Η γεωπολιτική σημασία της επίσκεψης του Πρίγκιπα της Σαουδικής Αραβίας σε Τουρκία, Ιορδανία, Κύπρο, Ελλάδα και Αίγυπτο

Μάριος Πούλλαδος

Ο Σαουδάραβας Πρίγκιπας, διάδοχος του θρόνου, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, αναμένεται τις επόμενες εβδομάδες να ξεκινήσει την περιοδεία του στη γειτονιά μας. Σε μια περίοδο διεθνών αναταράξεων εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, της εντεινόμενης ενεργειακής κρίσης και αβεβαιότητας, η άφιξη του ισχυρού άνδρα της πλούσιας σε πετρέλαιο Σαουδικής Αραβίας κάθε άλλο παρά τυχαία μπορεί να κριθεί. Τα αποτελέσματα των επαφών που θα έχει ο Μπιν Σαλμάν σε Τουρκία, Κύπρο, Ελλάδα, Ιορδανία και Αίγυπτο και οι συμφωνίες στον τομέα ενέργειας και εμπορίου αναμένεται να δρομολογήσουν τους επόμενους μήνες ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις. Μεγαλύτερη αγωνία και νευρικότητα για το περιεχόμενο των επαφών του Μπιν Σαλμάν σε Κύπρο και Ελλάδα έχει ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Η Άγκυρα υπήρξε ένας ενοχλητικός φίλος για το Ριάντ μετά τη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Κασόγκι τo 2018. Ο Ερντογάν προσπάθησε να εκθέσει διεθνώς τον Πρίγκιπα Μπιν Σαλμάν για το πιο πάνω ζήτημα, αλλά το μόνο που κατάφερε ήταν να βυθίσει στα τάρταρα την τουρκική λίρα και να πληγώσει τη δημοτικότητα του ιδίου και του κόμματός του AKP. Ενόψει όμως των κρίσιμων εκλογών στην Τουρκία του χρόνου, ο Ερντογάν θέλησε να αντιστρέψει το κλίμα. Πριν από περίπου 2 εβδομάδες ο Τούρκος Πρόεδρος αναγκάστηκε να βάλει την ουρά στα σκέλια κάνοντας μια επίθεση γοητείας στο πλαίσιο μιας σπάνιας επίσκεψης στο Ριάντ, η οποία έγινε πρωτοσέλιδο στα τουρκικά ΜΜΕ. Προηγουμένως φρόντισε να επιχειρήσει αποκατάσταση των δεσμών με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ), έχει επικοινωνήσει με τους Ισραηλινούς ηγέτες, συνέχισε το φλερτ με την Αίγυπτο, χωρίς προς το παρόν ουσιαστική ανταπόκριση.

Ο Ερντογάν συνειδητοποίησε ότι υπάρχουν και όρια στην ικανότητα της Τουρκίας να επιβάλλει τη θέλησή της σε άλλες περιφερειακές δυνάμεις είτε στην Ανατολική Μεσόγειο είτε στην υποστήριξή της στα ισλαμιστικά κινήματα στη Μέση Ανατολή. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα παρέμεινε η μόνη χώρα προς την οποία εξαπολύει απειλές και ιαχές πολέμου, εγείροντας ζήτημα κυριαρχίας των Ελληνικών νησιών.

Απάντηση με «East to Med Data Corridor»

Η απάντηση από Ελλάδα ήρθε πριν από δυο εβδομάδες, όταν έπεσαν οι υπογραφές συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Σαουδικής Αραβίας για το νέο υποθαλάσσιο και επίγειο καλωδιακό σύστημα μεταφοράς δεδομένων «East to Med data Corridor» (έργο EMC). Στόχος του έργου είναι να διασυνδέσει την Ευρώπη με την Ασία , με τρόπο που ο ελληνικός χώρος θα μετατραπεί σε ανατολική πύλη της Ε.Ε. για τη μεταφορά δεδομένων και το Βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας περιφερειακός ψηφιακός κόμβος. Του έργου ηγούνται από την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας το MENA HUB, που ανήκει στην stc, και από την ελληνική πλευρά η εταιρεία TTSA. Μέτοχοι του έργου θα είναι επίσης η ΔΕΗ και η CyTA Κύπρου, εν αναμονή τελικών εταιρικών εγκρίσεων. Ως συνέχεια, η Ομοσπονδία Εμπορικών Επιμελητηρίων της Σαουδικής Αραβίας ανακοίνωσε αυτήν την εβδομάδα την υπογραφή συμφωνίας με το Κυπριακό Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο για την ίδρυση του Επιχειρηματικού Συμβουλίου Σαουδικής – Κύπρου, με σκοπό του συμβουλίου να ενισχύσει τις διμερείς εμπορικές επενδύσεις.

Τα σημεία τριβής Τουρκίας – Σαουδικής Αραβίας

Άγκυρα και Τεχεράνη συγκρούστηκαν για μια σειρά ζητημάτων τους τελευταίους μήνες, συμπεριλαμβανομένου του σχηματισμού της νέας ιρακινής κυβέρνησης, της μελλοντικής οδού εξαγωγής κουρδικού φυσικού αερίου, της καταδίωξης Κούρδων μαχητών από την Τουρκία στο έδαφος του ιρακινού Κουρδιστάν και των απειλών για παρέμβαση επίσης στο Σιντζάρ, της ανταλλαγής των διασυνοριακών υδάτων και των σεναρίων μιας νέας τουρκικής στρατιωτικής επιχείρησης στη Συρία. Επιπλέον, η Τουρκία διεκδίκησε ρόλο περιφερειακού ηγεμόνα όσο και ως ηγέτιδα μουσουλμανική χώρα, ρόλοι που δεν ταιριάζουν ιδιαίτερα με τη Σαουδική Αραβία, της οποίας ο βασιλιάς αντλεί νομιμότητα από το να είναι ο θεματοφύλακας των δύο ιερότερων τζαμιών του Ισλάμ, στη Μέκκα και τη Μεδίνα.

Υπενθυμίζεται ότι το καλοκαίρι του 2020, πληρώματα αεροπορίας της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων εκπαιδεύτηκαν με την ελληνική αεροπορία από βάσεις στην Κρήτη. Τον Σεπτέμβριο του 2021 στην αεροπορική βάση της Τανάγρας έγινε η τελετή αποχώρησης για τη Σαουδική Αραβία τής πυροβολαρχίας, με περίπου 100 αξιωματικούς, των ελληνικών αντιαεροπορικών Patriot.

Από την τουρκική σκοπιά, η παράταξη των χωρών που εναντιώνονται στην Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία περιελάμβανε και τη Γαλλία, ήταν ένα πιθανό πρόβλημα ασφάλειας. Χωρίς τη στρατιωτική δύναμη για να εκφοβίσει τους αντιπάλους της, η τουρκική κυβέρνηση προσπάθησε να αποδυναμώσει αυτόν τον αντιτουρκικό άξονα.

Ο παράγοντας Ιράν

Από την πλευρά του το Ριάντ έχει σοβαρούς λόγους να βλέπει με ιδιαίτερη ανησυχία μια αυξανόμενη ιρανική απειλή. Η ιδέα ενός σουνιτικού άξονα ενάντια στο Ιράν, στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και τον Λίβανο φέρνει επίσης το Ριάντ και την Άγκυρα πιο κοντά, παρά τη συνεργασία τους με διαφορετικούς τοπικούς παράγοντες επί τόπου. Κατ’ αντιστοιχία, από ιρανική σκοπιά, η συμφιλίωση μεταξύ Τουρκίας-Σαουδική Αραβίας δύο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την επιρροή της Τεχεράνης, ιδιαίτερα στη Συρία, το Ιράκ και την Υεμένη. Επιπλέον, μπορεί να εξουσιοδοτήσει τη Σαουδική Αραβία στις διαπραγματεύσεις της με το Ιράν για περιφερειακά ζητήματα, υπονομεύοντας έτσι την προσπάθεια της Τεχεράνης να αναγκάσει το Ριάντ να συμφωνήσει σε παραχωρήσεις.

Άραβες αναλυτές σημειώνουν πως οι Ιρανοί ανησυχούν επίσης ότι η συμφιλίωση Τουρκίας-Σαουδικής Αραβίας έχει τη δυνατότητα να προσελκύσει περισσότερες χώρες σε μια ενοποιημένη περιφερειακή ατζέντα. Μερικοί από αυτούς μάλιστα πιστεύουν ότι η Άγκυρα έχει τη δυνατότητα να ενσωματώσει το Ισραήλ σε τέτοιες προσπάθειες, οι οποίες θα μετατρέψουν το Ιράν σε πρωταρχικό στόχο.

Ωστόσο, σε μια άλλη διάσταση, ο Ερντογάν βλέπει αμοιβαία επωφελή την προοπτική ενίσχυσης της συνεργασίας σε τομείς όπως η άμυνα και τα οικονομικά. Από αυτή την άποψη, η πώληση προηγμένων όπλων και UAV, η ανάπτυξη συνεργασίας στην αμυντική βιομηχανία, η εκπαίδευση του σαουδαραβικού στρατού, ο εξοπλισμός όπλων τουρκικής κατασκευής, ειδικά τα UAV «Bayraktar», μπορεί να θεωρηθούν ως είναι μια κατάσταση win-win.

Περιφερειακές δυνάμεις – διαφορετικά συμφέροντα

Οι τέσσερεις αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις – η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία, το Ιράν και το Ισραήλ – αναζητούν νέους συμμάχους για διαφορετικούς σκοπούς , παρόλο που προσπαθούν να καταλάβουν πώς θα αντιμετωπίσουν η μία την άλλη με λιγότερο συγκρουσιακό τρόπο.

Όπως εύστοχα παρατηρεί το αμερικανικό ινστιτούτο Wilson, o Ερντογάν επιδιώκει να γευτεί από το άφθονο χρήμα της Σαουδικής Αραβίας για να λάβει δισεκατομμύρια σε οικονομική βοήθεια και επενδύσεις για την -σοβαρά- προβληματική οικονομία του. Το Ισραήλ θέλει τους Άραβες εταίρους του να το βοηθήσουν να αντιμετωπίσει τη στρατιωτική απειλή από το Ιράν στην περιοχή και τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο και να εξουδετερώσει την πίεση για ένα παλαιστινιακό κράτος. Ο MBS θέλει ο Ερντογάν να εγκαταλείψει την επιδίωξή του για την υπόθεση της δολοφονίας Κασόγκι και να ενωθεί με τη Σαουδική Αραβία σε μια συμμαχία σουνιτικών αραβικών εθνών για να λειτουργήσει ως αντίβαρο στο σιιτικό Ιράν. Ο διάδοχος πέτυχε τον πρώτο του στόχο, αλλά η Τουρκία είναι απίθανο να συμμετάσχει σε μια τέτοια συμμαχία εναντίον του Ιράν, καθώς δεν αντιμετωπίζει την ίδια απειλή.

Σημερινή