29 Σεπτεμβρίου 2022

Κουκάκης Γεώργιος

Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ)

Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)

Μέλος του Παγκόσμιου Ελληνικού Δικτύου Αλληλεγγύης υπέρ των νέων ΆΛΛΗΛΟΝnet

Research Associate of Hermes Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (I.I.A.S.GE.)

Απόφοιτος του ΠΜΣ «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστήημίου Αιγαίου

——————————————————————————————————————–

Στις 28 Σεπτεμβρίου 2022 συνεδρίασε το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας [National Security Council (NSC) ή Milli Güvenlik Kurulu (MGK)] της Τουρκικής Δημοκρατίας υπό την Προεδρία του Recep Tayyip Erdoğan,ⁱ γεγονός που προκάλεσε ανησυχία σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας μας αλλά και την αντίδραση του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών. Το τελευταίο μάλιστα σε επίσημη ανακοίνωσή του δήλωσε ότι: «Η Τουρκία έχει κάθε δικαίωμα να υπερασπίζεται με κάθε νόμιμο μέσο τα συμφέροντα της, υπό την βασική αίρεση ότι αποδέχεται τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου. Δεν έχει, όμως, κανένα δικαίωμα να παραβιάζει κατάφωρα το Διεθνές Δίκαιο και να απειλεί την Ελλάδα με πόλεμο (casus belli). Η Ελλάδα δεν προβάλει καμία διεκδίκηση έναντι της Τουρκίας. Τάσσεται υπέρ του διαλόγου στη βάση του Διεθνούς Δικαίου. Θα υπερασπιστεί, όμως, τα νόμιμα συμφέροντα και δικαιώματα της εφόσον παραστεί η ανάγκη».ⁱⁱ Για ποιο λόγο όμως προκλήθηκε όλη αυτή η αναστάτωση; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση έχει δύο συνιστώσες, τις οποίες θα εξετάσουμε στη συνέχεια.

Η πρώτη λοιπόν συνιστώσα σχετίζεται με το ίδιο το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας το οποίο αποτελεί ένα από τα μακροβιότερα επιτελικά όργανα της Τουρκίας, διαδραματίζοντας κυρίαρχο ρόλο στη χάραξη της Εξωτερικής Πολιτικής της γείτονας χώρας και διατηρώντας στενούς δεσμούς με το «στρατιωτικό κατεστημένο» αυτής. Ιδρύθηκε το 1962 σύμφωνα με το Νόμο 129 και αντικατέστησε το Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας (National Defense Supreme Council) που λειτουργούσε από το 1949.ⁱⁱⁱ Αν και κατά η διάρκεια της λειτουργίας του δέχτηκε αρκετές διαρθρωτικές αλλαγές, ποτέ δεν έχασε την «αίγλη» που το χαρακτήριζε καθώς εντός των αρμοδιοτήτων του ήταν η λήψη σημαντικών αποφάσεων για μείζονα θέματα που επηρέαζαν την Εθνική Ασφάλεια της Τουρκίας. Αυτή περιλαμβάνει την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια του κράτους η οποία καλύπτει αρκετούς επιμέρους τομείς όπως η άμυνα, η εδαφική ακεραιότητα, η προστασία της κρατικής περιουσίας (κρίσιμες εθνικές υποδομές) και άλλα.^iv

Η σημερινή δομή και λειτουργία του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας θεσπίστηκε το 2018 με Προεδρικό Διάταγμα (ΠΔ), σύμφωνα με το οποίο ο Γενικός Διοικητής της Στρατοχωροφυλακής αφαιρέθηκε από τη σύνθεση του Συμβουλίου, ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου (Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας) υπάχθηκε απευθείας στον Τούρκο Πρόεδρο, ενώ στο ίδιο ΠΔ καθοριζόταν ότι ο Πρόεδρος της Τουρκίας μπορούσε πλέον να διορίζει το Γενικό Γραμματέα αυτοβούλως χωρίς να απαιτείται η έγκριση κάποιου άλλου οργάνου ή της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης. Όσον αφορά στη σύνθεση του Συμβουλίου,^v αυτή περιλαμβάνει τα ακόλουθα άτομα:

• • • τον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας ως Πρόεδρο του Συμβουλίου,

    • τους Αντιπροέδρους,

    • τον Υπουργό Δικαιοσύνης (Minister of Justice),

    • τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας (Minister of National Defense),

    • τον Υπουργό Εσωτερικών (Minister of Interior),

    • τον Υπουργό Εξωτερικών (Minister of Foreign Affairs),

    • τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (Chief of General Staff of Turkish Armed Forces),

    • το Διοικητή των Χερσαίων Δυνάμεων (Land Forces Commander),

    • το Διοικητή των Ναυτικών Δυνάμεων (Naval Forces Commander) και

    • το Διοικητή των Αεροπορικών Δυνάμεων (Air Forces Commander).

Το τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας διαθέτει επίσης για την καθημερινή υποστήριξη του έργου του τη Γενική Γραμματεία (Genel Sekreterliği) της οποίας προΐσταται ο Γενικός Γραμματέας, υποβοηθούμενος από 3 Αναπληρωτές Γενικούς Γραμματείς (Deputy Secretary–General), την Ομάδα Συντονισμού Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας (National Security Policy Coordination Group) και το Ιδιαίτερο Γραφείο του Γενικού Γραμματέα (Cabinet of the Secretary–General). Η Γενική Γραμματεία είναι χωρισμένη σε πολλά επιμέρους τμήματα τα οποία παρακολουθούν διαφορετικά ζητήματα Εθνικής Ασφάλειας, ενώ στις αρμοδιότητές της συμπεριλαμβάνεται και η εκπόνηση της Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας^vi (National Security Policy), η οποία εγκρίνεται στη συνέχεια από το Υπουργικό Συμβούλιο. Το δε έγγραφο που συντάσσεται για το σκοπό αυτό ονομάζεται Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας^vii [National Security Policy Document (NSPD) ή Milli Güvenlik Siyaset Belgesi (MGSB)] και είναι ευρύτερα γνωστό ως «Κόκκινη Βίβλος» (Red Bible) ή «Κόκκινο Βιβλίο» (Red Book). Αξίζει επίσης να σημειώσουμε ότι το συγκεκριμένο έγγραφο έχει διαβάθμιση ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ (TOP SECRET) – δηλαδή δεν δημοσιεύεται – και αναθεωρείται συνήθως κάθε 5 χρόνια, χωρίς να απαιτείται η πρότερη έγκριση της Εθνοσυνέλευσης. Σύμφωνα μάλιστα με δήλωση στην οποία προέβη ο εκπρόσωπος τύπου της Προεδρίας της Τουρκικής Δημοκρατίας:

«[…] το Έγγραφο Πολιτικής Εθνικής Ασφάλειας είναι το κορυφαίο πολιτικό έγγραφο που καθορίζει τις αντιλήψεις για τις απειλές και τα μέτρα που πρέπει να αναπτυχθούν έναντι αυτών των απειλών. […]».^viii

Η πρώτη Κόκκινη Βίβλος (Kırmızı Kitap) εκπονήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 1992. Όσον αφορά την πιο πρόσφατη Κόκκινη Βίβλο, αυτή αναθεωρήθηκε κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας που έλαβε χώρα στις 23 Μαρτίου 2022, κατά την οποία ο Τούρκος Υπουργός Εσωτερικών άφησε να εννοηθεί ότι στον κατάλογο των απειλών της Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκικής Δημοκρατίας έχει προστεθεί η Δύση με βασικό πρωταγωνιστή τις ΗΠΑ. Ο εν λόγω Υπουργός ανέφερε σε συνέντευξή του ότι θεωρεί πως η Δύση δεν συμπαθεί την Τουρκία, κυρίως λόγω των διαφορετικών αξιών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, ισχυριζόμενος μάλιστα ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν το ΡΚΚ με σκοπό την ίδρυση τρομοκρατικού κράτους στη Βόρεια Συρία. Στις προαναφερθείσες απειλές Εθνικής Ασφάλειας φαίνεται επίσης να έχουν προστεθεί και ορισμένες δραστηριότητες του Ορθόδοξου, Καθολικού και Προτεσταντικού χριστιανικού πληθυσμού που διαβιεί στην Τουρκία.^ix

Οι τακτικές συνεδριάσεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας λαμβάνουν χώρα συνήθως κάθε 2 μήνες, ενώ όσον αφορά τη διαδικασία λήψης απόφασης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, η ακολουθούμενη μέθοδος είναι αυτή της πλειοψηφίας, με την ψήφο του Προέδρου να υπερισχύει σε περίπτωση ισοψηφίας. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψιν το γεγονός ότι η Τουρκία κατά τη στιγμή της συγγραφής έχει έναν Αντιπρόεδρο, τα μέλη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας ανέρχονται στα 10. Έχοντας επίσης ως δεδομένο το γεγονός ότι ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας δεν έχει δικαίωμα ψήφου, αυτό σημαίνει ότι προκειμένου να επιτευχθεί η πλειοψηφία απαιτείται η σύμφωνη γνώμη (ψήφος) τουλάχιστον 6 μελών. Σε περίπτωση ισοψηφίας, δηλαδή 5 ψήφοι «υπέρ» και 5 ψήφοι «κατά» μίας απόφασης, το τελικό αποτέλεσμα καθορίζεται από την ψήφο του Τούρκου Προέδρου. Εφόσον δηλαδή ο Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας έχει ψηφίσει υπέρ της προτεινόμενης από τα μέλη απόφασης αυτή θα υιοθετηθεί, ενώ αν την έχει καταψηφίσει απορρίπτεται.

Μία από τις πιο πρόσφατες αποφάσεις του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας – η οποία έχει δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του δημόσιου καναλιού TRT World – αφορά τη συνεδρίαση της 26^ης Μαΐου 2022. Σύμφωνα με τη σχετική δημοσίευση, ένα από τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν οι συνεχιζόμενες αλλά και μελλοντικές επιχειρήσεις των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων στα νότια σύνορα της χώρας, οι οποίες σύμφωνα με την εν λόγω ανακοίνωση δεν αποτελούν απειλή για την κυριαρχία των γειτονικών κρατών. Το κύριο ζήτημα ωστόσο που απασχόλησε το Συμβούλιο ήταν αυτό της τρομοκρατίας, φτάνοντας μάλιστα στο ειρωνικό σημείο να καλέσει τα κράτη που παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο υποστηρίζοντας τρομοκρατικές οργανώσεις, να σταματήσουν τις εν λόγω ενέργειες υπογραμμίζοντας ότι οι ενέργειες της Τουρκίας ανέκαθεν εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των συμμάχων της.^x Όπως καταλαβαίνει κανείς η συγκεκριμένη δήλωση – αν και δεν κατονόμαζε κάποιο κράτος – προφανώς απευθυνόταν στη Φινλανδία και τη Σουηδία, καθώς η Τουρκία είχε «μπλοκάρει» την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ ασκώντας αρνησικυρία (veto) mε το πρόσχημα ότι υποθάλπουν τη δράση του ΡΚΚ.^xi

Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο προκλήθηκε αναστάτωση σχετίζεται με την ίδια την απόφαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας, στην οποία «αναγκάστηκε» να απαντήσει το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών. Η εν λόγω λοιπόν απόφαση περιλαμβάνει 7 σημεία, από τα οποία το 1^ο αναφέρεται στον αγώνα της Τουρκίας κατά της τρομοκρατίας και συγκεκριμένα ενάντια στο PKK/KCK-PYD/YPG-SDF, FETÖ και DAESH, το 2^ο στην κατάσταση στο Ιράκ όσον αφορά τη δράση του PKK/KCK, το 3^ο στις ενέργειες της Ελλάδας, το 4^ο στην απόφαση των ΗΠΑ να άρουν το εμπάργκο όπλων της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 5^ο στην καταδίκη των ενεργειών της Αρμενίας και τη στήριξη του Αζερμπαϊτζάν, το 6^ο στη ανάγκη τερματισμού του πολέμου στην Ουκρανία και το 7^ο στην κατάσταση στη Λιβύη. Στην απόφαση τέλος επισημαίνεται ο σημαντικός ρόλος που θα διαδραματίσουν οι ερχόμενες εκλογές για το μέλλον της Τουρκίας.^xii

Όσον αφορά το 3^ο σημείο της απόφασης που σχετίζεται με τη χώρα μας, το Τουρκικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας χαρακτηρίζει τις ελληνικές ενέργειες προβοκατόρικες και παράνομες, κάνοντας μάλιστα λόγο για χρήση κάθε νόμιμης μεθόδου και μέσου εντός του πλαισίου του Διεθνούς Δικαίου προκειμένου να υπερασπίσει τα εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας. Αναφέρει μάλιστα ότι η Ελλάδα άνοιξε πυρά σε εμπορικά πλοία που έπλεαν σε διεθνή ύδατα καθώς και ότι η στρατιωτικοποίηση των νήσων του Αιγαίου ενθαρρύνεται από τρίτα μέρη, χωρίς ωστόσο να τα κατονομάζει. Η εν λόγω δηλώσεις δικαίως προκάλεσαν την ανησυχία του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, καθώς όπως είχα τονίσει σε προηγούμενη ανάλυσή μου η Τουρκία ερμηνεύει το Διεθνές Δίκαιο «κατά το δοκούν» ανάλογα με τα συμφέροντά της, προκειμένου να δικαιολογήσει τις ενέργειές της.^xiii

Όσον αφορά την απόφαση των ΗΠΑ για άρση του εμπάργκο όπλων στην Κυπριακή Δημοκρατία, η δήλωση αναφέρει ότι θα επηρεάσει την ειρήνη και την ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και ότι η Τουρκία θα συνεχίσει την πολυδιάστατη υποστήριξη των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων καλώντας μάλιστα όλες τις χώρες να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία του ψευδοκράτους της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ). Η τελευταία μάλιστα πρόταση – αν και φαινομενικά «αθώα» – μας φέρνει αμέσως στο νου τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία,^xiv η οποία πραγματοποιήθηκε για την προστασία των πολιτών της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Ντόνετσκ» [Donetsk People’s Republic (DPR)] και της «Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουγκάνσκ» [Lugansk People’s Republic (LPR)] τις οποίες αναγνώριζε ως ανεξάρτητες μόνο η Ρωσία, όπως μόνο η Τουρκία αναγνωρίζει ως κράτος την ΤΔΒΚ. Όπως καταλαβαίνει κανείς, οι ενέργειες της Τουρκίας παρουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό ομοιότητες με αυτές της Ρωσίας, γι’ αυτό και θα έπρεπε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στο προσεχές μέλλον.

Οι παραπάνω δηλώσεις θα πρέπει να ερμηνευτούν σε συνδυασμό με την τελευταία παράγραφο της δήλωσης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας η οποία αναφέρεται στις τουρκικές εκλογές. Μία ενδεχόμενη κρίση μεταξύ της Τουρκίας και της χώρας μας ή της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα ωφελήσει τον Τούρκο Πρόεδρο καθώς σύμφωνα με το άρθρο 78 του Συντάγματος της Τουρκίας «Αν η διενέργεια νέων εκλογών κριθεί αδύνατη λόγω πολέμου, η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας μπορεί να αποφασίσει την αναβολή των εκλογών για ένα χρόνο. Εάν οι λόγοι δεν εκλείψουν, η αναβολή μπορεί να επαναληφθεί σύμφωνα με τη σχετική διαδικασία», παρατείνοντας με τον τρόπο αυτό τη θητεία του.^xv Σε κάθε περίπτωση αυτό που οφείλουμε να κάνουμε όλοι είναι να έχουμε εμπιστοσύνη στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και να παραμείνουμε ψύχραιμοι, καθώς ο πανικός είναι κακός «σύμβουλος». Ωστόσο θα πρέπει να έχουμε κατά νου τη ρήση που αναφέρει ο Flavi Vegeti Renati στο βιβλίο του Epitoma Rei Militaris, σύμφωνα με την οποία:

«Όσοι λοιπόν επιθυμούν την ειρήνη, προετοιμάζονται για πόλεμο»^xvi