Μάριος Ευρυβιάδης    

Με αφετηρία τα ενεργειακά ζητήματα και όσα αλλά συμβαίνουν στη Μεσόγειο σήμερα, οι Τούρκοι κατανοούν πως χωρίς τη συνεργασία της Αιγύπτου δεν μπορούν να διαδραματίσουν κανένα σημαντικό ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, και στον ευρύτερο χώρο της Μέσης Ανατολής, ως “Μεγάλη Δύναμη” που θεωρούν πως είναι και που δυνητικά επιδιώκουν να γίνουν.
Ένα επαναλαμβανόμενο κλισέ της τουρκικής στρατηγικής θεώρησης είναι πως σε ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή –από τη Μεσόγειο μέχρι τον Περσικό Κόλπο– «καμία απόφαση» δεν μπορεί να ληφθεί «χωρίς τη συμμετοχή της Άγκυρας». Για όσους δε θυμούνται, επί ημερών Αχμέτ Νταβούτογλου όταν ο Τούρκος ΥΠΕΞ χαριεντίζονταν με την ΥΠΕΞ των ΗΠΑ Χίλαρι Κλίντον για την ανατροπή του Καντάφι κ.λπ., η ύβρις ήταν απόλυτη. Καμία απόφαση στον κόσμο, διατυμπάνιζε, δεν μπορούσε να ληφθεί χωρίς την Άγκυρα!Η αντίληψη αυτή για τη Μεγάλη (τη Μπουγιούκ) Τουρκία δεν είναι καινοφανής, είναι και χαρακτηριστικό των ισλαμιστών του Ταγίπ Ερντογάν. Υπήρξε επιδίωξη και των κεμαλιστών/εθνικιστών. Μόνο που αυτοί – που κατά βάθος είναι και αυτοί βαθειά αντιδυτικοί, αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο– είχαν τη ικανότητα να “διαβάζουν” καλύτερα το διεθνές και περιφερειακό περιβάλλον, να προσαρμόζονται και να εκμεταλλεύονται επιτυχώς τις ισορροπίες ισχύος.
Συγκεκριμένα για την Αίγυπτο θέλω να σταθώ σε μια συζήτηση ενός όχι και πολύ γνωστού Τούρκου πανεπιστημιακού στον ελλαδικό και κυπριακό χώρο, του Χασσάν Ουνάλ (Hassan Unal). H συζήτηση έγινε με τον Pepe Escobar στην Πόλη και δημοσιεύθηκε στον αμερικανικό ιστότοπο The Saker, 1η Δεκ. 2018. Ο Escobar είναι σημαντικός σχολιαστής της διεθνούς πολιτικής που δεν φιλοξενείται στα αποδεκτά ως “έγκυρα” διεθνή ΜΜΕ, αλλά που οι μη συμβατικές του απόψεις έχουν μεγάλη απήχηση διεθνώς. Ο δε Χασσάν Ουνάλ ανκαι κεμαλιστής είναι από τους λίγους επώνυμους καθηγητές που δεν έχει διωχθεί από το καθεστώς, παρά την κατά καιρούς κριτική που ασκεί. Είναι προφανώς “προστατευόμενος” των συμμάχων του Ερντογάν, των ακροδεξιών Γκρίζων Λύκων και δεν έχει πρόβλημα με το “πάντρεμα” τουρκισμού και ισλαμισμού –την τουρκο-ισλαμική σύνθεση– που κυριαρχεί. Επί πλέον είναι και ανθέλληνας παρά, από ό,τι γράφεται, είναι παντρεμένος με Ελληνίδα.
Το μεγάλο παράπονο του Ουνάλ είναι πως με την “ιδεολογική” του πολιτική –εννοεί την “ισλαμιστική”– ο Ερντογάν απώλεσε την Αίγυπτο και το Ισραήλ και έσπρωξε τις δύο χώρες στην αγκαλιά των Ελλήνων.
Απαντώντας σε ερώτηση που συσχέτιζε τη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Α. Κασόγκι στην Πόλη από πράκτορες της Ριάντ, με τους ανταγωνισμούς στη Ανατολική Μεσόγειο, ο Ουνάλ υποστήριξε πως η Άγκυρα δεν έπρεπε να στιγματίσει δημόσια τη βασιλική οικογένεια αλλά να την εκβιάσει με διαφορετικό τρόπο ώστε να εξομαλυνθούν πρώτα οι σχέσεις Άγκυρας- Ριάντ και, ακολούθως, η Ριάντ να μεσολαβήσει για την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου.

Η Τουρκία, είπε στον Escobar, χρειάζεται την Αίγυπτο: «Χρειαζόμαστε την Αίγυπτο στην Ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η κυβέρνηση διέπραξε κάτι επικίνδυνο. Έχει σπρώξει το Ισραήλ και την Αίγυπτο στα χέρια των Ελλήνων στην Ανατολική Μεσόγειο. Έχουν με τη πολιτική τους δημιουργήσει μια αντι-τουρκική συμμαχία. Και αυτό είναι ανόητο από πλευράς τουρκικής κυβέρνησης.»
Σε πρόσφατο κείμενο μου στον “Φιλελεύθερο” (Το κράτος είναι η ασφάλεια της Κύπρου, 10/2/19) και με αναφορά στις συχνές τριμερείς συναντήσεις μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας με Αίγυπτο και Ισραήλ αναφέρθηκα, ειδικά, στην εξαμερή συνάντηση της 14ης Ιανουαρίου στο Κάιρο των Υπουργών Ενέργειας Αιγύπτου, Ισραήλ, Ιορδανίας, Ελλάδας, Κύπρου και της Παλαιστινιακής Αρχής. Εκεί ανακοινώθηκε η δημιουργία του Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF) με Γραμματεία στην Αίγυπτο. Και υπογράμμισα πως από τις πολυμερείς περιφερειακές συνεργασίες, αυτή που ξεχωρίζει επί της ουσίας είναι αυτή του Καΐρου.
Ξεχωρίζει διότι σηματοδοτεί κάτι το σημαντικό και καινοτόμο για την Κύπρο αλλά και την Ανατολική Μεσόγειο. Ξεχωρίζει διότι σε αυτή συμμετέχουν και το Ισραήλ και η Παλαιστινιακή Αρχή, κάτι το πρωτόγνωρο σε διακρατική συνεργασία και που υποδηλώνει πολλά θετικά για το μέλλον. Ξεχωρίζει διότι έχουμε κλασική περίπτωση ταύτισης και εξυπηρέτησης συμφερόντων. Ξεχωρίζει διότι προέκυψε από γεωπολιτικές διεργασίες με κοινό παρονομαστή τις συναντιλήψεις των συμμετεχόντων κρατών ως προς τη σημασία της Ανατολικής Μεσογείου για την ασφάλειά τους. Ξεχωρίζει διότι είναι αντι-ηγεμονική. Και ξεχωρίζει διότι η Τουρκία πολέμησε λυσσαλέα για να την αποτρέψει –τουλάχιστον να αποτρέψει τη συμμετοχή των Παλαιστινίων– αλλά δεν τα κατάφερε. Διότι οι έξι που συμμετέχουν αντιλαμβάνονται πολύ καλά πως το Gas Forum εξυπηρετεί τα αμοιβαία τους συμφέροντα.
Επανέρχομαι στον Ουνάλ: «Χρειαζόμαστε την Αίγυπτο στη Ανατολική Μεσόγειο». Το κλειδί για την ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή αλλά και για την ασφάλεια της Κύπρου βρίσκεται στη Αίγυπτο. Είναι εκτίμησή μου πως η θέση αυτή πρέπει να καταστεί αξίωμα της εξωτερικής πολιτικής της Κύπρου.
Με τις εντυπωσιακές ανακαλύψεις ενεργειακών αποθεμάτων το 2015 στο Zohr και το 2018 στο Noor στη ΑΟΖ της Αιγύπτου, η χώρα του Νείλου απέκτησε ένα συντριπτικό πλεονέκτημα να καταστεί ο ενεργειακός κόμβος στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι δε παροικούντες την Ιερουσαλήμ γνωρίζουν πως η Αίγυπτος διαθέτει όλες τις αναγκαίες ενεργειακές υποδομές και εγκαταστάσεις στα παράλιά της για να καταστεί ο ομφαλός ενός περιφερειακού ενεργειακού συμπλέγματος που θα παράγει περιφερειακές, αρχικά, συνέργειες και αργότερα ευρωπαϊκές και πλανητικές.
Ναι, η Αίγυπτος έχει τρομερά οικονομικά προβλήματα αρχίζοντας από το πιο βασικό που είναι η αδυναμία της να σιτίσει τον πληθυσμό της. Η Αιγύπτος είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιτηρών στο κόσμο. Υπάρχουν και αλλά συναφή προβλήματα μεταξύ των οποίων και το ζήτημα του θρησκευτικού εξτρεμισμού. Είναι στην Αίγυπτο που ιδρύθηκε η οργάνωση των Αδελφών Μουσουλμάνων το 1928. Και σε αυτούς βασίστηκε ο Ερντογάν για να ποδηγετήσει την Αίγυπτο. Όμως απέτυχε σε αυτή τη μεγάλη του φιλοδοξία. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κυβέρνησαν την Αίγυπτο αλλά απέτυχαν και ανατράπηκαν το 2013. Και το γεγονός αυτό ακύρωσε τους μεγαλο-ιδεατισμούς της Άγκυρας για ηγεμονία στη Μεσόγειο και αλλού.
Το καθεστώς του Στρατηγού Σίσι λειτουργεί αυταρχικά αλλά δεν είναι εξτρεμιστικό. Και η σταθερότητα της Αιγύπτου παραμένει μείζων στρατηγικό ζητούμενο για τους Δυτικούς –για τους Ισραηλινούς, τους Αμερικανούς, την ΕΕ, τους Άραβες και πρωτίστως για τη Σαουδική Αραβία.

Η Κύπρος να στηρίξει ηγεμονικό ρόλο του Καΐρου στα ενεργειακά
Δεν έχω γνώσεις για να εκφράσω άποψη για όλα όσα γράφονται και λέγονται από διάφορους, ειδήμονες και μη, αναφορικά με τα ενεργειακά δεδομένα στη Ανατολική Μεσόγειο και τις οικονομικές τους παραμέτρους. Ωστόσο, από γεωπολιτική σκοπιά μπορώ να πω τούτο: η Λευκωσία δεν πρέπει να παρασυρθεί από τον οποιοδήποτε αλλά και από τον πειρασμό για δυνητικό πλουτισμό. Το ζητούμενο είναι η ασφάλεια του τόπου. Και αυτό επιβάλλει όχι μόνο να μη λειτουργήσει ανταγωνιστικά με την Αίγυπτο στα ενεργειακά αλλά, αντίθετα, να θυσιάσει και οικονομικά οφέλη υποστηρίζοντας και ενισχύοντας τον ηγετικό –όχι ηγεμονικό– ρόλο της Αιγύπτου στα ενεργειακά. Και σε τέτοια περίπτωση, από τις οικονομικές συνέργειες που θα προκύψουν θα ακολουθήσουν, αναπόφευκτα, πολιτικές και πολιτικές ασφάλειας και οι οποίες, στο πλαίσιο του Gas Forum, θα συμπεριλαμβάνουν και άλλα κράτη. Ναι, αυτό που λέω είναι πως η Λευκωσία καλά θα πράξει, αν καταστεί αναγκαίο, «να ανεβεί στο κάρο της Αιγύπτου», αφού η Αίγυπτος είναι το μόνο κράτος που μπορεί να εξισορροπήσει την Άγκυρα γιατί δεν τη φοβάται.

ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΑΤΡΑΠΕΙΑ
Ναι, παραμένει ο κίνδυνος της αναβίωσης του φονταμενταλισμού στην Αίγυπτο. Αλλά και αυτό να συμβεί, το Κάιρο δεν πρόκειται ποτέ να καταντήσει σατραπεία της Άγκυρας και να ακυρώσει διεθνείς δεσμεύσεις και οικονομικά οφέλη για το χατίρι του κάθε Τούρκου Ερντογάν. Όσοι το αμφιβάλουν, ας διαβάσουν την ιστορία του αραβικού κόσμου πριν και μετά το Ισλάμ. Και επιπλέον ας αναρωτηθούν γιατί, σήμερα για παράδειγμα, η ισλαμική Σαουδική Αραβία βρίσκεται στα μαχαίρια με το γειτονικό της ισλαμικό Κατάρ… και πάει λέγοντας στον αραβικο-ισλαμικό κόσμο.

 Φιλελεύθερος