιζυηνός, Κωστής Παλαμάς, Χάρης Σακελλαρίου, Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Αριστοτέλης Κουρτίδης, Στέλιος Σπεράντζας, Γεώργιος Αθάνας, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Κ.Π.Καβάφης, Κ.Γ.Καρυωτάκης, Γιώργος Σεφέρης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Μανόλης Αναγνωστάκης, Μίλτος Σαχτούρης, Τίτος Πατρίκιος, Ελένη Βακαλό, Χ. Καλιαμπέτσου-Ευτυχίδου, Τάσος Λειβαδίτης, Λύντια Στεφάνου, Ελένη Δημητριάδου-Εφραιμίδου, Ουίλιαμ Σαίξπηρ.

***

Θα επικαλεστώ στοιχεία από την ομιλία του Αναπληρωτή Καθηγητή στο ΔΠΘ, κ. Παναγιώτη Γ. Κριμπά με θέμα «Η ποιητική συνάντηση της Ελληνικής με την Πομακική». Υποστηρίζει ότι «Ο μεταφραστής ανταποκρίθηκε επάξια στο δύσκολο μεταφραστικό του έργο». Παρουσιάζει και σχολιάζει κάποια μεταφραστικά παραδείγματα, παραθέτουμε ένα με τα αντίστοιχα σχόλια:

Ύμνος εις την Ελευθερίαν, Διονύσιος Σολωμός

Απ’ τα κόκαλα βγαλμένη

Των Ελλήνων τα ιερά,

Και σαν πρώτα ανδρειωμένη,

Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Ad húbavïne kókalï

Yunánkïne iskárana

Kákta naprésh stánata golâma

Drágo mi ye da zhîvom serbésh.

Εδώ βλέπουμε το νεοελληνικό ουσιαστικό «κόκ[κ]αλα» ως άμεσο δάνειο στην Πομακική, γεγονός που συμβάλλει στη διατήρηση μιας ιδιαίτερης υφολογικής σχέσης του κειμένου-πηγής με το κείμενο-στόχο. Επίσης, βλέπουμε τη διείσδυση του μουσουλμανικού πολιτισμού στη γλώσσα, αφού και το εθνωνύμιο «Έλληνες» αποδίδεται ως Yunánkïne (= των Ελλήνων).

Το βιβλίο του «Έτσι ζουν οι Πομάκοι» δύο ποιήματα του Σεμπά με τις αντίστοιχες μεταφράσεις στην πομακική.

Είμαστε νεκροί

Τριγυρνάμε στον κόσμο σαν σκιές

Γιατί τριγυρνάμε;

Για να βρούμε καλύτερη ζωή;

Για να δούμε κι εμείς μια άσπρη μέρα;

Να πάμε στον άλλο κόσμο , να δούμε πώς είναι εκεί;

Προσπαθούμε να βρούμε ανθρώπους, αληθινούς ανθρώπους.

δεν θα σταματήσουμε ποτέ να ψάχνουμε.

Umrati seme

Abihódeme pa dünyóso katá sénkï

Za kakná abihódeme?

Za da náydeme po húbga zhïvóta?

Za da vídime i nîye annók bâla déne?

Da ídeme na drúgono dünyó da víyme kakvó ye itám?

Móchime da náydeme insána, has insána

I néma da so spéme níkogda abiyískavame.

Φυλακισμένος

Όποιος σωπαίνει, όποιος δεν ζητάει

Πάντα θα είναι φυλακισμένος.

Μπορεί να μην είναι φυλακισμένος με κάγκελα

Μπορεί να τριγυρνάει, να μιλάει ελεύθερα

Αλλά είναι φυλακισμένος

Γιατί ποτέ δεν έχει αυτό που θέλει

Ποτέ δεν θα πάρει αυτά που του ανήκουν

Πάντα θα έχει ό,τι του δώσουν

Πάντα θα κάνει ό,τι του πουν

Ποτέ δεν θα είναι πραγματικά ελεύθερος.

Zagraden

Zhîyen so patáva, zhîyen na íshte

Dáyma she ye zagradén

Mózha da ye ne zagradén sas kángelï

Mózha da abihóde, da dúmi serbés

‘Ala she ye zagradén

‘Oti níkogï néma da íma kanána íshte

Níkogï néma da zôme kanána mu so páda

Dáyma she íma kanána mu dadôt

Dáyma she právi kanána mu rechôt

Néma níkogï da ye serbés.

Αυτός είναι ο Σεμπαϊδήν Καραχότζα που μια ζωή πάλεψε για τα δίκαια των Πομάκων, για τα δίκαια του ανθρώπου…