της Τέσσα Φοξ

middleeasteye.fr

Η αρχαία πόλη της Κωνσταντινούπολης, η οικονομική πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας, ήταν η πρωτεύουσα πολλών αυτοκρατοριών, ειδικά για τους Ρωμαίους (που της έδωσαν το όνομα του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου), τους Βυζαντινούς και τους Οθωμανούς.

Διασχίζοντας την Ευρώπη και την Ασία, η Κωνσταντινούπολη αποτελεί εδώ και καιρό προορισμό επιλογής για τους ταξιδιώτες. Αλλά πέρα από τα κρουαζιερόπλοια στο λαμπερό Βόσπορο ή τις αρχαίες αγορές στην ενδοχώρα, αυτή η πόλη είναι διάσημη για την πλούσια κληρονομιά της. Και όπως ισχυρίζεται το Πολιτιστικό Ίδρυμα Hrant Dink με έδρα την Κων/πολη, μεγάλο μέρος αυτής της κληρονομιάς παραμένει μυστικό.

Σε μια προσπάθεια να διορθωθεί αυτό, το ίδρυμα εγκαινίασε μια νέα εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα που ονομάζεται KarDes, το οποίο σημαίνει “αδελφός” στα τουρκικά και “χάρτης” στα αρμενικά. Η εφαρμογή έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους χρήστες να ανακαλύψουν ξανά τα σημαντικά κτίρια της Πόλης για τις αρμενικές, ελληνικές και εβραϊκές κοινότητες της Κωνσταντινούπολης.

Δεδομένου ότι η Κωνσταντινούπολη είναι τώρα μια μητρόπολη 16 εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι εύκολο να περάσεις μπροστά από  ιστορικά κτίρια σε καθημερινή βάση χωρίς να τα παρατηρήσεις.

Ή όπως λέει ο Rudi Sayat Pulatyan, συντονιστής έρευνας για την εφαρμογή KarDes, “Βλέπετε το κτίριο, αλλά δεν ξέρετε την ιστορία του. Είναι δηλαδή αόρατο»

Ενώ η χώρα ήταν κάποτε ένα χωνευτήρι πολιτισμών, ο νεοΤουρκικός εθνικισμός  προκάλεσε την παρακμή (σσ γενοκτονία) του αρμενικού και ελληνικού πληθυσμού και παρακμή του εβραϊκού πληθυσμού στη σημερινή Τουρκία.

Ωστόσο, ενώ 32 χώρες έχουν αναγνωρίσει ως γενοκτονία τη σφαγή περισσότερων από ένα εκατομμύριο Αρμενίων από οθωμανικές δυνάμεις, η Τουρκία αναφέρει ότι οι δολοφονίες δεν ήταν μέρος συστηματικής εκστρατείας. Πολλοί Αρμένιοι που παρέμειναν στην Τουρκία απαρνήθηκαν τον Χριστιανισμό για το Ισλάμ τα χρόνια που ακολούθησαν για να αποφύγουν τις διώξεις.

Ο αρμενικός πληθυσμός της Τουρκίας ανέρχεται σήμερα σε μόλις 55.000, η πλειονότητα των οποίων ζει τώρα στην Ιστανμπούλ.

Οι Έλληνες ζούσαν στην Ανατολία πολύ πριν από τον Μέγα Αλέξανδρο. Αλλά μετά την οθωμανική ήττα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι προσπάθειες των δυτικών συμμάχων να διχοτομήσουν την παλιά αυτοκρατορία μέσω της Συνθήκης των Σεβρών οδήγησαν σε τριετή πόλεμο με την Ελλάδα (1919-22).

Η Συνθήκη της Λωζάνης του 1923 προέβλεπε μια αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών αναγκάζοντας περισσότερους από ένα εκατομμύριο Ορθόδοξους Έλληνες από την Τουρκία να επανεγκατασταθούν στην Ελλάδα.

Το 1955, Τουρκικά δημοσιεύματα ανέφεραν ότι δήθεν Έλληνες είχαν τοποθετήσει βόμβα στο τουρκικό προξενείο στην Θεσσαλονίκη, πυροδοτώντας ένα αντιελληνικό πογκρόμ στην Κων/πολη. Το πογκρόμ σκότωσε περισσότερους από δώδεκα ανθρώπους και ανάγκασε χιλιάδες Έλληνες να εγκαταλείψουν την Πόλη. Σήμερα, λιγότεροι από 2.000 Έλληνες Χριστιανοί εξακολουθούν να διαμένουν στην πόλη.

Όσο για τον εβραϊκό πληθυσμό της Τουρκίας, ο οποίος έχει βιβλικούς δεσμούς με την Ανατολική Ανατολία, άρχισε τη μετανάστευση μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.

Για να προωθηθεί μια ενοποιημένη τουρκική ταυτότητα, ο νόμος επανεγκατάστασης που ψηφίστηκε το 1934 επέβαλε τη συλλογική επανεγκατάσταση και την αναγκαστική αφομοίωση των μη Τούρκων, συμπεριλαμβανομένων των Εβραίων, στον τουρκικό πολιτισμό. Το ίδιο έτος, μια σειρά βίαιων επιθέσεων σε μέρος του εβραϊκού πληθυσμού της χώρας, ιδιαίτερα στις περιοχές της Θράκης, προκάλεσαν χιλιάδες Εβραίους να καταφύγουν στην Κωνσταντινούπολη και πέραν αυτής.

Είναι η ξεχασμένη ιστορία αυτών των πολιτισμών που το Ίδρυμα Hrant Dink επιδιώκει να καταγράψει. «Πιστεύουμε ότι η αποκάλυψη της συμβολής και των ιστοριών του παρελθόντος και του παρόντος θα μας επιτρέψει να θυμόμαστε, να σεβόμαστε και να αναγνωρίζουμε περισσότερα για διαφορετικές ομάδες και πολιτισμούς», λέει ο Rudi Sayat Pulatyan. “Αυτό θα προωθήσει τον πλουραλισμό και το διάλογο και θα δημιουργήσει τελικά μια ατμόσφαιρα όπου η συνύπαρξη των διαφορών θα υιοθετηθεί ως η κύρια αξία της κοινωνίας“.

Η εφαρμογή που βασίζεται στο Google προσφέρει επίσης αυτό που οι προγραμματιστές περιγράφουν ως “κυκλώματα μνήμης”. Oι επισκέψεις γίνονται από διάφορους τοπικούς καλλιτέχνες που αφηγούνται τις ιστορίες ελάχιστα γνωστών τοποθεσιών σε γνωστές περιοχές της Κωνσταντινούπολης, έτσι ώστε να μπορούν να αναμεταδοθούν.

Υπάρχουν δώδεκα “κυκλώματα μνήμης” στην Πόλη, που καλύπτουν σχεδόν 900 τοποθεσίες και διαρκούν περίπου δύο ώρες το καθένα.

Ανάμεσα σε πολύχρωμα καφέ, κτίρια καλυμμένα με αμπέλια, vintage μπουτίκ και δημιουργικά εργαστήρια, η εκκλησία Surp Hresdagabet είναι μία από τις “στάσεις» στην εφαρμογή karDes.

Μια πολύχρωμη γειτονιά κοντά στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης, το Balat έχει ένα σημαντικό πολυπολιτισμικό υπόβαθρο που μπορεί να ακολουθηθεί με το KarDes. Σύμφωνα με την εφαρμογή, η ιστορία του Μπάλατ – που παίρνει το όνομά της από μια ελληνική λέξη που σημαίνει “παλάτι” – χρονολογείται από τη βυζαντινή περίοδο. Η περιοχή φιλοξενεί Έλληνες, Αρμένιους, Κούρδους και Τούρκους εδώ και αιώνες.

Όπως εξηγήθηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, η Surp Hresdagabet ήταν κάποτε μια ελληνική εκκλησία που ονομαζόταν Άγιος Στρατής. Στη συνέχεια ανατέθηκε στους Αρμένιους στις αρχές του 17ου αιώνα ως μέρος της πολιτικής ισορροπίας μεταξύ Ελλήνων και Αρμενίων υπό την ηγεσία του Οθωμανού σουλτάνου. Πολλές άλλες ελληνικές εκκλησίες έχουν μετατραπεί σε τζαμιά.

Σύμφωνα με τους τοπικές προφορικές μαρτυρίες που πέρασαν από γενιά σε γενιά, η εκκλησία ήταν ένας τόπος θεραπείας. Όπως αναφέρει η εφαρμογή, «οι τυφλοί, οι κωφοί, τα ζευγάρια που ήθελαν παιδιά και ανθρώποι με όλα τα είδη των προβλημάτων έρχονται σε αυτή την εκκλησία για να προσευχηθούν, να κάνουν θυσίες και να συμμετάσχουν σε θεραπευτικές τελετές.“

Κατά μήκος του κεντρικού δρόμου του Μπαλάτ, η μυρωδιά της θάλασσας γεμίζει τον αέρα. Στην κορυφή ενός λόφου με θέα στο Στενό του Βοσπόρου, ένας ψηλός φωτεινός κόκκινος πύργος ξεχωρίζει πίσω από ψηλούς τοίχους.

Είναι η Εκκλησία της Αγίας Μαρίας των Μογγόλων, η μόνη βυζαντινή εκκλησία που απομένει για την ελληνική κοινότητα στην Κωνσταντινούπολη, η οποία δεν έχει μετατραπεί ποτέ σε τζαμί. Είναι πλέον ανοικτή στην Ελληνική Ορθόδοξη κοινότητα και σε άλλους επισκέπτες που διέρχονται.

Η εφαρμογή CarDes εξηγεί ότι η εκκλησία είναι επίσης γνωστή ως η «Αιματηρή Εκκλησία» επειδή ο μύθος λέει ότι η περιοχή ήταν το σκηνικό βίαιων μαχών όταν η πόλη λήφθηκε από τους Οθωμανούς. «Το αίμα των τραυματιών κατά τη διάρκεια των μαχών γύρω από την εκκλησία κυλούσε κατά μήκος της απότομης πλαγιάς προς το Χρυσό Κέρας», αναφέρει η εφαρμογή.

Ακριβώς δίπλα στην «αιματηρή»  Εκκλησία βρίσκεται το Ελληνικό Ορθόδοξο Γυμνάσιο στo Φανάρι.  Η ιστορία του χρονολογείται πάνω από πέντε αιώνες. Πριν από την κατασκευή του σημερινού κτιρίου μέσω δωρεών το 1881, βρισκόταν στη θέση του μια «πατριαρχική ακαδημία».Ποιοτική εκπαίδευση παρείχε στα ορθόδοξα παιδιά το Πατριαρχείο, δημιουργώντας ένα πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο για την ελληνική κοινότητα.

Γνωστό στους ντόπιους ως « Το Κόκκινο Κάστρο », αν και ο αριθμός των μαθητών έχει μειωθεί, το σχολείο παραμένει ανοικτό στην ελληνική κοινότητα, ακολουθώντας ένα τουρκικό πρόγραμμα σπουδών, καθώς και μαθήματα στην ελληνική γλώσσα, λογοτεχνία και θρησκεία.

Σκαρφαλώνοντας σε ένα λόφο από το Karakoy, όπου αναχωρούν τα φέρι μποτ στην ασιατική πλευρά και το Χρυσό Κέρας της Κωνσταντινούπολης, η Συναγωγή Ashkenazi των αρχών του 20ου αιώνα βρίσκεται άνετα ανάμεσα στα κτίρια ενός λιθόστρωτου δρόμου. Η κατασκευή της χρηματοδοτήθηκε από τους Εβραίους Ασκενάζι που ζούσαν στην Αυστρία εκείνη την εποχή.

Ανεβαίνοντας τις σκάλες μπροστά από τη συναγωγή και κοιτάζοντας προς τον ουρανό, μπορεί κανείς να εντοπίσει το Αστέρι του Δαβίδ, το οποίο το προσδιορίζει ως εβραϊκό τόπο λατρείας. Μία από τις τρεις συναγωγές Ασκενάζι στην Ιστανμπούλ, είναι η μόνη που εξακολουθεί να διοργανώνει γάμους, κηδείες και θρησκευτικές τελετές.

Η πρόσοψη του κτιρίου είναι περίτεχνη σε ευρωπαϊκό στιλ, ενώ το εσωτερικό υιοθετεί την ισλαμική αρχιτεκτονική με τα ανασταλμένα θησαυροφυλάκια, τον εσωτερικό τρούλο και την πιο υπεράκτια καμάρα, που μοιάζουν με οθωμανικό αρχοντικό.

Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία Αγίου Μηνά χτίστηκε τον 19ο αιώνα στη Σαμάτια πάνω στα ερείπια μιας εκκλησίας του 4ου αιώνα. Κατά τη διάρκεια του πογκρόμ το 1955, η εκκλησία υπέστη σοβαρές ζημιές, όπως και 73 άλλες ελληνικές ορθόδοξες εκκλησίες σε όλη την Κωνσταντινούπολη.

Μετά από όλους τους ιχθυοπώλες και τα εστιατόρια της Samatya, συναντάμε την αρμενική εκκλησία Surp Kevork, με εκπληκτική θέα στη θάλασσα του Μαρμαρά.

Χτισμένη ως Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία τον 11ο αιώνα, ο Σουλτάνος Μεχμέτ Β’ την παρέδωσε στους Αρμένιους, τροφοδοτώντας συγκρούσεις μεταξύ των δύο εθνικών ομάδων.

Ο Γκρέγκορ, τοπικός Αρμένιος Χριστιανός,  μίλησε για την παιδική του ηλικία στη Σαμάτια. “Όταν ήμουν παιδί, υπήρχαν πολλοί Έλληνες εδώ, αλλά όλοι κατέληξαν να μετακομίσουν στην Ελλάδα“, είπε.

Κοντά στην εκκλησία βρίσκεται το παλαιότερο αρμενικό σχολείο στην περιοχή, που ανεγέρθηκε το 1461. Αν και δεν είναι το πιο αισθητικά ευχάριστο κτίριο, έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Αρμένιους στην Τουρκία. Μετά το 1918, όταν πολλοί Αρμένιοι εγκατέλειψαν την ανατολική πατρίδα τους στην Ανατολία, το σχολείο χρησίμευσε ως καταφύγιο για όσους αναζητούν ασφάλεια στην Πόλη, κρατώντας τις πόρτες του ανοιχτές για σχεδόν είκοσι χρόνια. Εξακολουθεί να λειτουργεί ως σχολείο σήμερα, είναι ένα από τα πολλά κτίρια που μαρτυρούν το πλούσιο παρελθόν της Κωνσταντινούπολης.