Χαλέπι Συρίας, ένα αγωνιώδες οδοιπορικό Ποντίων και ο αγώνας για επιβίωση ακόμα και μέσα σε σπηλιές…

Της Παναγιώτας Ιωακειμίδου

Οκτώβριος του 1919 ήταν, όταν ήρθε η εντολή του εκτοπισμού στο Αλτίνογλου τσιφλίκ, το χωριό των γιαγιάδων μου. Οι Τούρκοι διασκόρπισαν συστηματικά τους εκτοπισμένους, ακόμα και μέλη της ίδιας οικογένειας χώριζαν στέλνοντας τους σε διαφορετικές πορείες θανάτου.

Έτσι και οι κάτοικοι του Τσιφλίκ χωρίστηκαν σε διαφορετικές ομάδες, ακολούθησαν παράλληλες πορείες, αλλά διαφορετικές. Μια μεγάλη ομάδα μετά από πεζοπορία πολλών ημερών φτάνει στο Διαρπεκίρ. Μένουν εδώ περίπου τρεις μήνες, κάνουν κάποια μεροκάματα στους Τούρκους και έτσι επιβιώνουν. Κάνουν πολλές δουλειές. Καθαρίζουν τους δρόμους από τα γκρεμισμένα σπίτια των Αρμένων, οι γυναίκες δουλεύουν σε σπίτια. Επόμενος σταθμός η Μαλάτεια. Έξω από την πόλη υπήρχε μια γέφυρα του Ευφράτη ποταμού. Το σχέδιο ήταν να διανυκτερεύσουν πάνω στη γέφυρα, να μην μπουν καθόλου μέσα στην πόλη. Μια φήμη άρχισε τότε να υφέρπει για το σκοτεινό σχέδιο των τσεντερμέδων, να τους ρίξουν στο ποτάμι. Τα κλάματα και οι οδυρμοί των γυναικόπαιδων όπλισε με ξύλα και ρόπαλα τα χέρια των αντρών και έτσι εξαναγκάστηκαν οι συνοδοί τσεντερμέδες να τους αφήσουν να περάσουν τη νύχτα τους στην στεριά, κοντά στο ποτάμι. Τη νύχτα κάποιοι Τούρκοι προσπάθησαν να αρπάξουν νέες γυναίκες και κορίτσια, αλλά οι άντρες εξαγριώθηκαν και τους ξυλοφόρτωσαν. Στη Μαλάτεια έμειναν δυο μήνες περίπου. Η πείνα, οι αρρώστιες, οι κακουχίες τους θέρισαν. Περίπου το 75% από αυτή την ομάδα πέθαναν μην αντέχοντας στις συνθήκες εξαθλίωσης.

Όσοι επέζησαν, συναντήθηκαν με άλλες ομάδες και πάντα πεζοπορώντας φτάσανε στο Χαλέπι της Συρίας. Στη Συρία, που ήταν τότε γαλλική αποικία, για πρώτη φορά συναντούν την συμπόνια και το ανθρώπινο πρόσωπο των κατοίκων. Ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός τους περίμενε εδώ και τους βοήθησε. Κάθε μέρα τους μοίραζε μιάμιση οκά ψωμί και έξι γρόσια. Ένας σκύλος τους συνόδευε από το Διαρπεκίρ και στάθηκε και αυτός στην ουρά. Κάθε μέρα έπαιρνε και ο σκύλος το μερτικό του.

Στο Χαλέπι έμειναν μέσα σε σπηλιές. Οι σπηλιές αυτές υπήρξαν στο παρελθόν ρωμαϊκοί στρατώνες. Ήταν συνεχόμενες και είχαν στην μέση μια τρύπα φεγγίτη. Ταχτοποιηθήκαν όπως μπορούσαν, έστρωσαν τα απομεινάρια από στρωσίδια που τους απέμειναν, στήσανε τα κατσαρολικά τους και δόξαζαν τον θεό, γιατί έφτασαν ένα βήμα ακόμα πιο κοντά στην Πατρίδα, τη μάνα Ελλάδα. Στις σπηλιές κατοικούν τα άγρια θηρία και τα ζώα, εδώ κατοίκησαν και οι πόντιοι. Οι ταλαιπωρίες και τα βάσανα τους έκαναν και αυτούς θηρία, αλλά θηρία στη δύναμη και τη θέληση να ζήσουν και να φτάσουν ζωντανοί στη μητέρα Ελλάδα. Ακόμα και οι σπηλιές δεν επαρκούσαν για τους 30 χιλιάδες Έλληνες που είχαν καταφύγει εκεί.

Η ζωή σε λίγες μέρες πήρε μια κανονικότητα. Έξω από τις σπηλιές στήσανε τις εμπροστιές για το μαγείρεμα, το υπαίθριο νοικοκυριό για το πλύσιμο και την καθαριότητα. Οι ντόπιοι, φτωχοί άνθρωποι ήταν και αυτοί, έρχονταν καθημερινά με κάτι τεράστια κοφίνια για την ανέλπιστη συγκομιδή. Οι υπαίθριες τουαλέτες τους πρόσφεραν το καλύτερο λίπασμα και συναγωνίζονταν ποιος θα το αρπάξει.

Κάθε πρωί εμφανίζονταν οι αραπίνες φωνάζοντας λέπε λέπεεε (γάλα) σέρνοντας ξωπίσω τους τις γελάδες και το γάλα έρρεε από τα μαστάρια κατευθείαν μέσα στα ποντιακά παρχάτσια. Άρμεγαν τις αγελάδες επί τόπου, κάτι αγελάδες με τεράστια μαστάρια, άγνωστες στον Πόντο. Γάλα αγόραζαν όσοι είχαν κάποια χρήματα κάνοντας μεροκάματα στα κτήματα ή κάνοντας θελήματα στις πλούσιες οικογένειες.

Παρά τις δυσκολίες και την πείνα τους δεν έχασαν ούτε στιγμή την αγάπη τους για τη ζωή και τη διασκέδαση. Τα βράδια εκεί έξω από τις σπηλιές στηνόταν ο χορός και το γλέντι. Οι ζουρνατζήδες και οι λυράρηδες έδιναν τον τόνο και οι χοροί καλά κρατούσαν. Αν σκεφτεί κανείς ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν στις πορείες θανάτου κοντά στα τρία χρόνια, αντιλαμβανόμαστε το πόσο εκτίμησαν την ίδια την ζωή και τις απλές χαρές της. Όλα τα έχασαν, όχι όμως και το γέλιο τους ούτε την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή στην Ελλάδα. Διψούσαν για Ελλάδα, γιατί όλα τα άφησαν πίσω. Τα σπίτια που είχαν γίνει στάχτη, τα σχολεία που ρήμαξαν, τις εκκλησιές που τις βεβήλωσαν οι Τούρκοι.

Οι πιο πολλοί είχαν χαθεί στις πορείες θανάτου. Οικογένεια ολόκληρη δεν έβρισκε κανείς εύκολα. Πολλές οικογένειες έσβησαν εντελώς, «ενεβήεν το τσαχ΄», έλεγε η γιαγιά μου. Χάθηκαν από την πείνα, την αρρώστια, την γύμνια, τις δολοφονίες. Όσοι έφτασαν μέχρι το Χαλέπι στον δρόμο έφαγαν ρίζες, ήπιαν ακάθαρτα νερά, έκαναν χαμαλίκια σε Κούρδους, δούλεψαν σε χωράφια μπέηδων, ακόμα και κλέφτες έγιναν.

Το κλίμα στο Χαλέπι ήταν πολύ βαρύ. Εδώ πέθανε και ένα από τα παιδιά της γιαγιάς μου από τον πρώτο της άντρα. Η γιαγιά μου η Σοφία απέδιδε τον θάνατο του παιδιού στη βαριά σκιά μιας συκιάς. Είχαν κατασκηνώσει κάτω από συκιές. Καθώς ήταν ταλαιπωρημένοι και το κλίμα ήταν ανυπόφορο και βαρύ, δεν άντεξαν τα παιδιά και οι γέροι. Ιντζίρ έλεγε τη συκιά η γιαγιά μου και τη θεωρούσε υπεύθυνη για τον θάνατο του παιδιού της. Στο Χαλέπι την εποχή που υπογράφηκε η συνθήκη ανταλλαγής ήταν χιλιάδες πόντιοι. Περίπου 10 χιλιάδες φερμένοι από όλον τον Πόντο. Εδώ βρέθηκαν και οι πρόγονοι μου από τη μεριά του παππού μου Ιωακειμίδη Αλέξιου.

Οι γυναίκες και τα παιδιά ζητιάνευαν στα σπίτια των Συρίων και χάρη στην ελεημοσύνη αυτών των ανθρώπων επέζησαν. Οι άντρες έκαναν μεροκάματα στα χωράφια. Θέριζαν σιτάρια, έκαναν χαμαλίκια. Παρ όλες τις δύσκολες συνθήκες, τη φτώχεια τους, τις αρρώστιες τους, παρέμεναν χαρούμενοι άνθρωποι και έλπιζαν σε μια καλύτερη ζωή που τους περίμενε στην Ελλάδα. Τα βράδια εκεί στις σπηλιές στήνονταν γλέντια με τον ζουρνατζή να παίζει και όλοι μαζί να χορεύουν. Δεν τους έλειπε και η αλληλεγγύη. Όσοι από αυτούς δεν είχαν κανέναν τρόπο επιβίωσης, τους βοηθούσαν όλοι οι άλλοι.

Τελευταίος σταθμός πάντα για όλες τις ομάδες ήταν το Περότ, η Βηρυτός. Αποδεκατισμένοι ήδη από τις πολύχρονες πορείες, πεθαίνουν και εδώ αρκετοί. Οι ντόπιοι τους φέρθηκαν πολύ ανθρώπινα. Τους βοήθησαν με κάθε τρόπο, με ρούχα, τροφή, φροντίδα. Πολλές ευκατάστατες οικογένειες πήραν κοντά τους τα ταλαιπωρημένα παιδιά για να τα γλυτώσουν από την πείνα και τον βέβαιο θάνατο. Στους τρεις μήνες απάνω επιτέλους φτάνει το πλοίο της σωτηρίας τους. Ήταν ένα παλιό σαπιοκάραβο φορτωμένο τρεις χιλιάδες ψυχές. Πάνω στο πλοίο θέριζαν οι αρρώστιες και ο θάνατος. Όσοι πέθαιναν τους έριχναν στην θάλασσα για να μην μολύνουν και τους άλλους. Αποθηριώνεται ο άνθρωπος σε ακραίες συνθήκες και δεν τον νοιάζει πια ο θάνατος του διπλανού του, αλλά η δική του σωτηρία.

Είναι πια 23 Σεπτεμβρίου του 1923, όταν η τελευταία αυτή ομάδα των προγόνων μου καταφτάνει στο λιμάνι του Πειραιά. Κατευθείαν και αυτοί οδηγούνται στον Αι Γιώργη στο λοιμοκαθαρτήριο. Μένουν εδώ σαράντα μέρες και στη συνέχεια με τρένο έρχονται στη Θεσσαλονίκη. Διαμένουν μερικές εβδομάδες σε σχολεία και εκκλησίες, μέχρι να αποφασίσει η επιτροπή πού θα τους στείλει. Τους επιβιβάζουν στο τρένο για Βεγόρα και από εκεί με κάρα της επιτροπής και αυτοί πάνε στο Χαιδαρλί, τον σημερινό Κλείτο Κοζάνης, το χωριό μου.