Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

Ιωάννα – Θεοδοσία Γεωργαντά

Αντί Εισαγωγής

Ο Γεώργιος Ιακωβίδης υπήρξε σημαντικότατος καλλιτέχνης του τέλους του 19^ου και αρχές του 20^ου αιώνα. Θεμελιακές βιογραφικές πληροφορίες του υπάρχουν από τον γιο του, καθώς και από τον ίδιο. Το 1902 ο δημιουργός περιγράφεται ως μικρός το ανάστημα και μελαχρινός, με φυσιογνωμία συμπαθητική. Σοβαρός, που δεν επιθυμεί να συνάπτει πολλές γνωριμίες, διότι μιλά λίγο και μειδιά λιγότερο. Κάτω από τη σοβαρότητά του κρύβεται απαράμιλλος ευγένεια αισθημάτων. Υπεραγαπά την Ελλάδα και ο πόθος του είναι να φανεί χρήσιμος στη χώρα του. Δεν έχει εγωισμό, και μιλά με ειλικρινή αγάπη για τους συναδέλφους του.

Με το ψηλό μέτωπο και τα κανονικά χαρακτηριστικά του προσώπου του, το ωοειδές σχήμα του κεφαλιού και τη δυνατή μύτη, τα διεισδυτικά και καλοσυνάτα μάτια του και τα λεπτά χείλια, παρουσιάζεται ως βέβαιος σημαντικός καλλιτέχνης. Η εσωτερική βεβαιότητά του και η σχετικά πρώιμη επιτυχία του, εξηγούν την ουσιαστική αδυναμία του να προχωρήσει σε νέες κατευθύνσεις που επιβάλλονται αρχές του 20^ου αιώνα, περί το τέλος της ζωής του.

Ο Βίος και οι Καλλιτεχνικές Δημιουργίες του

Ο Γεώργιος Ιακώβου Ιακωβίδης γεννήθηκε στα Χύδηρα της Λέσβου, την 11 Ιανουαρίου 1853 και απεβίωσε στην Αθήνα την 13 Δεκεμβρίου του 1933 (80 ετών). Έδειξε από μικρός ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τέχνη, από τα μαθητικά του χρόνια, στη Σμύρνη και τη Μαγνησία της Μικράς Ασίας. Εγγράφηκε 17 ετών στην Αθήνα, στο «Σχολείο των Τεχνών» του Πολυτεχνείου, ειδικότερα για σπουδές γλυπτικής και ζωγραφικής. Συγκεκριμένα, γράφτηκε στο «Σχολείο των Τεχνών» στις 14 Νοεμβρίου 1870, έχοντας δασκάλους στη γλυπτική τον Λεωνίδα Δρόση και στη ζωγραφική τον Νικηφόρο Λύτρα. Έλαβε τέσσερις φορές το πρώτο βραβείο της Σχολής και αποφοίτησε την 19 Μάρτη 1877 με άριστα.

Στις 19 Νοεμβρίου 1877 (24 ετών) με κρατική υποτροφία συνεχίζει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου, όπου από το 1874 διευθυντής είναι ο Καρλ Τεόντορ Φον Πιλότυ¹. Εκεί, ο Ιακωβίδης δεν ενδιαφέρεται για την γλυπτική, αλλά για την ζωγραφική, επηρεασμένος από τον δάσκαλό του Γκαμπριέλ Φον Μαξ. Το 1878 έλαβε το «Μικρό αργυρό μετάλλιο για τα θαυμάσια σχέδια γυμνού». Το 1881 έλαβε το «Μέγα αργυρό μετάλλιο για την θαυμάσια ελαιογραφία «Η Κρέουσα»», ενώ το 1880 γίνεται δεκτός ως μέλος στην «Ένωση Καλλιτεχνών του Μονάχου».

Το 1883 τελείωσε τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Ανοίγει εργαστήριο στο Μόναχο και εργάζεται συστηματικά. Το 1884 γίνεται τακτικό μέλος της «Εταιρείας Καλλιτεχνών του Μονάχου» και ορίζεται συγχρόνως κριτής στις ετήσιες εκθέσεις της το 1889, 1892 και το 1895. Κερδίζει βραβεία σε διεθνείς εκθέσεις, όπως το «Χρυσό Μετάλλιο» των Αθηνών το 1888, το «Βραβείο Τιμής» της Βρέμης το 1890, το «Χρυσό Μετάλλιο» του Βερολίνου το 1891, το «Χρυσό Μετάλλιο» του Μονάχου το 1893 και το «Χρυσό Μετάλλιο» των Παρισίων το 1900. Η αναγνωρισιμότητά του στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Μονάχου τον επέβαλαν ως έναν από τους σημαντικότερους δημιουργούς της γενιάς του και συνέτειναν να προσκληθεί το 1900 από την Ελληνική Κυβέρνηση για να αναλάβει την οργάνωση της Εθνικής Πινακοθήκης. Το 1904 ανέλαβε, επίσης, ως διάδοχος του Λύτρα στην έδρα της ελαιογραφίας, ενώ διατήρησε και τη θέση του Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης, όταν έγινε ο χωρισμός της Σχολής Καλών Τεχνών από το Πολυτεχνείο στις 15 Σεπτεμβρίου.

Διακρίνεται για την σχεδιαστική οξύτητα, την συνθετική του ικανότητα, την πλαστική σαφήνεια, την χρωματική ευαισθησία και τη δύναμη της παρατήρησης. Στις συνθέσεις του με παιδιά, δίνει την εξωτερική περιγραφική αναφορά, το χαρακτήρα και το εσωτερικό περιεχόμενο της σκηνής, αποδίδοντας στα πρόσωπα, το πραγματικά ουσιαστικό. Σημαντικά και ολοκληρωμένα έργα του έχουμε από την παραμονή του στη Γερμανία, αλλά και των έργων του στην Ελλάδα. Η ζωγραφική του δεν περιορίζεται στα πλαίσια της ακαδημαϊκής παράδοσης. Έχουμε προσωπογραφίες, επηρεασμένες από τα πρότυπα των Κάτω Χωρών, δεχόμενος επιδράσεις από τους δασκάλους του Λαίφτς και Μαξ Λίμπερμαν. Δίπλα στα μυθολογικά και ιστορικά του έργα, έχουμε τις παιδικές σκηνές του, με την εμπρεσιονιστική του βάση και τον καθαρό ποιητικό χαρακτήρα. Αν και ασχολείται με κάθε είδους θέματα, όπως μυθολογικά, ηθογραφικά, νεκρές φύσεις, γυμνά, προσωπογραφίες, τοπία, σκηνές της καθημερινής ζωής και ιστορικές καταστάσεις, στρέφεται ιδιαίτερα στον κόσμο του παιδιού, γενόμενος ο μεγαλύτερος «ζωγράφος των παιδιών» της νεοελληνικής τέχνης.

Από την εγκατάστασή του στην Αθήνα, ο Ιακωβίδης ασχολήθηκε περισσότερο με την προσωπογραφία, χωρίς όμως να αφήσει τα άλλα θέματα, όπως σκηνές με παιδιά και ηθογραφικές συνθέσεις.

Το 1914 ο Ιακωβίδης λαμβάνει το Αριστείο Γραμμάτων και Τεχνών, ενώ το 1918 τον αντικαθιστά στη Διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου. Το 1926, όταν δημιουργείται η Ακαδημία Αθηνών, είναι ένας από τους 38 αριστίδην ακαδημαϊκούς. Το 1930 εγκαταλείπει τη Διεύθυνση της Σχολής Καλών Τεχνών, όπου υπηρέτησε είκοσι ολόκληρα έτη, αφού του δόθηκε ο τίτλος του «Επίτιμου Διευθυντή» της. Το 1931 εξέφρασε την αντίθεσή του για τις νέες καλλιτεχνικές κατευθύνσεις, για τις ιδιαίτερα ριζοσπαστικές και τον φοβισμό και τον εξπρεσιονισμό. Πέθανε στις 13 Δεκεμβρίου του 1932.

Τα περισσότερα από τα έργα του είναι σε λάδι και μουσαμά. Δημιούργησε περισσότερες από 200 ελαιογραφίες. Αρκετά βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδος και άλλα σε μουσεία και σε ιδιωτικές συλλογές. Σημαντικά του έργα είναι τα ακόλουθα:

• Σχέδιο για το διήγημα «Η Άσχημη Αδελφή» του Δ. Βικέλα, 20,5Χ27 εκ.

• «Κεφάλι Γέροντα», κάρβουνο σε χαρτόνι, 43Χ35 ε.

• «Η Κρέουσα», 1881.

• « Η Ιφιγένεια εν Ταύροις», 1882.

• Δημιουργίες μεταξύ 1883-1890: «Τα Μικρά Βάσανα», «Ο Παππούς με το Εγγόνι του» και «Ο Αχόρταγος».

• Δημιουργίες μεταξύ 1884-1890: «Ο Κακός Εγγονός», «Η Παιδική Προσωπογραφία του Βασιλείου Μελά», 1885, «Η Γιαγιά Χτενίζει τον Εγγονό της», «Το Κορίτσι που Γελά», «Το Κορίτσι με τη Γάτα», «Ο Παιδικός Καυγάς», «Το Πλέξιμο της Κάλτσας», παραλλαγές με θέμα «Μητρική Αγάπη» και «Η Θλιμμένη Κόρη».

• Δημιουργίες μεταξύ 1890-1900: «Τα Πρώτα Βήματα», «Το Κούκου», «Η Γιαγιά με τα Εγγονάκια της», «Η Ψυχρολουσία», «Ο Μικρός Καστανάς», «Η Μητέρα με Παιδί σε Εσωτερικό», «Η Μικρή Μεγαρίτισσα», «Η Νέα με Ρόκα και Αδράχτι», «Το Κρυφτούλι», «Η Μικρή Ανθοπώλης» και «Η Παιδική Συναυλία».

• «Η Γυναίκα και ο Γιος του Καλλιτέχνη», 1898, Λάδι σε μουσαμά, 105Χ75 εκ.

• Προσωπογραφίες: Ράλλη, Έλενας Κωστή, Οικονόμου, Μιμπέλλη, Σκαραμαγκά, Κυρίας Ράλλη και άλλες.

• «Ο Πίθος των Δαναΐδων», 1901.

• Προσωπογραφίες του 1903: «Το Κερί της Βλάχας», «Ο Μυγδαλιές» και «Ο Καπνιστής».

• Προσωπογραφίες ετών 1901-1905: Γερμανού Ζωγράφου Φίνκ, Ν. Όθων, Π. Ράλλη, Γιος του Καλλιτέχνη, Διονύσιος Σολωμός.

• Προσωπογραφίες μετά το 1903: Δημητρίου Βουγιούκα, Παύλου Μελά, Δημητρίου Μερκούρη, Κυρίας Στεφάνου Ράλλη με την Κόρη της, Στέφανου Στρέιτ, Ιωάννου Πεσμαζόγλου και Κωνσταντίνου Βολονάκη.

• Προσωπογραφία Βασιλέως Γεωργίου Α΄ , 1910.

• Προσωπογραφίες μεταξύ 1910-1920: Βασιλομήτορος Όλγας, Βασίλισσας Σοφίας και Όλγας Χατζηλουκά.

• «Το Κόκκινο Σαλόνι του Σερπιέρη».

• Δύο παραλλαγές με την «Κρίση του Πάρη».

• Η Προσωπογραφία του Ζωγράφου «Γεωργίου Χατζόπουλου».

• «Η Εκκλησία σε Ανθισμένο Αγρό στη Βαυαρία».

• «Ο Βασιλικός Κήπος».

• «Η Όχθη του Ποταμού».

• «Το Παιδί με το Ποτιστήρι».

• «Το Άρμεγμα της Αγελάδας».

• «Το Παιδάκι που Παίζει».

• «Το Παιδί που Κλαίει».

• «Γυναικείο Κεφάλι», 1910-1920.

Η Παιδική Συναυλία

Το έργο δημιουργήθηκε το 1900-1903. Λάδι σε μουσαμά, 176Χ250 εκ, ενυπόγραφο, Εθνική Πινακοθήκη. Ένα από τα αριστουργηματικά έργα του Ιακωβίδη. Στον πίνακα αυτό αποκαλύπτονται όλες οι γνώσεις του και οι κατακτήσεις του. Το ίδιο θέμα το είχε ζωγραφίσει κατά την περίοδο του Μονάχου, το οποίο εκτέθηκε και στην Αθήνα το 1896. Ο καλλιτέχνης, στο τρίτο αυτό χρονολογικά έργο του, θα κάνει μικρές μεταβολές, όπως στα φυτά με τις γλάστρες, στο τραπέζι και στα ρούχα των παιδιών. Είναι ιδιαίτερα φανερή σε όλες τις παραλλαγές του θέματος, η στενή εξάρτησή του από όλα τα έργα του Φριτς Φον Ούντε (1848-1911).

Στην ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ της Εθνικής Πινακοθήκης, διαπιστώνεται ότι σημαντικά χαρακτηριστικά της σύνθεσης του χώρου, του φωτισμού, με το μεγάλο μεσαίο παράθυρο και το μικρότερο αριστερά, συμπληρωματικά θέματα, όπως οι γλάστρες, η λάμπα, τα έργα στα διάφορα σημεία των τοίχων, έχουν την προέλευσή τους από έργα του Ούντε, όπως τους πίνακες «Άφετε τα παιδιά έλθουν προς εμένα» και «Το παιδικό Δωμάτιο», ζωγραφισμένα το 1884 και το 1882 αντίστοιχα.

Δεν πρέπει να διαφεύγει ότι ο καλλιτέχνης εικονίζει γερμανικά εσωτερικά σπιτιών, δίνει χαρακτηριστικά που είναι κοντά σε καταστάσεις της ελληνικής ζωής, σχετιζόμενα με προσωπικές αναμνήσεις του από την πατρίδα.

Υπάρχει και η περίπτωση του έργου της ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΣΥΝΑΥΛΙΑΣ του Ιακωβίδη περί το 1896 (Λάδι σε μουσαμά, 95Χ130 εκ.), βασισμένο στην ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ του Ούντε του 1881 και σε άλλες συνθέσεις του. Παρά το γεγονός της αναμφίβολης επίδρασης του έργου του Ούντε στις σκηνές της ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΣΥΝΑΥΛΙΑΣ του Ιακωβίδη, υπάρχουν αρκετά προσωπικά στοιχεία. Τα σημαντικότερα είναι η διαφορετική οργάνωση, το διάχυτο φως, ο συνδυασμός ιδεαλιστικών και ρεαλιστικών τύπων, τα ανεκδοτολογικά θέματα και η επισήμανση στην ποιητική μεταμόρφωση της σκηνής. Στον πίνακα του 1896 υπάρχουν τα τέσσερα παιδιά μουσικοί, χωρίς το παιδί με το ποτιστήρι, και τη μητέρα με το μικρό παιδί. Αντί της μητέρας με το μικρό παιδί υπάρχει, ένα παιδικό αστείο, μία μικρή αταξία, με αριστουργηματικό τρόπο, δοσμένο από τον ζωγράφο, με την ομάδα να παίζουν μουσική και τη γιαγιά να κλείνει τα’ αυτιά της ενοχλημένη από τις κακοφωνίες των παιδιών.

Στην ΠΑΙΔΙΚΗ ΣΥΝΑΥΛΙΑ του Ιακωβίδη, του 1903, παρουσιάζονται επτά πρόσωπα, πέντε παιδιά μουσικοί και μία μητέρα με το μικρό παιδί της. Τα πρόσωπα παρουσιάζονται σε ένα λιτό εσωτερικό περιβάλλον, που φωτίζεται από τα παράθυρα, το ένα μεγάλο στον απέναντι από τον θεατή τοίχο με ανοιχτό το δεξί πάνω τζάμι του, το άλλο μικρότερο στον αριστερό τοίχο και τα δύο με φυτά και λουλούδια σε γλάστρες, που προσφέρουν εορταστικό και χαρούμενο τόνο στον πίνακα. Την ίδια χαρούμενη ατμόσφαιρα εκφράζει ο καλλιτέχνης με την όλη διήγηση, τα λεπτά ζεστά χρώματα και το διάχυτο φως του έργου. Απόπειρα του Ιακωβίδη να συνδυάσει τυπικά χαρακτηριστικά των παιδιών, όπως ανοικτό στόμα, γελαστό πρόσωπο, παιχνιδιάρικα μάτια, μαλλιά που πέφτουν στα αυτιά, με μεγαλύτερη εμπρεσιονιστική ελευθερία στη χρησιμοποίηση του χρώματος.

Στον πίνακα εικονίζεται η στιγμή που τα παιδιά μαζεμένα γύρω από το τραπέζι, έχουν απορροφήσει την προσοχή με την μουσική τους, την προσοχή του μικρότερου παιδιού, το οποίο συγκρατεί όρθιο πάνω στο περβάζι η μητέρα του και δείχνει ενθουσιασμένο, ώστε με απλωμένα τα χέρια του θέλει να πλησιάσει τα άλλα. Ένας άλλο «μπόμπιρας», μόνος του δεξιά, συμμετέχει στη συναυλία με το ποτιστήρι του κήπου που το φυσά σαν να είναι τρομπέτα, προσθέτοντας μία αστεία νότα στο όλο σύνολο. Στη σοβαρότητα που υπάρχει στα πρόσωπα των αφοσιωμένων στη μουσική παιδιών, αντιπαραθέτει ο δημιουργός το κέφι που προσφέρει η χρησιμοποίηση του ποτιστηριού ως μουσικού οργάνου, ενώ συνδυάζει την αφέλεια του πολύ μικρού παιδιού με την συγκέντρωση και την εσωτερικότητα της μητέρας του.

Η καλλιτεχνική σύνθεση χαρακτηρίζεται από τη σιγουριά και τη σαφήνειά της. Το κέντρο της τονίζεται από την ομάδα των παιδιών μουσικών, το μεσαίο παράθυρο και τους δύο σημαντικούς άξονες που δημιουργούνται από την μητέρα με το παιδί αριστερά και το παιδί με το ποτιστήρι δεξιά.

Ο χώρος του πίνακα, παρόλο που παρουσιάζεται με τους τοίχους, κλειστός και περιορισμένος, είναι πραγματικά ανοιχτός με το τοπίο που φαίνεται από τα τζάμια και το άνοιγμα του επάνω τζαμιού του μεσαίου παραθύρου, καθόσον ο δημιουργός κατευθύνει το βλέμμα μας στο εξωτερικό με όλα του τα θέματα και κυρίως με τους άξονες που σχηματίζουν οι σανίδες στο πάτωμα. Η προσπάθεια συνδυασμού του εσωτερικού με το εξωτερικό υποστηρίζεται και από τον τρόπο που χρησιμοποιείται η προοπτική, με την απόδοση της σκηνής από πιο ψηλό σημείο, που είναι αντιμετώπιση του κόσμου του παιδιού από τη θέση του μεγάλου.

Δεν υπάρχει αμφισβήτηση ότι ο Ιακωβίδης κατόρθωσε να συνδυάσει στον πίνακα την αμεσότητα, την παρατήρηση με την πληρότητα της έκφρασης, την ακρίβεια του σχεδίου με την αρμονική ανάπτυξη του χρώματος και να κατορθώσει με το φυσικό φως της υπαίθρου να φτάσει στο εσωτερικό, σε μία «μουσικότητα» του συνόλου.

Το κονσέρτο στον πίνακα δεν είναι συναυλία παιδικών οργάνων, αλλά κυριολεκτικά συναυλία χρωμάτων, γραμμών και φωτοσκιάσεων. Οι τόνοι των χρωμάτων παρουσιάζουν ένταση τόνων μουσικής και οι κινήσεις των γραμμών ως αναπλάσεις χορδών και φωτός, οι μεταπτώσεις ήχων, ισχυρών, σιγανών και μέτριων. Είναι αναμφίβολο ότι με τα στοιχεία του έργου, όπως σύνθεση, χρώμα, χώρος και φως, η σκηνή αποκτά ένα νέο χαρακτήρα με αυτόνομη αξία.

Ο συνδετικός κρίκος του πίνακα είναι η έκφραση της καθημερινότητας της εποχής. Τα χρώματα που χρησιμοποιεί είναι ζεστά και έντονα, προσφέροντας στους Έλληνες ευχάριστες αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας της εποχής. Μέσα από το έργο του πηγάζει ο κόσμος του ονείρου. Με τον πίνακά του ο καλλιτέχνης επιθυμούσε να αποδώσει το κάλος των ευχάριστων παιδικών στιγμών. Ήθελε να απομονώσει μια κρισιμότατη φάση της παιδικής δραστηριότητας, σύμφωνα με δικό του πρότυπο. Η πυκνότητα και η αποβολή του περιττού, δεικνύουν την δεξιότητα με την οποία ο καλλιτέχνης δημιουργεί ένα έργο υψηλού ύφους, με την λεπτομέρεια και ακρίβεια των περιγραφών. Ο καλλιτέχνης αποπειράται να συνδέσει την κλασική και στατική μορφή, με την ανάγκη να πραγματευτεί ένα θέμα με έντονη κίνηση και δραστηριότητα.

Στο έργο του καλλιτέχνη διακρίνεται η λεπτομέρεια και η καθαρότητα, εστιάζοντας στο συναίσθημα. Η πρόθεσή του, στην καλλιτεχνική του δημιουργία, ήταν η κίνηση και η ενότητα. Η καλλιτεχνική του δημιουργία είναι οργανωμένη με σύνεση, με λεπτομέρεια, αλλά και λεπτότητα.

Η πινελιά του είναι ταχύτατη και ευέλικτη και σκοπός του είναι η ενίσχυση της αμεσότητας. Το χρώμα που χρησιμοποιεί δεν είναι μόνο ευχάριστο, αλλά σκοπεύει την φυσικότητα και την προσχώρηση σε ρεαλιστικότερες αντιλήψεις. Τα παιδιά κερδίζουν σε συναισθηματικό περιεχόμενο και σε δραστηριότητα.

Η προσαρμογή του θέματος στην ιδιοσυγκρασία του, η στάθμιση των προθέσεων και των δυνατοτήτων του, τον βοήθησαν να δημιουργήσει, ίσως, το ωριμότερο καλλιτεχνικό του έργο, στον τομέα των παιδικών ζωγραφιών.

Αντί Επιλόγου

Ο Γεώργιος Ιακωβίδης υπήρξε πραγματικά ένας από τους κορυφαίους ζωγράφους του τέλους του 19^ου αιώνα και των αρχών του 20^ου αιώνα, αλλά και ένας από τους πιο προικισμένους καλλιτέχνες της γενιάς του. Είναι ο νεώτερος, μέσα στην ένδοξη ομάδα των ζωγράφων και των γλυπτών του Αιγαίου, όπως ο Λύτρας, Γύζης, Χαλεπάς, Λεμπέσης, κ.α. Παρά τις ανισότητες και τους περιορισμούς του, τις αδυναμίες και τους ενδοιασμούς του να κατευθυνθεί σε ριζοσπαστικές λύσεις, με την τεχνική του, την αφομοίωση των τύπων, της ακαδημαϊκής παράδοσης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ζωγραφικής του τόπου. Κάθε μελέτη του έργου του αποδεικνύει ένα δημιουργό με εξαιρετικές και μορφολογικές αρετές.

Ο Γεώργιος Ιακωβίδης μαζί με τους Κωνσταντίνο Βολονάκη, τον Νικόλαο Γύζη και τον Νικηφόρο Λύτρα, συγκροτούν τους τέσσερις περισσότερο διακεκριμένους Έλληνες εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου, του ακαδημαϊκού ρεαλισμού. Εξελίχθηκε στον σημαντικότερο Έλληνα ζωγράφο παιδικών σκηνών και προσωπογραφιών.

Οι Έλληνες οφείλουν πολλά στον Γεώργιο Ιακωβίδη, για τις καλλιτεχνικές δημιουργίες παιδικών σκηνών της εποχής του, αλλά και την καλλιτεχνική απόδοση απαράμιλλων προσωπογραφιών. Υποχρέωση όλων των Ελλήνων είναι, να θυμούνται με αγάπη τον αφανή εργάτη – ζωγράφο, που απέδωσε στις καρδιές τους, ζωγραφικλα το συναίσθημα της παιδικής αθωότητας του τέλους του 19^ου και αρχές του 20^ου αιώνα.

Βιβλιογραφικές και Διαδικτυακές Αναφορές

• Βαμβακάς, Θάνα, Γεώργιος Ιακωβίδης, η βιογραφία του, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.slideplayer.gr, 21-7-2022.

• Γεώργιος Ιακωβίδης, ο ζωγράφος των παιδιών, 2 Φεβρουαρίου 2022, διατίθεται στον διαδικτυακό τόπο: https://www.pemptousia.gr, 21-7-2022.

• Κουσιοπούλου, Εύα, Η «Παιδική Συμφωνία του Γ. Ιακωβίδη στο Τελλόγλειο τρεις εβδομάδες, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.ertnews.gr, 21-7-2022.

• Ελληνική πώληση με πολλά ρεκόρ και κορυφαίο Ιακωβίδη, 19-4-2008, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.tovima.gr, 21-7-2022.

• Ιακωβίδης Γεώργιος,. Το έργο του, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.tovima.gr, 21-7-2022.

• Γεώργιος Ιακωβίδης, 27-4-2014, διατίθεται στο διαδικτυακό τόπο: https://www.archive.ph/VGnqR, 21-7-2022.

• Ραγιάς, Γιώργος. (1975). Οι Έλληνες ζωγράφοι. Από τον 19^ο αιώνα στον 20^ο, Τόμος Α΄, Αθήνα: Μέλισσα.