Γιατί η αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού ξεκίνησε από την Πελοπόννησο. Πώς μετατράπηκε η Πάτρα σε βιομηχανικό κέντρο του νεοσύστατου κράτους.

Είναι γνωστό και χιλιοειπωμένο ότι ο Κάρολος Μαρξ καθώς και αρκετοί στοχαστές μετά από αυτόν απέδιδαν μεγάλη σημασία στο πνευματικό εποικοδόμημα μίας κοινωνίας και την σημασία του στην δημιουργία παραγωγικών και όχι μόνον συνθηκών.

Αναφερόμενος στις Διανοητικές Ρίζες της Αγγλικής Επανάστασης, το 1965, ο Άγγλος ιστορικός Κρίστοφερ Χιλλ τονίζει ότι τόσο ο ιστορικός όσο και ένας σοβαρός αναλυτής οφείλει να αποδίδει στις ιδέες, ή ευρύτερα στις ιδεολογίες, την ίδια σημασία που αποδίδει στις ιστορικές συνθήκες. Κατά την άποψή του, οι ιδέες λειτουργούν ως κίνητρα δράσης των ανθρώπων, ενώ οι παραγωγοί, οι προπαγανδιστές και οι εκλαϊκευτές των ιδεών αυτών, δηλαδή διανοούμενοι και δημοσιογράφοι, όχι λίγες φορές δρουν ως καταλύτες της ιστορικής μεταβολής και πολλές φορές ως οργανωτές της εκάστοτε ιδεολογικής ηγεμονίας.

Θα προσθέταμε ότι, σήμερα, αυτό είναι ένα από τα κρίσιμα φαινόμενα, καθ’ όσον οι ιδέες, οι πληροφορίες και οι γνώσεις κυκλοφορούν και ανιχνεύονται με απίθανη ευκολία. Με τεράστια δε ταχύτητα, γίνονται προσβάσιμες στον καθένα.

Στο πλαίσιο αυτής της διαπίστωσης, η οποία όλο και συχνότερα επαληθεύεται στην εποχή μας, στην Ελλάδα τού 2021 –με κάποιες εξαιρέσεις, που επιβεβαιώνουν τον κανόνα– δεν έχει γίνει σε βάθος, πρωτογενής και συστηματική έρευνα για τα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν το πεδίο της ιδεολογίας, των συλλογικών στάσεων, αλλά και των επιστημονικών ιδεών. Δεν έχει ακόμη μελετηθεί το φαινόμενο της μεταφοράς συγκεκριμένων ρευμάτων σκέψης και ιδεολογιών από την Δύση στον ελληνικό χώρο, ούτε και ο βαθμός της διήθησής τους στην ελληνική διανόηση με βάση τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας.

Μάλιστα, με σπάνιες ίσως εξαιρέσεις, δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί επαρκώς στο επίπεδο των ιδεών ούτε οι κρίσιμες τελευταίες δεκαετίες τού 19ου αιώνα, όταν η ελληνική διανόηση αμφιταλαντεύεται μεταξύ των αρχών και των αξιών του οικονομικού και πολιτικού εκσυγχρονισμού και της αναδίπλωσης στον εθνικό πυρήνα, δηλαδή της αναδιάταξης της ιδεολογίας του παραδοσιακού εθνοκεντρισμού με άξονα το όραμα του αλυτρωτισμού.

Στην βάση των παραπάνω διαπιστώσεων, δύο ερωτήματα εγείρονται στο πλαίσιο αυτής της συνοπτικής αρθρογραφίας.

Πρώτον, γιατί η επανάσταση κατά του οθωμανικού ζυγού ξεκίνησε από την Πελοπόννησο και ειδικά από την Αχαΐα και την Μάνη και για ποιους λόγους οι ρίζες της ελληνικής βιομηχανίας βρίσκονται και αυτές στην ίδια περιοχή και στην πρωτεύουσά της, την Πάτρα.

Το γεγονός αυτό, κατά την γνώμη μας, μόνον τυχαίο δεν ήταν. Από το τέλος τού 18ου αιώνα και τις αρχές τού 19ου, το ότι μία θάλασσα χώριζε την Δυτική Ελλάδα από την Ιταλία και άρα από την αρχή της Δυτικής Ευρώπης, διευκόλυνε την διάδοση της δυτικής επιρροής σε μία περιοχή η οποία ήταν ήδη εμπορικό κέντρο, αλλά και ανοικτή πόρτα στις δυτικές ιδέες.

Το δεύτερο ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσον στην Ελλάδα των αρχών τού 19ου αιώνα μπορούσε να υπάρξει στοιχειώδης βιομηχανική παραγωγή, με δεδομένη την παντελή έλλειψη σύγχρονης για τη συγκεκριμένη εποχή εμπορικής και βιομηχανικής κουλτούρας στην χώρα, καθώς και ανθρώπινου δυναμικού ικανού να απασχοληθεί στην μεταποίηση. Παράλληλα, όμως, στην υπό οθωμανικό ζυγό Ελλάδα τού 19ου αιώνα, ανύπαρκτες ήταν και οι υποδομές πάνω στις οποίες θα μπορούσαν να τεθούν τα θεμέλια μίας βιομηχανικής παραγωγής, με τα απαραίτητα δίκτυα διανομής της. Επίσης, στην τότε Ελλάδα δεν υπήρχαν ούτε πόλεις ικανές να αποτελέσουν εφαλτήριο βιομηχανικής ανάπτυξης, όπως είχε παρατηρηθεί στην Δύση.

Υπό αυτή την έννοια η Πάτρα, πρώτη πόλη με πάνω από 20.000 κατοίκους στην Πελοπόννησο και ειδικά στην Αχαΐα, ήταν θύλακας οικονομικής δραστηριότητας που στηριζόταν στην γεωργία και στο εμπόριο.

Στην απαλλαγμένη από τον οθωμανικό ζυγό Ελλάδα, η νεότερη ιστορία της Πάτρας και του Νομού Αχαΐας αρχίζει το 1828. Ήταν η χρονιά που, ύστερα από πολλές περιπέτειες, στις 7 Οκτωβρίου η πόλη απελευθερώθηκε από το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στην Πελοπόννησο με διοικητή τον στρατηγό Μαιζών.

Μετά την απελευθέρωσή της, ο τότε κυβερνήτης της Ελλάδας Ιωάννης Καποδίστριας υιοθέτησε –γεγονός που οι περισσότεροι Πατρινοί αγνοούν σήμερα– ένα πολύ φιλόδοξο πολεοδομικό σχέδιο για την πόλη, που ήταν σωρός ερειπίων, το οποίο με συντάκτη τον μηχανικό του γαλλικού στρατού Σταμάτη Βούλγαρη δεν υλοποιήθηκε παρά μόνον μερικώς μετά από πολλά χρόνια.

Με κύριο οικονομικό ατού το εξαγωγικό λιμάνι της, από το οποίο έφευγε στο εξωτερικό μέρος της πελοποννησιακής αγροτικής παραγωγής, η Πάτρα (και σε δεύτερη μοίρα το Αίγιο) ήταν το κυριότερο κέντρο οργάνωσης και προώθησης της παραγωγής σταφίδας, προσφέροντας ταυτοχρόνως αποθηκευτικές, τραπεζικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες.

Όπως αναγνωρίζουν έγκυροι μελετητές, ανάμεσα στις πόλεις-λιμάνια που αναπτύχθηκαν στην διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης στην λεκάνη της Μεσογείου, η Πάτρα κατείχε εξέχουσα θέση και αποτελούσε αντιπροσωπευτική περίπτωση ακμάζοντος εμποροναυτικού κέντρου τού 19ου αιώνα.

Για τη συνέχεια Euro2Day