Φόρος τιμής στον «Ματρόζο» της ΕΟΚΑ, Αυγουστή Ευσταθίου, τον τελευταίο άνθρωπο που βρισκόταν μαζί με τον Γρηγόρη Αυξεντίου, μέσα στο κρησφύγετο, πολεμώντας μαζί του, στη διάρκεια της θρυλικής μάχης στον Μαχαιρά της 3ης Μαρτίου 1957, ο οποίος έφυγε από τη ζωή την προηγούμενη Δευτέρα, για να πάει να συναντήσει τον κορυφαίο ήρωα της Κύπρου και «μάστρο» του.

Με τον κύριο Αυγουστή (ας παραμείνει το «κύριος», αν και αθάνατος πια, για ουσιαστικούς και όχι τυπικούς λόγους) είχαμε μιλήσει τελευταία φορά το πρωί της Παρασκευής 25 Φεβρουαρίου (όπως κάναμε κάθε χρόνο, τα τελευταία χρόνια, τις μέρες κοντά στην 3η Μαρτίου) – τη στιγμή που σήκωσε το ακουστικό καθόταν στο σαλόνι του σπιτιού του, στον Άγιο Ανδρέα, παρακολουθώντας στις ειδήσεις την κατάληψη του Κιέβου από τους Ρώσους· «λυπάμαι για όλα αυτά που γίνονται στον κόσμο, λυπάμαι για τους αμάχους», θα μου έλεγε και θα χαμήλωνε την ένταση της τηλεόρασης για να με ακούει καλύτερα. Αυτή θα ήταν η τρίτη φορά που θα μιλούσαμε μέσα στα τελευταία τέσσερα χρόνια – προτιμούσε, ωστόσο, αυτή τη φορά, «να τα πούμε από το τηλέφωνο, λόγω της υγείας μου και του φόβου των κρουσμάτων της πανδημίας». Και αυτή έμελλε να ήταν και η τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο «Ματρόζος», που πέρασε πια στην Αθανασία. 

Αλλάζει κάτι στα συναισθήματά σας, χρόνο με το χρόνο, από την ημέρα της 3ης Μαρτίου του 1957; Αυτά τα συναισθήματα που έζησα τότε, τα έχω βίωμα. Δεν τα έχω μόνο για τις επετείους. Αυτά τα συναισθήματα έμειναν μέσα μου. Εγράψαν στην ψυσιήν μου. Ήταν εντονότατα. Με τον Γρηγόρη χτυπήσαμε μαζί την πόρτα της Αθανασίας· άνοιξε μόνον για εκείνον. 

Φοβάστε το θάνατο σήμερα, κύριε Αυγουστή; Από την έναρξη του αγώνα, τότε που εντάχθηκα στην ΕΟΚΑ, τον Ιούνιο του ‘55, μέχρι και σήμερα, έχω ζήσει τόσα έντονα συναισθήματα σε σχέση με τον θάνατο, που δεν τον υπολογίζω. Στις 3 του Μάρτη του 1957, ήμουν σχεδόν 23 ετών… Είμαι 87 χρονών τωρά… Με συγχωρείτε, αλλά, μετά από τόσα χρόνια, και ακόμα φορτίζομαι συναισθηματικά όταν μιλώ για τον Γρηγόρη… (σταματάμε για λίγα λεπτά).

Πώς τον σκέφτεστε σήμερα τον Αυξεντίου; Είναι ο ήρωάς μου! Και ευχαριστώ το Θεό που αξιώθηκα πρώτα να τον γνωρίσω, ύστερα να μείνω μαζί του και στη συνέχεια να συμπολεμήσουμε μέχρι τον ηρωικό θάνατό του. Τον θυμάμαι, καθώς σας μιλώ, στον αγώνα, στο κρησφύγετο, έτσι όπως συμπεριφερόταν σε όλους μας· τον σκέφτομαι πολύ τακτικά, πολύ συναισθηματικά.

Με ποιο τρόπο; Με θαυμασμό κυρίως. Τεράστιο! Αλλά και με ζήλια. Γιατί σκέφτομαι την Αθανασία του!

Μιλήστε μου για τον Γρηγόρη… Ο Γρηγόρης ήταν ο «μάστρος» μου. Δεν εγνώρισα άλλον άνθρωπο στη ζωή μου αξιακά ανώτερο από τον Γρηγόρη, ποτέ μου ως τώρα. Κανένας άνθρωπος δεν ήταν τόσο αγνός, όσο ο Γρηγόρης. Συμπεριφερόταν πολύ ανθρώπινα, ήταν ένας αποφασιστικός αγωνιστής, λάτρης της Ελλάδας· την οποία λατρεία μετέδωσε και προς τον τεράστιο τομέα του – τα λόγια είναι πολύ λίγα για να μπορέσω να σας περιγράψω τον Γρηγόρη αυτή τη στιγμή. Ξέρετε, από το 1957 -μέχρι και σήμερα που μιλάμε- δεν έχω ξαναπεί άλλον άνθρωπο «μάστρο». Το «μάστρος» θα είναι πάντα μόνο για τον Γρηγόρη. Το ελέγαμε, βέβαια, για να μην αποκαλύπτουμε το ψευδώνυμό του, με τις προδοσίες που εσυνέβαιναν τότε…

Ποιος ονομάζεται «ήρωας», κατά τη γνώμη σας; Όποιος συνδέσει τη ζωή του με την ιστορία της πατρίδας, ονομάζεται «ήρωας». Υπήρξαν πολλοί ήρωες τότε – από ένα επτά χρονών παιδάκι, μέχρι και μία γυναίκα έγκυος. 

Υπήρξαν φορές που σκεφτήκατε μήπως θα έπρεπε να είχατε παραμείνει κι εσείς στο κρησφύγετο, εκείνη τη μέρα, στις 3 Μαρτίου του 1957, και να γίνετε κι εσείς ένας ήρωας; Ήθελα να μείνω στο κρησφύγετο. Για εμάς, ο αγώνας τότε ήτο ιερός. Είχε ηγεσία και ιδανικά. Ο πρώτος που πήρε όπλο, όταν μας ανακάλυψαν οι Άγγλοι, ήμουν εγώ. Έγινε μία ανταλλαγή γνωμών μεταξύ του Αυξεντίου και δύο εκ των μελών της ομάδας, και ο Γρηγόρης μας διέταξε να βγούμε και να παραδοθούμε. Ήμουν ο αρχαιότερος που ήμουν μαζί του. Γι’ αυτό και εγνώριζα πότε ο Αυξεντίου δεν εσήκωνε αναίρεση ή απειθαρχία στες εντολές του, οπότε εβγήκα έξω. Αλλά επεδίωξα να ξαναμπώ μέσα – και το επέτυχα. Αγαπούσα και εσεβόμουνα τον Αυξεντίου. Πολέμησα μαζί του. Μέχρι που είχα και εγώ εγκαύματα, όταν ερίξαν την πεζίνα. Όπως σε κάθε απορία μου εστρέφουμουν στον Αυξεντίου, έτσι και όταν είδα την πεζίνα να τρέχει μέσα στο κρησφύγετο εστράφηκα σε εκείνον: «Ίνταν που εν τούτον πάλε, μάστρε;», του είπα. Μου απήντησε: «Ματρόζο, μπορεί να είναι υγρόν δηλητηριώδες». Έπιασα την μούττην μου, έκλεισα το στόμα μου και εσταμάτησα να αναπνέω. Όσο άντεχα βεβαίως. Μετά εμυρίστηκα την πεζίνα. Και του είπα: «Μάστρε, εννά μας κάψουν ζωντανούς!». Εδιατάχθηκα να βγω από το κρησφύγετο. Διότι, όπως αντιλαμβάνεστε, δεν υπήρχε περίπτωσις αρνήσεως της διαταγής, ειδικά όταν ο Αυξεντίου εδιέτασσε με το ύφος που εδιέτασσε. Τον θυμάμαι σαν τώρα. Τον έχω μπροστά μου… 

Εκείνη τη μέρα καταλαβαίνατε τις ιστορικές στιγμές που ζούσατε; Εκείνη τη στιγμή δεν σε ενδιαφέρει η ιστορία· σε ενδιαφέρει το γεγονός. Πως επιβάλλεται να θυσιαστείς! Πως επιβάλλεται να μην παραδοθείς. 

Τι αισθάνεστε σήμερα για τους Άγγλους; Είναι κάτι που απέκτησα από την συμπεριφορά του Αυξεντίου: Δεν επολεμούσαμεν τότε για άτομα. Επολεμούσαμεν για ιδανικά· δεν επολεμούσαμεν προσωπικά. Σκεφτείτε ότι εγώ είμαι μικτή οικογένεια με Άγγλους. Έχω νύφη Ιρλανδέζα και γαμπρό Εγγλέζο, από πολύ πριν ξεκινήσει ο αγώνας. Και εγώ ήμουν της ΕΟΚΑ. Τι σημασία έχει; Βεβαίως, διαβίβασα στον αδερφό μου να προσέχει μην παρασυρθεί και πει κάτι, διότι θα τον εκτελούσα εγώ ο ίδιος! Μας είχαν εμποτίσει με υπευθυνότητα και λατρεία προς την Ελλάδα. Ήταν βαρύ αυτό το «φορτίο». Με δυσκολία σηκωνόταν. Αλλά ήταν το ωραιότερο «φορτίο» της ζωής μας! 

Λευκωσία, 1962. Ο Αυγουστής Ευσταθίου σε παρέλαση των ανταρτών της ΕΟΚΑ.

Τα τελευταία 65 χρόνια ζήσατε ποτέ αντίστοιχα συναισθήματα, με εκείνα; Ήταν τόσο έντονο εκείνο που έζησα στις 3 Μαρτίου του ’57, που δεν έζησα κάτι εντονότερο στην μετέπειτά μου ζωή. Και εβίωσα αρκετά έντονα συναισθήματα στη ζωή μου, έτσι όπως εξελίχθηκε. Αλλά κανένα δεν άγγιξε εκείνο, μέσα στο κρησφύγετο. Εγώ, τι ήμουνα; Έναν απλό μέλος της οργανώσεως, ένας μαχόμενος αγωνιστής· ούτε ομαδάρχης, ούτε τομεάρχης, ούτε υποτομεάρχης. Ήμουν ένας αγωνιστής που ελάτρευε τον αγώνα του, τον αρχηγό του και, ιδίως, την πατρίδα του.

Στα δύο δισέγγονά σας τι λέτε για εκείνη την εποχή; Αυτά που λέω πάντα: Ότι ήταν μια ηρωική και ανεπανάληπτη εποχή. Την νοσταλγώ, την πεθυμώ και λυπάμαι που απέτυχα. 

Γιατί λέτε «απέτυχα»; Απέτυχα εις την ολοκλήρωσην της Αθανασίας. Δεν άνοιξε η πόρτα για μένα. 

Η καθημερινότητά σας πώς είναι πια; Φυσιολογική. Όπως του καθενός.

Άξιζε πιστεύετε, τελικά, εκείνη η θυσία του Μαρτίου του 1957; Η θυσία εκείνη δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή κατάσταση. Η θυσία εκείνη ήταν αγνή, πεντακάθαρη. Όπως το φως του ήλιου!

ΣΗΜ: Το βιβλίο του Αυγουστή Ευσταθίου «Ο ματρόζος της ΕΟΚΑ και της Κύπρου», κυκλοφορεί από τις «εκδόσεις Επιφανίου». 

Κεντρική φωτο: 3 Μαρτίου 1957. Ο Αυγουστής Ευσταθίου έξω από το κρησφύγετο. Αριστερά στη φωτογραφία ο Άγγλος W. Sharpe του CID.

Ελεύθερα, 7.8.2022.

Φιλελεύθερος