Του Πέτρου Τασιού

Εν εξελίξει βρίσκεται μία μεγάλη πολιτική αλλαγή στο διεθνές γίγνεσθαι. Πρόκειται για τη διαδικασία, όπου το έθνος-κράτος επιστρέφει, για να ανακτήσει πτυχές της κυριαρχίας του που απομειώθηκαν από την παγκοσμιοποίηση, δηλαδή ενός τεράστιου αλληλοσυνδεόμενου μηχανισμού τεχνολογίας και τηλεπικοινωνιών που δημιουργεί ένα ενιαίο παγκόσμιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα.

Η τελευταία, όπως διαμορφώθηκε στην μετα-ψυχροπολεμική εποχή, έχει ως κύριους πυλώνες τη διεύρυνση του ελεύθερου εμπορίου, την κυριαρχία των δυνάμεων της αγοράς στην οικονομία, τη διάδοση της ψηφιακής τεχνολογίας στην εργασία, τον ανταγωνισμό των χωρών με χαμηλούς μισθούς, τη μεταναστευτική έξαρση προς τη Δύση, την ενίσχυση των υπερεθνικών οργανισμών και, τέλος, την επέκταση των διηπειρωτικών συμφωνιών με δεσμευτικό χαρακτήρα. Η νεοφιλελεύθερη τάξη πραγμάτων, όπως εκφράζεται από τις εγχώριες και διεθνείς ελίτ, καθώς και τους εκπροσώπους της καθεστηκυίας τάξης, ανέδειξε την πολιτική ορθότητα ως εννοιολογικό εργαλείο που στοχοποιεί οτιδήποτε αντιβαίνει στην προώθηση της πολυπολιτισμικότητας, στα ανοιχτά σύνορα και στη δημιουργία ενός μοντέλου διακυβέρνησης, όπου διεθνικοί θεσμοί διαμορφώνουν επιλογές και καθορίζουν αποφάσεις ενάντια στις πολιτικές των εκλεγμένων κυβερνήσεων.

Στο πλαίσιο αυτό, το νεοφιλελεύθερο παράδειγμα πρόκαλεσε οικονομικές ανισότητες, περιθωριοποιώντας ένα κομμάτι του πληθυσμού των αναπτυγμένων κοινωνιών, επιδιώκοντας την απαλοιφή της εθνικής ταυτότητας και δημιουργώντας έλλειμμα δημοκρατίας. Το πολιτικό κατεστημένο και οι κυρίαρχες προοδευτικές ελίτ, που ήταν ταγοί της εξουσίας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οραματίστηκαν τη δημιουργία μίας μετεθνικής συλλογικής οντότητας. Αναπόφευκτα ο νόμος δράσης-αντίδρασης εφαρμόστηκε και στην πέριπτωση αυτή. Κράτη με εδραιωμένη εθνική κυριαρχία και σημαντική παρουσία, ως δρώντες στο διεθνές σύστημα ισχύος, στράφηκαν προς την αντίθετη κατεύθυνση: αυτήν της αντιπαγκοσμιοποίησης. Από την Ινδία ως τις χώρες του Βίσεγκραντ, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) μέχρι τη Βραζιλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έχει δημιουργηθεί ένα διεθνές κίνημα ισχυρών ηγετών που συγκρούονται με τις δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης. Πρόκειται για μια πολιτική επανάσταση η οποία έχει χαρακτηριστεί ως νέος εθνικισμός (new nationalism)¹ .

Στην πρωτοπορία του βρίσκονται το ΗΒ και οι ΗΠΑ. Για το μεν πρώτο το δημοψήφισμα στο οποίο πλειοψήφισε η απόφαση εξόδου της χώρας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (23 Ιουνίου 2016), η ιστορική αυτοδυναμία των Tories (Συντηρητικό Κόμμα) στις τελευταίες εκλογές (12 Δεκεμβρίου 2019), που επιβεβαίωσε τη λαϊκή εντολή του δημοψηφίσματος, και εν τέλει η αποχώρηση ύστερα από 47 χρόνια κοινής πορείας με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη (31 Ιανουαρίου 2020) αποτέλεσε την αλληλουχία σημαντικών γεγονότων στη θεώρηση της επικυρίαρχης Γερμανίας στην Ευρώπη και της απρόσωπης γραφειοκρατίας των Βρυξελλών ως εξωτερική απειλή. Για τις δε δεύτερες, η ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ ως 45ου Προέδρου (8 Νοεμβρίου 2016)  ήταν η απάντηση στον περιορισμό ισχύος της, μέχρι πρόσφατα, μοναδικής υπερδύναμης λόγω των ανερχόμενων μεγάλων δυνάμεων, κυρίως της Κίνας, και των περιορισμών που θέτουν οι διεθνείς οργανισμοί στο αμερικανικό εθνικό συμφέρον μέσω πολυμερών συνθηκών.

Η ειδική σχέση ΗΠΑ-ΗΒ

Οι δύο αυτές δυνάμεις της αγγλοσαξονικής παράδοσης έχουν δημιουργήσει σύζευξη ταύτισης συμφερόντων που η δυναμική της καθορίζει την αλλαγή στη ροή της ιστορίας. Σηματοδοτούν την αποτυχία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και τη διάψευση για το τέλος της ιστορίας, όπως την είχε επικαλεστεί ο Φράνσις Φουκουγιάμα² .

Έχει τόσο σημειολογικό, όσο και ουσιαστικό χαρακτήρα, ότι το ΗΒ και οι ΗΠΑ αποτελούν τις δύο χώρες με τη μακροβιότερη διαδρομή στη δημοκρατία, τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς και το σύνταγμα. Η Magna Charta (ο Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών) της Αγγλίας, το 1215, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έγγραφα στην ιστορία των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Η Αγγλία, που είναι δημιουργός της Μεγάλης Βρετανίας κατόπιν του Ηνωμένου Βασιλείου και εν τέλει της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, είναι η μητέρα του κοινοβουλευτισμού (mater parlamentarium) που, από το 1659, αποτελεί τον κυρίαρχο πολιτικό θεσμό. Οι ΗΠΑ έχουν το παλαιότερο σύνταγμα στον κόσμο που είναι σε ισχύ από το 1789 και απρόσκοπτη λειτουργία της δημοκρατίας για πάνω από 200 χρόνια. Σ’ αυτές τις δύο χώρες, η κατοχύρωση ευρύτερων ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων υπήρξε πρόδρομος για τον υπόλοιπο κόσμο. Οι φιλελεύθερες αξίες αναπτύχθηκαν εκεί και έγιναν «φάροι» ιδεών για τη συγκρότηση ευνομούμενων πολιτειών.

Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος τις βρήκε να πολεμούν μαζί, μοιράζοντας τους ίδιους στόχους εναντίον των ηπειρωτικών αυτοκρατοριών που η ήττα τους σήμαινε το τέλος του δεσποτισμού με τη μορφή της μοναρχίας στην Ευρώπη και την ίδρυση νέων κρατών, όπου τα έθνη συγκροτήθηκαν πολιτικά. Οι ΗΠΑ είχαν συμβάλλει τα μέγιστα στο μετασχηματισμό αυτό με τη διακήρυξη του Γούντροου Ουίλσον για την αυτοδιάθεση των λαών πάνω στην οποία θεμελιώθηκε ο κυριότερος πυλώνας του μεταπολεμικού κόσμου³ . Ήταν θρίαμβος του εθνικισμού και της δημοκρατίας ταυτόχρονα. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ένωσαν πάλι τις δυνάμεις τους για να νικήσουν αυταρχικά και ολοκληρωτικά καθεστώτα, τις λεγόμενες «δυνάμεις του Άξονα». Η ιδεολογική, γεωπολιτική και οικονομική τους σύμπλευση συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου εναντίον του κομμουνισμού που, στο τέλος, αναπόφευκτα κατέρρευσε, επικρατώντας το φιλελεύθερο σύστημα αξιών μέσα στο οποίο δομήθηκαν οι διεθνείς σχέσεις. Η δημοκρατία, ο εθνικισμός και ο φιλελευθερισμός νίκησαν.

Η σύζευξη, όπως αρμονικά εκφράστηκε από τη συμμαχία των δύο δυνάμεων του Ατλαντικού, έχει δημιουργήσει μία ιστορικά δομημένη διαδρομή. Η «ειδική σχέση»⁴ ΗΒ και ΗΠΑ, η οποία θεμελιώθηκε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια μέσω του ΝΑΤΟ στο στρατιωτικό τομέα και στον τομέα υπηρεσιών πληροφοριών, επεκτάθηκε στη διάρκεια της ειρηνικής περιόδου των τελευταίων 75 ετών στο διμερές εμπόριο (πρόκειται για τη μεγαλύτερη εταιρική σχέση στον κόσμο στις άμεσες ξένες επενδύσεις)⁵ , στην παγκόσμια ασφάλεια, στο συντονισμό της εξωτερικής πολιτικής τους και στους τομείς «ήπιας ισχύος» – της γλώσσας και του πολιτισμού. Οι κοινές αξίες και τα κοινά συμφέροντα, που διαχρονικά μοιράζονται, έχουν συγκροτήσει μία πραγματικά διαρθρωμένη συμμαχία στρατηγικής σημασίας, ώστε να αντιμετωπίσουν από κοινού προκλήσεις και να αξιοποιούν τις ευκαιρίες του μέλλοντος.

Η ανανέωση της σχέσης αυτής επικαιροποιήθηκε με την ταύτιση συμφερόντων από το 2016 και έπειτα. Η Ουάσιγκτον είναι, μεταξύ άλλων, ο κύριος αρωγός του Λονδίνου στην αποδέσμευσή του από την Ε.Ε., υποστηρίζοντας την περίπλοκη πορεία των διαπραγματεύσεων με τις Βρυξέλλες. Η νέα εμπορική συμφωνία, που βρίσκεται σε εξέλιξη, θα δώσει επιπλέον ώθηση στο υπάρχον προνομιακό πλαίσιο της οικονομίας και των επενδύσεων.

Ευρύτερα, στο επίπεδο του διεθνούς συστήματος, ταυτίζονται στην αναθεωρητική κατεύθυνση της επανεθνικοποίησης έναντι της οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης⁶ . Τα χαρακτηριστικά της νέας πολιτικής τάξης που βρίσκεται υπό διαμόρφωση είναι: 1) η απόρριψη των ελίτ προς όφελος των πολιτών, 2) η απόρριψη της διεθνοποίησης υπέρ της δέσμευσης στα εθνικά συμφέροντα, 3) η αναθεώρηση λειτουργίας και στόχων των διεθνών οργανισμών, 4) η επιστροφή στην «κοινή λογική» και 5) η επιθυμία για δυνατή χαρισματική ηγεσία ικανή να οδηγήσει στην αλλαγή, μία νέα πραγματικότητα που επαναδιατυπώνειτην ισχύ του έθνους-κράτους ως την καλύτερη δυνατή σύνθεση για τη διατήρηση των ατομικών ελευθεριών και την εφαρμογή του συνταγματικά κατοχυρωμένου τρόπου διακυβέρνησης.

Ο νέος εθνικισμός

Ο νέος εθνικισμός (new nationalism) διατυπώθηκε από τον Θεόδωρο Ρούζβελτ, για να τοποθετήσει την εθνική ανάγκη πάνω από οποιοδήποτε συντεχνιακό ή ατομικό προνόμιο, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την αναγκαιότητα επέκτασης της κυβερνητικής παρέμβασης στην προστασία της ανθρώπινης ευημερίας⁷ . Ο νέος εθνικισμός του Αμερικανού Προέδρου αναζητούσε έναν υπερβατικό ιδεαλισμό και μία ανανεωμένη πίστη στη δύναμη του δημοκρατικού εθνικισμού.

Ο εθνικισμός των ΗΠΑ, με βάση τα παραπάνω, ορίζεται ως civic nationalism, επειδή η αμερικάνικη εθνική ταυτότητα δίνει έμφαση στην πολιτική διάσταση (βασισμένη στις ατομικές ελευθερίες και την ισονομία) και όχι στην ιστορική ή στην πολιτισμική⁸ . Ο πολιτικός εθνικισμός επικεντρώνεται στις διαδικαστικές πτυχές της δημοκρατίας βασιζομένης στις φιλελεύθερες συνταγματικές αξίες, στην τοπική αυτονομία και αποδοχή περιορισμών στην εθνική κυριαρχία για τη συμφωνία πολυμερών κανόνων που αφορούν την προστασία δημοσίων αγαθών παγκοσμίως. Βρίσκεται σε αντίθεση με τον εθνοτικό εθνικισμό που είναι ο εθνικισμός στην κλασική του έννοια.

Ο νέος εθνικισμός, όπως περιγράφηκε, είναι διαφοροποιημένος υπό την ηγεσία του Ντόναλντ Τραμπ σε ένα νέο πλαίσιο που στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: τον οικονομικό εθνικισμό, την εθνική κυριαρχία και την αποδόμηση της άσκησης εξουσιών από διοικητικούς αξιωματούχους στην εφαρμογή αποφάσεων της κυβέρνησης⁹ . Η φράση «Πρώτα η Αμερική» (America First) τοποθετεί την παγκοσμιοποίηση όχι μόνο ως υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνο των αμερικανικών συμφερόντων, αλλά τη στοχοποιεί και συνολικά στον ευρύτερο ρόλο της στο διεθνές σύστημα¹⁰ . Η ομιλία του στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (24 Σέπτεμβριου 2019) το αποτύπωσε με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο “The future does not belong to globalists. The future belongs to patriots. The future belongs to sovereign and independent states” (Το μέλλον δεν ανήκει στους υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης, το μέλλον ανήκει στους πατριώτες. Το μέλλον ανήκει στα κυρίαρχα και ανεξάρτητα κράτη)¹¹ .

Ο εταίρος, δρώντας στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, υπήρξε διαχρονικά αντίθετος σε οποιαδήποτε μορφή υπερεθνικής ολοκλήρωσης που εκφράστηκε πρωτίστως με το σκεπτικισμό του στην προοπτική βαθύτερης οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός  Μάργκαρετ Θάτσερ, που ήταν συντηρητική και φιλελεύθερη ταυτόχρονα, στην ιστορική ομιλία της στη Μπριζ είχε αναφερθεί στην «πρόθυμη και ενεργή συνεργασία μεταξύ ανεξάρτητων κυρίαρχων κρατών που αντιβαίνει στην προοπτική της δημιουργίας των Ηνωμένων Πολιτείων Ευρώπης»¹² .

Οι Βρετανοί πολίτες είπαν όχι στην ενσωμάτωσή τους σε ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος, επιζητώντας επιστροφή στον προστατευτισμό ενός ανανεωμένου έθνους-κράτους. “We want our country back” (Θέλουμε την πάτριδα μας πίσω) ήταν η λαϊκή εντολή στην πολιτική ηγεσία που, υπό την πρωθυπουργία του Μπόρις Τζόνσον, εφαρμόζεται ατζέντα αντιπαγκοσμιοποίησης.

Εδώ λοιπόν εμφανίζεται το ιστορικό παράδοξο: ενώ οι αγγλοαμερικάνοι εκκόλαψαν τις συνθήκες για τη δημιουργία του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης του οποίου υπήρξαν θιασώτες μέσω μιας νεοφιλελεύθερης/νεοσυντηρητικής οικονομικής και πολιτικής ελίτ, είναι οι ίδιοι που μετέπειτα επλήγησαν από τις αρνητικές εκφάνσεις του και στην παρούσα φάση πρωταγωνιστούν στην αποδόμησή του μέσω της αντίστροφης διαδικασίας. Όμως η αντίφαση αυτή εξηγείται λογικά: η παγκοσμιοποίηση είναι μη συμβατή με το μοντέλο της δημοκρατίας στην Γηραιά Αλβιώνα και του αμερικανικού φιλελευθερισμού του New Deal¹³ . Εν τέλει η παγκοσμιοποίηση στράφηκε ενάντια στη φιλελεύθερη δημοκρατία, υπονομεύοντας τα δικαιώματα ενός μεγάλου αριθμού πολιτών και την απρόσκοπτη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού.

Φιλελεύθερος εθνικισμός

Ποιο είναι όμως το πρόταγμα που αντιτείνει η σύζευξη των δύο ατλαντικών δυνάμεων στην παρούσα φάση;

Πρόκειται για το φιλελεύθερο εθνικισμό (liberal nationalism) που έχει εμπεριστατωμένα αναλυθεί από την ακαδημαϊκό Ιαήλ Ταμίρ¹⁴ . Η αρχή του βασίζεται στην παραδοχή ότι ο εθνικισμός και ο φιλελευθερισμός δεν είναι αντικρουόμενες ιδεολογίες μη συμβατές μεταξύ τους, αλλά αντιθέτως αλληλοσυμπληρούμενες. Στον πυρήνα του είναι η εθνική ταυτότητα και η κοινωνική συνοχή διασφαλίζοντας τα αστικά δικαιώματα του κάθε πολίτη χωρίς φυλετικές, θρησκευτικές και γλωσσικές διακρίσεις, προστατεύοντας τις μειονότητες και τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Είναι ο εθνικισμός με πολιτικό πρόσημο, ο οποίος έρχεται να υπερκεράσει ταυτότητες εθνοτικές ή  θρησκευτικές όπου καταγωγή και γλώσσα καθορίζουν το εθνικό πλαίσιο. Ο πολιτικός εθνικισμός αντιβαίνει τον εθνοτικό εθνικισμό. Έχει περιεκτική σημασία. Οι πολίτες μιας χώρας ενθαρρύνονται να αποτελέσουν μέρος ενός κοινού μέλλοντος με ενιαίο κοινωνικό και πολιτικό στόχο (φιλελεύθερη δημοκρατία), συνδυαζόμενο με αξίες προερχόμενες από την εθνική τους  παράδοση και την ιστορική διαδρομή (εθνικισμός)¹⁵ .

Κάθε έθνος είναι ικανό να πορευτεί ανεξάρτητα, ακολουθώντας τα δικά του συμφέροντα χωρίς εξωτερική παρέμβαση, με την εθνική ταυτότητα να αποτελεί το σύνδεσμο για τη διεύρυνση της κοινοτικής αλληλεγγύης. Τα έθνη-κράτη σε αυτό το πλαίσιο προτάσσουν τρεις στόχους: ασφάλεια συνόρων, οικονομική ασφάλεια και διατήρηση του πολιτισμού. Ο πρώτος έχει να κάνει με τη διασφάλιση των συνόρων από την παράνομη και μαζική μετανάστευση, ο δεύτερος με τον προστατευτισμό για τις τοπικές οικονομίες, βιομηχανίες και επιχειρήσεις. Ο τρίτος με την πολυπολιτισμική προβολή στο βαθμό που δεν σέβεται τις αξίες, τις παραδόσεις και τον εθνικό πολιτισμό κάθε χώρας. Τα εθνικιστικά φιλελεύθερα κράτη είναι πρωτίστως φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη. Οι ΗΠΑ και το ΗΒ αποτελούν, στην παρούσα φάση, τους κατεξοχήν εκπροσώπους αυτού του μοντέλου μαζί με την Ινδία (τη μεγαλύτερη δημοκρατία στον κόσμο) και τη Βραζιλία.

Ο εθνικισμός έδωσε απάντηση στο κλασικό οριακό ζήτημα της δημοκρατίας: ποιος είναι ο λαός στο όνομα του οποίου θα πρέπει να ασκεί εξουσία η κυβέρνηση; Τα έθνη-κράτη είναι η καλύτερη λύση για τη διατήρηση των ατομικών ελευθεριών και της συνταγματικής διακυβέρνησης¹⁶ . Αν υπάρχει ένας πληθυσμός πρόθυμος να θυσιαστεί για το κράτος, αυτό αυξάνει την ισχύ του και τη δυνατότητά του να αντιμετωπίσει τις όποιες εξωτερικές απειλές.

Ο φιλελεύθερος εθνικισμός είναι η απάντηση στον παγκοσμιοποιημένο κοσμοπολιτισμό ο οποίος υπονομεύει ή επιδιώκει να εκτελέσει τις λειτουργίες του έθνους-κράτους. Δέχεται τη διεθνοποίηση, η οποία συνιστά ευρύτερη διεθνή συμμετοχή, πολύμορφη και ισότιμη που θέλει τη συνεργασία, τη σύγκλιση και τα θετικά στοιχεία από την ακώλυτη ροή των πληροφοριών. Αντίκειται στην παγκοσμιοποίηση (την εν γένει διαδικασία αφομοίωσης) όπου μία και μόνο παγκόσμια μορφή απορροφά, εξομοιώνει και ενσωματώνει όλες τις άλλες, στοχεύοντας τη συμμόρφωση σε γενικά δεσμευτικά πρότυπα.

Ο φιλελεύθερος εθνικισμός είναι αντιμέτωπος με την πρόκληση της ανανέωσης του εθνικού συμβολαίου μεταξύ των κυβερνώντων και των κυβερνωμένων και του επαναπροσδιορισμού του περιεχομένου του εθνικισμού. Σε ένα κόσμο με ανανεωμένα έθνη-κράτη, οι χώρες θα συνεχίζουν να σχηματίζουν συμμαχίες με βάση τα κοινά συμφέροντα και τις ανησυχίες για την ασφάλεια, εγκαταλείποντας πολιτικά στερεότυπα. Ο εθνικισμός παραμένει η ισχυρότερη κινητήρια δύναμη στον κόσμο και έχει επανεμφανιστεί κατά τέτοιο τρόπο που αντιπροσωπεύει τίποτα λιγότερο από μια νέα διεθνή πολιτική τάξη.

Οι προσεχείς προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ θα αποτελέσουν το σημείο καμπής για τη διατήρηση του πολιτικού «momentum» σε ένα κόσμο που γίνεται περισσότερο εθνικιστικός, επιστρέφει όλο και περισσότερο στις παραδόσεις, με τα κράτη να επιβεβαιώνουν την εθνική κυριαρχία, στρεφόμενα ενάντια σε υπερεθνικές ελίτ και αγκαλιάζοντας τις δικές τους αξίες  και τον δικό τους πολιτισμό. Εν πολλοίς, θα κρίνει το αποτέλεσμα της σύγκρουσης των εκπροσώπων της παγκοσμιοποίησης με την αναδυόμενη πολιτική τάξη των υποστηρικτών του νέου εθνικισμού που εμφανίζεται πλέον ως εκφραστής των αρχών ενός κλασικού φιλελευθερισμού.

¹ Stephen R. Turley, The New Nationalism. How the Populist Right is Defeating Globalism and Awaking a New Political Order (Turley Talks, Danvers, 2018).

² Ο γνωστός Αμερικανός πολιτικός διανοητής στο βιβλίο του “The End of History and the Last Man” εξέφρασε με τη λήξη του Ψυχρού Πόλεμου τη θέση ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, απαλλαγμένη από εσωτερικές αντιφάσεις που ταλάνισαν όλα τα υπόλοιπα πολίτικα συστήματα, είναι το ακροτελεύτιο σημείο της ιδεολογικής εξέλιξης της ανθρωπότητας.
³ Στις 8 Ιανουάριου 1918, σχεδόν δέκα μήνες πριν από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πόλεμου, ο Αμερικανός Πρόεδρος από το βήμα του Κογκρέσου έκανε μια ομιλία «14 σημείων» που έμεινε στην ιστορία δίνοντας το φιλελεύθερο πλαίσιο μέσα στο όποιο θα δομούνταν ιδεαλιστικά οι διεθνείς σχέσεις στον μεταπολεμικό κόσμο.

⁴ Η «ειδική σχέση» με το Λονδίνο, όπως την αντιλαμβάνονταν η Ουάσιγκτον συνίστατο, στο να αναλάβει το ΗΒ – το οποίο σύμφωνα με τους νέους συσχετισμούς ισχύος που διαμορφώθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν μπορούσε να ανήκει στην ίδια κατηγορία με τις δύο υπερδυνάμεις – τον ηγετικό ρόλο στην οργάνωση και τη διεύθυνση της, υπό αμερικανική εγγύηση, δυτικοευρωπαϊκής άμυνας, ως εκπρόσωπος και προνομιακός εταίρος των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Για το ΗΒ, η αμοιβαία επωφελής, ανάπτυξη της αγγλοαμερικανικής φίλιας και συνεργασίας σε όλα τα επίπεδα επιδιώχθηκε για να αποφύγει τον κίνδυνο του «υποβιβασμού» του σε, μεγάλη έστω ή και μόνιμος prima inter pares, ευρωπαϊκή δύναμη. Η δημιουργία του Βορειοατλαντικού Σύμφωνου (ΝΑΤΟ) αποτέλεσε τη σύνθεση ανάμεσα στις προτεραιότητες της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής και τις αμερικανικές επιδιώξεις.
Γιάννης Γιανουλόπουλος, Ο Μεταπολεμικός Κόσμος. Ελληνική και Ευρωπαϊκή Ιστορία 1945-1963 (Εκδόσεις Παπαζήση, Άθηνα, 1992), σσ. 114-115.
⁵ https://www.euractiv.gr/section/i-eyropi-kai-o-kosmos/news/ananeosi-tis-idikis-schesis-ipa-megalis-vretanias-to-eborio-sto-epikentro/
⁶ Colin Crouch, “Political Identity and the New Nationalism”,

⁷ Στην ομιλία του στην πόλη ‘Οσαγουατομη του Κάνσας στις 31 Αυγούστου 1910 επικαλέσθηκε τον νέο εθνικισμό ως το αξίωμα για να ασχοληθεί με τα νέα προβλήματα των ΗΠΑ. και Kori Schake, “Precedents for the New Nationalism”
⁸ https://aspirantworld.in/editorial-analysis-why-civic-nationalsm-must-trump-rabid-ethnic-nationalism/
⁹ Το περιεχόμενο του παρουσιάστηκε στην πρώτη του ομιλία στο Κογκρέσο στις 28 Φεβρουαρίου 2017 (https://whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-president-trump-joint-address-congress/) και μια εβδομάδα νωρίτερα στην ανάλυση του Στηβ Μπάνον, ειδικού σύμβουλου σε θέματα διακυβέρνησης και στρατηγικής του Προέδρου, στο Conservative Political Action Conference. Στις 27 Απριλίου 2016 είχε αναφέρει προεκλογικά, , μεταξύ άλλων, για την εξωτερική πολιτική “We will no longer surrender this country or its people to the false song of globalism. The nation-state remains – the true foundation of peace and harmony” (Δεν θα παραδώσουμε πλέον αυτήν τη χώρα ή τον λαό της στο ψεύτικο τραγούδι του παγκοσμιοποίησης. Το έθνος-κράτος παραμένει το πραγματικό θεμέλιο της ειρήνης και της αρμονίας). Marisa Schultz & Bob Fredericks, “Donald Trump explains how he’ d rule the world’’, https://nypost.com/2016/04/27/ https://nypost.com/2016/04/27/trump-vows-to-put-america-first-in-foreign-policy-speech/ και https://m.youtube.com/watch?v=L2QmCIRt9AQ
¹⁰ «Πρώτα η Αμερική» αναφέρεται στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ που χάρακτηριζεται απο απομονωτισμό. Αρχικά έπικρατησε την περίοδο του μεσοπολέμου (1918-1939) και υποστηρίχθηκε από την Αμερικανική Πρώτη Επιτροπή, μια μη παρεμβατική ομάδα πίεσης κατά της εισόδου της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έχει χρησιμοποιηθεί ως όρος τόσο από τους Δημοκρατικούς όσο και από τους Ρεπουμπλικανικούς πολιτικούς. Από το 2016 η διοίκηση του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ με το ίδιο δόγμα στην εξωτερική πολιτική δίνει έμφαση στην απόσυρση από τις διεθνείς συνθήκες και τους διεθνείς οργανισμούς. Για πέρισσοτερα στο Donald J. Trump, Great Again – How to Fix Our Crippled America (Threshold Editions, New York, 2015).
¹¹ https://www.whitehouse.gov/briefings-statements/remarks-president-trump-74th-session-united-nations-general-assemply
¹² Στις 20 Σεπτεμβρίου 1988 είχε πει χαρακτηριστικά «Δεν επιτύχαμε υποχώρηση του κράτους στη Βρετανία για να μας ξαναεπιβληθεί μέσω της επικράτησης ενός ύπερκρατους που θα εδρεύει στις Βρυξέλλες». Παναγιώτης Ήφαιστος, Θεωρία Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης, (Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 1999), σελ. 229.

¹³ Ο όρος αυτός (Νέα Συμφωνία) αναφέρεται σε μια σειρά οικονομικών μέτρων που θεσπίστηκαν στις ΗΠΑ μεταξύ 1933 και 1938, μέσω προεδρικών διαταγμάτων και νόμων ψηφισμένων, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Φραγκλίνου Ρούσβελτ, ως απάντηση στην Μεγάλη Ύφεση του 1929. Είχε τρεις στόχους που οι Αμερικανοί ιστορικοί αποκαλούν συχνά ως «3 R» – Relief, Recovery, Reform.
¹⁴ Yael Tamir, Liberal Nationalism (Princeton University Press, Princeton, 1993) και Why Nationalism (Princeton University Press, Princeton, 2019).
¹⁵ Paul Gross, “The Case for Liberal Nationalism”

¹⁶ Andreas Wimmer, “Why Nationalism Works. And Why It Isn’t Going Away”, Foreign Affairs, March/April 2019, volume 98, no. 2.

amynanet.gr