Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι η πολυπλοκότητα είναι έννοια-κλειδί για την κατανόηση των σύγχρονων διεθνών σχέσεων. Δεν υπάρχει ομοφωνία όμως ως προς τον μη αντιστρεπτό χαρακτήρα αυτών των σχέσεων, για το κατά πόσον δηλαδή είναι ευσταθής ένας κόσμος διαρθρωμένος σε τέσσερις πόλους: την Κίνα, την Ρωσία, την Ευρώπη και την Αμερική.

Α. Η Κίνα                                                                                                                        

Το κύριο χαρακτηριστικό του πολυπολικού κόσμου των ημερών μας είναι ότι μια μη δυτική δύναμη, η Κίνα, θα καταστεί η ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη έως τα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας.

Η Κίνα, αν και οικονομική υπερδύναμη, είναι μια κοινωνία εσωστρεφής και όχι ιδιαίτερα μισαλλόδοξη. Δεν επιδιώκει να αναμορφώσει τον πλανήτη σύμφωνα με τα πρότυπα και τις αξίες της. Στα πλαίσια αυτά ούτε φαίνεται να θέλει, ούτε βέβαια και να μπορεί, προς το παρόν τουλάχιστον, να αποκτήσει ισχυρή επιρροή στις ευρωπαϊκές και μεσανατολικές υποθέσεις.

Η Κίνα, εξάλλου, δεν φαίνεται να έχει εξασφαλισμένη την πρωτοκαθεδρία της ούτε καν στο «γήπεδο» της, την Ανατολική Ασία. Το βάρος της Ιαπωνίας και της Ινδίας δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Θα πρέπει να σημειωθεί, επίσης, ότι αν και οι εξαγωγές των ασιατικών οικονομιών προς την Κίνα είναι πλέον μεγαλύτερες από ότι οι αντίστοιχες  προς τις Η.Π.Α, οι αμερικάνικες πολυεθνικές είναι ο κύριος επενδυτής στην περιοχή.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν, παρά την πρόσφατη μεγάλη κινεζική επιτυχία της προώθησης της «Περιφερειακής ολοκληρωμένης οικονομικής Συνεργασίας». Μιας συμφωνίας που αν επικυρωθεί θα δημιουργήσει την μεγαλύτερη ζώνη ελευθέρου εμπορίου στον κόσμο, αφήνοντας απέξω την Αμερική. Η συμφωνία συμπεριλαμβάνει την Ιαπωνία, την Ν. Κορέα, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία καθώς και άλλες ασιατικές χώρες.

Συνολικά η επιτυχία της Κίνας να συνδυάσει την οικονομική της απογείωση με ένα ιδιόμορφο πολιτικό σύστημα διαψεύδει τον «αγγλοσαξωνικό εγελιανισμό», σύμφωνα με τον οποίο όλες οι χώρες του πλανήτη θα συγκλίνουν στην υιοθέτηση ενός συνδυασμού κοινοβουλευτισμού και ελεύθερης οικονομίας. Η αβάσιμη αυτή πίστη δέχθηκε, εξάλλου, σοβαρό πλήγμα από τα πρόσφατα γεγονότα στην ίδια την Αμερική (εισβολή στο Καπιτώλιο), όπως θα δούμε παρακάτω.

Β. Η Ρωσία                                                                                                                                  Η αναγεννημένη Ρωσία με τη σειρά της, προβάλλει ως πολύ ισχυρή στρατιωτική δύναμη, αν και το βάρος της οικονομίας της είναι περιορισμένο. Η Ρωσία αμυνόμενη επιτυχώς απέναντι στην προσπάθεια περικύκλωσης της από την Δύση (επέκταση ΝΑΤΟ κ.λ.π) κατόρθωσε να αποκτήσει σημαντικό λόγο στα πράγματα της Ευρώπης και κυρίως της Μέσης Ανατολής. Η αμερικανική πίεση επί της Κίνας και της Ρωσίας (εμπορικές κυρώσεις κ.λ.π) οδήγησε στην εμβάθυνση των σχέσεων των δυο χωρών. Ούτε όμως η Ρωσία αναμένει από την Κίνα ολόπλευρη και ανεπιφύλακτη στήριξη  σε όλες τις παρεμβάσεις της στην Ευρώπη ή την Μέση Ανατολή, ούτε η Κίνα αντίστοιχα από την Ρωσία στην περιοχή της Ανατολικής Ασίας.

Γ. Η Ευρώπη

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τώρα φαίνεται να αναζητεί τελευταία έναν αυτόνομο και αυτοτελή (όχι όμως και πλήρως αυτοδύναμο ) ρόλο απέναντι στην Ουάσιγκτον.

Είναι χαρακτηριστικές προς την κατεύθυνση αυτή δυο πρόσφατες κινήσεις. Η απόφαση, πρώτον, να συνεχισθούν παρά τις αμερικανικές κυρώσεις, οι εργασίες κατασκευής του Nord Stream 2, ενός από τους αγωγούς που μεταφέρουν απ’ ευθείας (παρακάμπτοντας ενδιάμεσες χώρες) φυσικό αέριο από την Ρωσία στην Ευρώπη, με τον οποίο θα διπλασιασθούν οι διακινούμενες ποσότητες.

Η δεύτερη κίνηση, προς την κατεύθυνση αυτονόμησης της Ευρώπης από την Αμερική, ήταν η ανακοίνωση της ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων μεταξύ Κίνας και Ευρωπαϊκής Ένωσης για την σύναψη μιας διμερούς συμφωνίας που διευκολύνει τις επενδύσεις, κυρίως της Ευρώπης προς την Κίνα.

Οι εξελίξεις αυτές επιβεβαιώνουν και επισφραγίζουν με τον πιο αδιαμφισβήτητο τρόπο την πραγματικότητα του πολυπολισμού. Από αυτήν την άποψη ένας νέος ψυχρός πόλεμος, με την Δύση ενωμένη απέναντι στην Ρωσία και την Κίνα, στα πλαίσια ενός νέου διπολισμού, μοιάζει λιγότερο πιθανός. 

Δ. Η Αμερική

Θα πρέπει να σημειωθεί, κατά πρώτον, ότι ο Μπάιντεν, σε αντίθεση με τον Τραμπ, επιλέγει ως κύριο αντίπαλο των Η.Π.Α την Ρωσία και όχι την Κίνα. Εκφράζοντας την παγκοσμιοποιημένη μερίδα των ελίτ δεν θέλει να υπονομεύσει την παγκοσμιοποίηση, όπως επιχείρησε να κάνει με τον νεοπροστατευτισμό του ο Τραμπ.

Το μέλλον των αμερικανορωσικών και αμερικανοκινεζικών σχέσεων θα κρίνει, εν πάση περιπτώσει, την ευστάθεια και την μακροημέρευση του πολυπολικού συστήματος. Η πρόθεση του Μπάιντεν να επανεπιβεβαιώσει την αμερικανική ηγεμονία καθώς και η παράδοση της Αμερικής να δαιμονοποιεί τους αντιπάλους της και να διεκδικεί παγκόσμιες μεσσιανικές αποστολές, αποτελούν σημαντική απειλή για την παγκόσμια ειρήνη.

Ο εσωτερικός διχασμός της Αμερικής, εξάλλου, είναι τόσο έντονος και η πολιτική ατμόσφαιρα τόσο δηλητηριασμένη και τοξική, που κατά ορισμένους αναλυτές μόνον ένας πόλεμος εναντίον κάποιου σημαντικού εξωτερικού εχθρού θα μπορούσε να επανενώσει πιθανόν την αμερικανική κοινωνία. (Μια υπολογίσιμη μερίδα της κοινωνίας αυτής δεν έχει θέση στα βαγόνια του τραίνου της παγκοσμιοποίησης)

Από την άλλη μεριά, μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο, έχει τρωθεί σοβαρά το γόητρο  και έχει αμαυρωθεί σε μεγάλο βαθμό η εικόνα των Η.Π.Α στο εξωτερικό. Είναι δύσκολο πλέον να προβάλλουν ως υπερασπιστές της δημοκρατίας διεθνώς και να παρουσιάζουν το αμερικανικό μοντέλο διακυβέρνησης και ζωής ως πρότυπο μίμησης για όλη την ανθρωπότητα. Μια οιονεί «μπανανία» δεν μπορεί να κουνάει το δάκτυλο στους αντιπάλους της. Ενώ, επίσης, κάποιοι πολιτικοί και ένα μέρος του πληθυσμού πιστεύουν στην αδιαμφισβήτητη αμερικανική στρατιωτική υπεροχή, οι στρατιωτικοί του Πενταγώνου δεν έχουν τέτοιες αυταπάτες. Την πιθανότητα ενός μεγάλου πολέμου αποτρέπει τέλος η ευρωπαϊκή αυτονόμηση από την Ουάσιγκτον, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε.

Στην πραγματικότητα σοβαρά προβλήματα μπορεί να προκύψουν όχι μόνον από την προσπάθεια της Αμερικής να επανεπιβεβαιώσει την θέση της στον κόσμο, αλλά και από μια γρήγορη περαιτέρω αποδυνάμωση της ισχύος της, πριν αποκρυσταλλωθούν οριστικά οι ισορροπίες ανάμεσα στους τέσσερις μείζονες πόλους του διεθνούς συστήματος. Στην τελευταία περίπτωση ο κίνδυνος περιφερειακών αναφλέξεων και συγκρούσεων θα αυξάνονταν σημαντικά.

Ε. Η νέα σιδηροδρομική σύνδεση Ευρώπης-Ασίας και η Τουρκία

Μια επιταχυνόμενη αποδυνάμωση της Αμερικής θα ευνοούσε, μεταξύ των άλλων, τα νεοθωμανικά όνειρα της Τουρκίας. Σημαντικό όπλο προώθησης του νέο-οθωμανισμού θα αποτελέσει και η ολοκλήρωση στις αρχές του τρέχοντος έτους της σιδηροδρομικής γραμμής (μήκους 6500 χιλιομέτρων) Κωνσταντινούπολης – Τεχεράνης – Ισλαμαμπάντ (πρωτεύουσας του Πακιστάν). Η γραμμή αυτή προβλέπεται να διασυνδεθεί με τα ευρωπαϊκά σιδηροδρομικά δίκτυα, ενώ προς τα τέλη της δεκαετίας που διανύουμε, σχεδιάζεται να μετατραπεί σε γραμμή υψηλής ταχύτητας.

Η θαλάσσια διαδρομή που συνδέει την Κίνα με τις ευρωπαϊκές αγορές είναι 45 ημερών. Με τη νέα σιδηροδρομική γραμμή το ταξίδι θα γίνεται σε 12 ημέρες.

Ένας άλλος δρόμος επαφής της Άπω Ανατολής με την γηραιά ήπειρο είναι ο υπερσιβηρικός σιδηρόδρομος, μέσω Ρωσίας. Είναι σαφές ότι η Γερμανία, για παράδειγμα, που από τον καιρό των Τευτόνων Ιπποτών αναζητεί επέκταση προς Ανατολάς (drang nach osten) θα έβλεπε  με πολύ καλό μάτι τη νέα διαδρομή. Μια διαδρομή που θα την απεξαρτούσε σε ένα βαθμό από τις άλλες.

Οι εξελίξεις αυτές ενδιαφέρουν άμεσα την Ελλάδα διότι, μεταξύ των άλλων, ο Πειραιάς είναι από τα βασικά λιμάνια στα οποία καταλήγει η θαλάσσια διαδρομή του «δρόμου του μεταξιού». Τον ρόλο αυτόν του Πειραιά θα πρέπει να τον διαφυλάξουμε και να τον ενισχύσουμε ως «κόριν οφθαλμού» όπως και γενικότερα την καλή μας σχέση με την Κίνα, ενώ είναι χρήσιμο να αναπτύξουμε σχέσεις με την Ινδία, ως αντίβαρο των σχέσεων της Τουρκίας με το Πακιστάν. Οι θερμές μας σχέσεις με την Γαλλία και τις Η.Π.Α πρέπει να ενισχυθούν για να εξισορροπήσουν τις καλές γερμανο-τουρκικές σχέσεις.

Η επιτυχής αναζήτηση συμμαχιών έχει όμως μια  βασική προϋπόθεση: την ακλόνητη εμμονή, ότι με την Τουρκία δεν διαπραγματευόμαστε τίποτε άλλο πέραν της οριοθέτησης των θαλάσσιων ζωνών στη βάση  του διεθνούς δικαίου της θάλασσας, καθώς και την παντοειδή ενίσχυση της άμυνας της χώρας.

Πηγές

Europe embraces multipolar world with Nord Stream 2 and China investment deal. By Finian Cunningham. Strategic culture foundation. December 29,2020.

How West, Central and South Asia are interconnecting. By Pepe Escobar. The Saker blog. 2 January 2021.

China wants a multipolar world order. Can the world agree? By Pang Ruizhi. Think China 27 Jul.2020.

Στην εικαστική πλαισίωση της σελίδας: “Ενετοί στην Υψηλή Πύλη.”

Αντίφωνο