20 Σεπτεμβρίου 2022

Κουκάκης Γεώργιος

Αναλυτής στο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ)

Μέλος του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.)

Μέλος του Παγκόσμιου Ελληνικού Δικτύου Αλληλεγγύης υπέρ των νέων ΆΛΛΗΛΟΝnet

Research Associate of Hermes Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy (I.I.A.S.GE.)

Απόφοιτος του ΠΜΣ «Διακυβέρνηση, Ανάπτυξη και Ασφάλεια στη Μεσόγειο» του Πανεπιστήημίου Αιγαίου

——————————————————————————————————————–

Αφορμή για την εκπόνηση της παρούσας ανάλυσης αποτέλεσαν οι δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών (ΥΠΕΞ) της Τουρκίας, Mevlüt Çavuşoğlu, περί μοιράσματος των εσόδων που θα προκύψουν από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων Φυσικού Αερίου που έχουν ανακαλυφθεί στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και η γενικότερη επιθετική και αναθεωρητική Εξωτερική Πολιτική της Τουρκίας απέναντι στη χώρα μας. Σύμφωνα με ελληνικό δημοσίευμα,ⁱ ο Τούρκος ΥΠΕΞ σε δήλωσή του σε τουρκικό δίκτυο ανέφερε ότι η Τουρκία λειτουργεί σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο έχοντας παραχωρήσει στα ελληνικά νησιά χωρικά ύδατα 6 ναυτικών μιλίων και πως το ψευδοκράτος της Τουρκικής Δημοκρατία Βόρειας Κύπρου (ΤΔΒΚ) έχει παραχωρήσει άδεια στην Τουρκία για τη διεξαγωγή ερευνών και την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές.

Ως προς τη στάση που τηρεί η χώρα μας, την κατηγόρησε για μαύρη προπαγάνδα, αναφέροντας ότι οι «Τούρκοι της Δυτικής Θράκης» καταδιώκονται και ότι η Ελλάδα παραβιάζει το καθεστώς αποστρατιωτικοποίησης των νησιών. Σε παλαιότερη ανάρτηση μάλιστα του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών αναφέρεται ότι μία από τις επιδιώξεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η δίκαιη οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων.ⁱⁱ Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) το Διεθνές Δίκαιο (International Law) «ορίζει τις νομικές ευθύνες των κρατών όσον αφορά τη μεταξύ τους συμπεριφορά και τη μεταχείρισή τους προς τα άτομα εντός των κρατικών συνόρων, […] περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων διεθνούς ενδιαφέροντος, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο αφοπλισμός, το διεθνές έγκλημα, οι πρόσφυγες, η μετανάστευση, τα προβλήματα εθνικότητας, η μεταχείριση των κρατουμένων, η χρήση βίας και η διεξαγωγή πολέμου, και […] ρυθμίζει τα παγκόσμια κοινά, όπως το περιβάλλον και η αειφόρος ανάπτυξη, τα διεθνή ύδατα, το διάστημα, οι παγκόσμιες επικοινωνίες και το παγκόσμιο εμπόριο».ⁱⁱⁱ

Βάση δε του Διεθνούς Δικαίου αποτελεί ο Καταστατικός Χάρτης^iv (KX) του ΟΗΕ, ο οποίος και είναι δεσμευτικός για τα κράτη-μέλη του. Στο πλαίσιο της λειτουργίας του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ασφάλειας (Security Council) αυτού εκδίδει σχετικές αποφάσεις όποτε διαπιστώσει ότι απειλείται η ειρήνη και η ασφάλεια, οι οποίες περιλαμβάνουν την αποστολή ειρηνευτικών αποστολών, την επιβολή κυρώσεων, τη χρήση βίας, κ.ά., ενώ το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης^v (International Court of Justice) αποτελεί το βασικό όργανο επίλυσης διαφορών μεταξύ των κρατών. Όσον αφορά δε τις υποθέσεις που σχετίζονται με τις Θαλάσσιες Ζώνες, το νομοθετικό πλαίσιο που τις διέπει καθορίζεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας^vi [United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)] που υπογράφηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1982 στο Montego Bay, ενώ η εκδίκαση οποιασδήποτε διαφοράς πραγματοποιείται από το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας^vii [International Tribunal for the Law of the Sea (ITLOS)].

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, γεγονός ωστόσο που δεν την απαλλάσσει από την υποχρέωση εφαρμογής της. Αυτό που ισχύει όσον αφορά το εύρος των Χωρικών Υδάτων (ΧΥ) σύμφωνα με το άρθρο 3 της UNCLOS είναι ότι «Κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας. Το εύρος αυτό δεν υπερβαίνει τα 12 ναυτικά μίλια, μετρούμενα από γραμμές βάσεως καθοριζόμενες σύμφωνα με την παρούσα σύμβαση». Παρ’ όλα αυτά η Τουρκία απειλεί την Ελλάδα με πόλεμο από το 1995, καθώς σχετικό ψήφισμα της Εθνοσυνέλευσής της έχει χαρακτηρίσει την επέκταση των ΧΥ από τα 6 ν.μ. στα 12 ν.μ. ως αιτία πολέμου (casus belli), παρά το γεγονός ότι αποτελεί – όπως προαναφέραμε – νόμιμο δικαίωμά της. Η συγκεκριμένη δε απόφαση αντίκειται και στις προβλέψεις του άρθρου 33 του ΚΧ του ΟΗΕ, σύμφωνα με το οποίο οι διαφορές μεταξύ των κρατών πρέπει να επιλύονται με ειρηνικά μέσα.

Όσον αφορά την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), το άρθρο 57 καθορίζει ότι «[…] δεν εκτείνεται πέραν των 200 ναυτικών μιλίων από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετράται το εύρος της χωρικής θάλασσας», ενώ το άρθρο 74 καθορίζει ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ κρατών με έναντι ή προσκείμενες ακτές πραγματοποιείται κατόπιν συμφωνίας με βάση το Διεθνές Δίκαιο, με σκοπό την επίτευξη δίκαιης λύσης. Το άρθρο 121 της UNCLOS καθορίζει επίσης ότι «[…] η χωρική θάλασσα, η συνορεύουσα ζώνη, η αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) και η υφαλοκρηπίδα μιας νήσου καθορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις […] που εφαρμόζονται στις άλλες ηπειρωτικές περιοχές», κάτι που δεν δέχεται η Τουρκία μιας και υποστηρίζει ότι τα νησιά δεν δικαιούνται ΑΟΖ.

Αν και στις 23 Ιουνίου 1978 η Τουρκία υπέγραψε με την τότε Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) Συμφωνία για την Οριοθέτησης της Υφαλοκρηπίδας στη Μαύρη Θάλασσα,^viii στην οποία αναφέρεται ρητά ότι λαμβάνεται υπόψη το Διεθνές Δίκαιο, στις 21 Σεπτεμβρίου 2011, προχώρησε σε Συμφωνία με το ψευδοκράτος της ΤΔΒΚ,^ix οριοθετώντας το θαλάσσιο τμήμα μεταξύ των δύο μερών με τη γραμμή οριοθέτησης εγγύτερα στο ψευδοκράτος ευνοώντας με αυτόν τον τρόπο τα συμφέροντα της Τουρκίας. Ως απάντηση, η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε στις 4 Μαΐου 2019 στη μονομερή οριοθέτηση του Βόρειου και Βορειοδυτικού τμήματος της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης και της Υφαλοκρηπίδας,^x το οποίο (τμήμα) συνορεύει με το αντίστοιχο τμήμα της Τουρκικής Δημοκρατίας, αποστέλλοντας σχετικό έγγραφο στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών.^xi

Στις 27 Νοεμβρίου 2019 η Τουρκία υπέγραψε Μνημόνιο Κατανόησης^xii (Memorandum of Understanding) με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφιλίωσης [Government of National Accord (GNA)] της Λιβύης για την οριοθέτηση της ΑΟΖ, χωρίς να λάβει υπόψη της τα ελληνικά νησιά και την Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς – σύμφωνα με την Τουρκία – η Κύπρος ως νησί δεν δικαιούται ΑΟΖ. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τόσο η Ελλάδα^xiii, όσο και η Κύπρος^xiv και η Αίγυπτος^xv κατήγγειλαν με επιστολή τους στον ΟΗΕ το εν λόγω Μνημόνιο, καθώς μεταξύ άλλων δεν συμπεριέλαβε τις εν λόγω χώρες στα συμβαλλόμενα μέρη ούτε έλαβε υπόψιν τα νησιά^xvi που παρεμβάλλονται μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, παραβιάζοντας με αυτόν τον τρόπο φανερά το Διεθνές Δίκαιο. Ανάλογα έπραξε και η Βουλή των Αντιπροσώπων της Λιβύης, η οποία ψήφισε την ακύρωση του εν λόγω Μνημονίου^xvii.

Αξίζει επίσης να τονίσουμε ότι ήδη από το 2013 ο Frank La Rue – ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ για την ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης – με επιστολή του προς Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ (UN Human Rights Council) είχε εκφράσει τις ανησυχίες του σχετικά με τους περιορισμούς στην απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που είχαν επιβληθεί από το κράτος στους πολίτες της Τουρκίας,^xviii και το 2020 έξι Αξιωματούχοι του ΟΗΕ, απέστειλαν κοινή επιστολή προς την Τουρκική Κυβέρνηση ζητώντας την αναθεώρηση του Νόμου 7145/2018 – με τον οποίο παραβιάζονταν μία πληθώρα ανθρώπινων δικαιωμάτων – και τη συμμόρφωση με το Διεθνές Δίκαιο, καθώς η Τουρκία κατείχε την πρώτη θέση όσον αφορά τη σύλληψη και φυλάκιση δημοσιογράφων σε παγκόσμιο επίπεδο.^xix Όσον αφορά δε το ψευδοκράτος της ΤΔΒΚ, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι αφενός η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο έχει καταδικαστεί σύμφωνα το Ψήφισμα 353/20-07-1974 του ΟΗΕ^xx και αφετέρου ότι ο ΟΗΕ δεν την έχει αναγνωρίσει ως κυρίαρχο κράτος.

Όσον αφορά τη Μουσουλμανική και όχι Τουρκική μειονότητα της Θράκης,^xxi η Ελλάδα έχει δείξει έμπρακτα το ενδιαφέρον της για τους κατοίκους της εν λόγω περιοχής με πιο πρόσφατο παράδειγμα το νέο Νόμο για τον εκσυγχρονισμό των Μουφτείων.^xxii Εξάλλου κατά το παρελθόν πολλά δημοσιεύματα ανέφεραν ότι τόσο ο Υπουργός Εξωτερικών όσο και ο Πρόεδρος της Τουρκίας είναι ανεπιθύμητοι στη Θράκη από την τοπική κοινότητα.^xxiii Επιπλέον στις 9 Ιουνίου 2022 το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών δημοσίευσε 16 χάρτες, οι οποίοι καταδεικνύουν με τον καλύτερο τον αναθεωρητισμό της Τουρκίας καταρρίπτοντας τα επιχειρήματα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου. Εξάλλου όπως είχε αναφέρει σε δήλωσή του ο Έλληνας Υπουργός Εθνικής Άμυνας, «ό,τι απειλείται δεν αποστρατιωτικοποιείται»^xxiv κάτι που προβλέπεται ρητά και από το δικαίωμα της αυτοάμυνας όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 51 του ΚΧ του ΟΗΕ.

Από όσα έχουμε αναφέρει μέχρι στιγμής διαπιστώνουμε ότι η Τουρκία αν και επικαλείται το Διεθνές Δίκαιο ως μέσο για την επίλυση των διαφορών της, στην πράξη το εφαρμόζει επιλεκτικά ανάλογα με το αν εξυπηρετεί ή όχι τα συμφέροντά της. Το ερώτημα επομένως που τίθεται είναι ποια μέσα έχει στη διάθεσή της η Ελλάδα για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης Τουρκικής προκλητικότητας και κατά πόσο μπορεί να ελπίζει στη βοήθεια τρίτων καθώς οι περισσότεροι υποστηρίζουν ότι από τη στιγμή που και η Τουρκία είναι κράτος-μέλος (κ-μ) του ΝΑΤΟ, τα υπόλοιπα κ-μ δεν θα πάρουν θέση σε μία ενδεχόμενη σύρραξη. Ως προς το πρώτο ερώτημα, το κύριο αποτρεπτικό μέσο της Ελλάδας είναι οι Ένοπλες Δυνάμεις της, οι οποίες έπειτα από την υπογραφή της Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης^xxv με τη Γαλλία στις 28 Σεπτεμβρίου 2021 έχουν αναβαθμιστεί σημαντικά τόσο από πλευράς εξοπλισμών, με την προμήθεια των αεροσκαφών Rafale και τη σύμβαση προμήθειας Φρεγατών, όσο και από πλευράς εκπαίδευσης, μέσα από τις συνεκπαιδεύσεις που υλοποιούνται.

Η ίδια Συμφωνία όμως προβλέπει και την προώθηση των κοινών συμφερόντων των δύο κρατών, ενώ στο άρθρο 2 αναφέρεται ρητά ότι «Τα Μέρη παρέχουν το ένα στο άλλο βοήθεια και συνδρομή, με όλα τα κατάλληλα μέσα που έχουν στην διάθεσή τους, κι εφόσον υφίσταται ανάγκη με τη χρήση ένοπλης βίας, εάν διαπιστώσουν από κοινού ότι μια ένοπλη επίθεση λαμβάνει χώρα εναντίον της επικράτειας ενός από τα δύο, σύμφωνα με το Άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών», προσδίδοντας στην εν λόγω Συμφωνία χαρακτηριστικά συμμαχίας. Αυτό που επίσης ξεχνάνε αρκετοί είναι ότι σύμφωνα με την παράγραφο 7 του άρθρου 42 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση το οποίο είναι γνωστό και ως «Ρήτρα αμοιβαίας άμυνας» προβλέπεται ότι «[…]σε περίπτωση κατά την οποία μια από τις χώρες της ΕΕ δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός της, οι άλλες χώρες της ΕΕ οφείλουν να της παράσχουν βοήθεια και να τη συνδράμουν με όλα τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών».

Εκτός όμως από τη «σκληρή» στρατιωτική ισχύ, η Ελλάδα έχει αναπτύξει το τελευταίο χρονικό διάστημα σε μεγάλο βαθμό τα διπλωματικά μέσα που διαθέτει αφενός κάνοντας γνωστές τις προθέσεις της Τουρκίας – οι οποίες την καθιστούν απειλή για την ασφάλεια και σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή – και αφετέρου μέσα από τη συμμετοχή της σε διάφορα περιφερειακά σχήματα, όπως η Τριμερής Συνεργασία με την Κύπρο και το Ισραήλ^xxvi και η αντίστοιχη με την Κύπρο και την Αίγυπτο,^xxvii οι οποίες λαμβάνουν την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ. Όσον αφορά δε τις δηλώσεις της Τουρκίας εναντίον της χώρας μας, το μόνο που μπορούμε να δώσουμε ως απάντηση είναι πως:

«Όταν κάποιος κουνάει επιδεικτικά το δάχτυλό του σε κάποιον,

δεν πρέπει να ξεχνάει ότι τα υπόλοιπα τρία δείχνουν τον ίδιο»^xxviii