To «Τέλος της Ιστορίας» του Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα Φράνσις Φουκουγιάμα κυκλοφόρησε ως εκτενές άρθρο το 1989, λίγoυς μήνες πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, με κεντρικό επιχείρημα ότι οι Δυτικές ιδέες και οικονομικές πρακτικές μαζί με τη Δυτικού τύπου Δημοκρατία θα επικρατήσουν σε παγκόσμιο επίπεδο, επιφέροντας σταδιακά το τέλος της πολυτάραχης συγκρουσιακής ιστορίας του κόσμου, σε έναν πλανήτη οικονομικά και ιδεολογικά διασυνδεδεμένο. Το περίπου ομότιτλο βιβλίο κυκλοφόρησε το 1992, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας, με πολύ μεγάλη επιτυχία και σημαντική επιρροή στις δυτικές «ελίτ» της οικονομίας και της πολιτικής.

Ένα χρόνο αργότερα, όμως, το 1993, κυκλοφόρησε ένα άρθρο του επίσης Αμερικανού πολιτικού επιστήμονα Σάμιουελ Χάντιγκτον, με τίτλο «Η Σύγκρουση των Πολιτισμών», το οποίο επίσης έμελλε να μετατραπεί σε best seller βιβλίο, αποτελώντας στην ουσία τον ιδεολογικό αντίποδα του Φουκουγιάμα, αλλά και τον έτερο πόλο έλξης των δυτικών «ελίτ».

Σήμερα, μετά τα όσα συμβαίνουν στην Ουκρανία και αποτελούν τη θρυαλλίδα μιας ολοένα και περισσότερο ανοικτής σύγκρουσης μεταξύ Δύσης (με επίκεντρο τις ΗΠΑ) και Ανατολής (με τη Ρωσία σε πρώτο πλάνο και την ισχυρότερη Κίνα, σε δεύτερο), είναι φανερό ότι για το προσεχές μέλλον, η προσέγγιση του Χάντιγκτον, απεικονίζει περισσότερο την πραγματικότητα και όσα ενδεχομένως πρόκειται να συμβούν τα επόμενα χρόνια.

Αυτό δεν αποκλείει στο απώτερο μέλλον να δικαιωθεί ο Φουκουγιάμα, πλην όμως, όπως επισήμανε σκωπτικά και ο μεγάλος οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς, «σε μακροχρόνιο ορίζοντα θα έχουμε πεθάνει όλοι»…

Σημειώστε επίσης ότι μόλις τον Μάρτιο του 2022 (αφού δηλαδή είχε ξεκινήσει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία), ο ίδιος ο Φουκουγιάμα έκανε μια πολύ σημαντική δήλωση, τονίζοντας ότι ο «χειρότερος εφιάλτης» του είναι ένας κόσμος στον οποίο η Κίνα υποστηρίζει τη Ρωσία στην ουκρανική εισβολή και η Ρωσία την Κίνα, σε μια κινεζική εισβολή στην Ταϊβάν. Εάν συμβεί κάτι τέτοιο και επιτύχει, είπε ο ίδιος, «τότε θα ζούμε σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από αυτές τις μη δημοκρατικές δυνάμεις. Εάν οι ΗΠΑ και οι υπόλοιπες χώρες της Δύσης δεν μπορέσουν να εμποδίσουν κάτι τέτοιο, τότε πραγματικά θα είναι το τέλος του Τέλους της Ιστορίας».

Τα προφητικά αποσπάσματα του Σάμιουελ Χάντιγκτον

Ίσως πιο ενδιαφέροντα, όμως, δεδομένης της συγκυρίας, είναι τα όσα υποστήριζε ο Σάμιουελ Χάντιγκτον πριν από σχεδόν 30 χρόνια, προβλέποντας σε σημαντικό βαθμό όχι μόνο το φαινόμενο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, που κυριάρχησε στις διεθνείς εξελίξεις τα προηγούμενα χρόνια, αλλά και όσα συμβαίνουν σήμερα.

Ο υπογράφων υποστήριξε σχετικά πρόσφατα ότι τα γεγονότα στην Ουκρανία πιθανώς αποτελούν την αρχή ενός νέου Παγκόσμιου Πόλεμου, αλλά και ότι στην ουσία μιλάμε για μια αναμέτρηση πολύ ευρύτερη της Ουκρανίας, ανάμεσα στη Δύση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και στον διεθνή «αυταρχισμό».

Ο Αμερικανός, θυμίζουμε, Χάντιγκτον κινείται βαθύτερα και σκιαγραφεί, σχεδόν 30 χρόνια νωρίτερα, καταστάσεις, αντιλήψεις και φιλοδοξίες, άρρηκτα δεμένες με τις πολιτισμικές διαφορές, ενώ χωρίς να μασά τα λόγια του περιγράφει το διεθνές τοπίο (την περίφημη πλέον «διεθνή τάξη που στηρίζεται σε κανόνες», ή rules based international order), με έναν τρόπο που εξηγεί την απόπειρα κατεδάφισής του.

Όσοι θέλουν να διαβάσουν το πλήρες κείμενο του περίφημου άρθρου του Χάντιγκτον, τo 1993, μπορούν να το βρουν εδώ, στο Foreign Affairs, παρακάτω όμως παρατίθενται ορισμένα αποσπάσματα, άκρως ενδιαφέροντα υπό το φως της σημερινής συγκυρίας, μαζί με σύντομο σχολιασμό τους.

Η Σύγκρουση των Πολιτισμών στη νέα εποχή

«Υπόθεσή μου είναι ότι η κύρια πηγή των συγκρούσεων σε αυτόν τον νέο κόσμο δεν θα είναι πρωτίστως ιδεολογική ή οικονομική. Η κυρίαρχη πηγή σύγκρουσης και οι μεγάλες διαιρέσεις της ανθρωπότητας θα σχετίζονται με τις πολιτισμικές διαφορές. Τα εθνικά κράτη θα παραμείνουν οι πιο ισχυροί παράγοντες στις παγκόσμιες σχέσεις, αλλά οι κύριες αντιπαραθέσεις στην παγκόσμια πολιτική θα συμβούν μεταξύ εθνών και διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων. 

Η σύγκρουση των πολιτισμών θα κυριαρχήσει στην παγκόσμια πολιτική. Τα ρήγματα μεταξύ των πολιτισμών θα είναι οι γραμμές μάχης του μέλλοντος.

Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η διεθνής πολιτική βγαίνει από τη δυτική της φάση και στο επίκεντρό της έρχεται η αλληλεπίδραση δυτικών – μη δυτικών πολιτισμών και η αλληλεπίδραση μεταξύ περισσότερων μη δυτικών πολιτισμών. Στην πολιτική των πολιτισμών, οι λαοί και οι κυβερνήσεις των μη δυτικών πολιτισμών δεν μετέχουν πλέον στην ιστορία ως αντικείμενα-στόχοι της δυτικής αποικιοκρατίας, αλλά ανέρχονται στο επίπεδο της Δύσης ως υποκινητές και διαμορφωτές της ιστορίας».

ΣΗΜ.: Στο σημείο αυτό ο Χάντιγκτον εμφανίζεται να έχει προβλέψει την ολοένα και αυξανόμενη επιρροή των μεγάλων αναδυόμενων δυνάμεων, όχι απλώς της Κίνας, αλλά και της Ινδίας, της Βραζιλίας, καθώς επίσης και τη συνεχώς αυξανόμενη αντίδραση περιφερειακών «παικτών» στα κελεύσματα της δυτικής επικυριαρχίας, που ολοένα μειώνεται.

«Στην πρώην Σοβιετική Ένωση, οι κομμουνιστές μπορούν να γίνουν δημοκράτες, οι πλούσιοι μπορούν να γίνουν φτωχοί και οι φτωχοί πλούσιοι, αλλά οι Ρώσοι δεν μπορούν να γίνουν Εσθονοί και οι Αζέροι δεν μπορούν να γίνουν Αρμένιοι. Στις ταξικές και ιδεολογικές συγκρούσεις, το βασικό ερώτημα ήταν “με ποιους είσαι;” -οι άνθρωποι μπορούσαν να διαλέγουν πλευρά και το έκαναν. Στις συγκρούσεις μεταξύ των πολιτισμών, το ερώτημα είναι “Τι είσαι;”. Αυτό είναι κάτι δεδομένο που δεν μπορεί να αλλάξει.

Για τη συνέχεια Euro2Day