Τα επόμενα βήματα στην κυπριακή ΑΟΖ
Προτού όμως επεκταθώ για τη σημασία των συμβολαίων αυτών, καλό θα ήταν να κάνουμε μια ανασκόπηση για το πώς φτάσαμε εδώ τα τελευταία 10 χρόνια. Οι πρώτες αναφορές που είχαμε στην Κύπρο από τα ΜΜΕ σχετικά με την ανάπτυξη των υδρογοναθράκων, ένα εντελώς άγνωστο θέμα για τους περισσότερους, ήταν το 2007. Όλα όμως άρχισαν 80 περίπου χρόνια πριν. Η πρώτη εξερεύνηση υδρογονανθράκων στην Κύπρο ξεκίνησε το 1938 και διήρκεσε μέχρι το 1970, καλύπτοντας διάφορες χερσαίες περιοχές. Η πρώτη υπεράκτια εξερεύνηση υδρογονανθράκων έγινε το 1975 από την καναδική εταιρεία Sefel Geophysics Ltd, σε συνεργασία με την Delta Exploration Inc. Οι εταιρείες πραγματοποίησαν μια δισδιάστατη σεισμική έρευνα που κάλυπτε περιοχή 8000 χιλιόμετρων στην Ανατολική Μεσόγειο. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η έρευνα έγινε αποκλειστικά από την πρωτοβουλία της Sefel Geophysics Ltd. 10 χρόνια μετά, και συγκεκριμένα από το 1985 μέχρι το 1987, η Σοβιετική Ακαδημία Επιστημών, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης της Κύπρου συνέχισε τις εξερευνήσεις. Φτάνοντας στα πιο πρόσφατα, σύμφωνα με το νέο νομικό καθεστώς για τις έρευνες υδρογονανθράκων, η νορβηγική PGS – Petroleum Geo-Services πραγματοποίησε το 2006 μια δισδιάστατη σεισμική έρευνα καλύπτοντας έκταση 6770 τετραγωνικών χιλιομέτρων στην Κυπριακή ΑΟΖ, και το 2007 μια τρισδιάστατη σεισμική έρευνα καλύπτοντας έκταση 659 τετραγωνικών χιλιομέτρων μέσα στο τεμάχιο 3.
Λαμβάνοντας τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών, η Κυπριακή Δημοκρατία ανακοίνωσε τον πρώτο γύρο αδειοδοτήσεων το 2007. Η πρώτη άδεια για διερευνητική γεώτρηση δόθηκε στην εταιρεία Noble για το τεμάχιο 12. Με την αδειοδότηση, ξεκίνησε και μια σειρά από σεισμικές έρευνες, μια τον Σεπτέμβριο του 2009 και μια τον Ιούνιο του 2011, καταλήγοντας στην πρώτη εξερευνητική γεώτρηση που έγινε στο κοίτασμα Αφροδίτη του τεμαχίου 12 τον Σεπτέμβριο του 2011. Η γεώτρηση αυτή έφερε 2 μήνες μετά, τον Δεκέμβριο του 2011, και την πρώτη σημαντική ανακοίνωση από πλευράς της κυπριακής κυβέρνησης και της εταιρείας Noble για την επιτυχία της γεώτρησης και τον εντοπισμό φυσικού αερίου στο κοίτασμα Αφροδίτη με εκτίμηση ποσότητας 7 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια. Η επιβεβαίωση της παρουσίας σημαντικών ποσοτήτων των αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου σηματοδότησε την αρχή μιας νέας εποχής για την Κύπρο, μια εποχή κατά την οποία η Κύπρος θα μπορούσε να διεκδικήσει μια θέση-κλειδί στον ενεργειακό χάρτη και να μετατραπεί σε έναν περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.Έναν χρόνο αργότερα, τον Φεβρουάριο του 2012, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων. Ο δεύτερος γύρος έφερε πέντε συμφωνίες. Άδειες παραχωρήθηκαν στην κοινοπραξία ENI/KOGAS για τα τεμάχια 2, 3 και 9 και στη γαλλική TOTAL για τα τεμάχια 10 και 11. Οι προσδοκίες μεγάλες για την ανεύρεση επαρκών ποσοτήτων που να επιτρέπουν στην υλοποίηση του στρατηγικού στόχου της χώρας μας, στην κατασκευή χερσαίου τερματικού υγροποίησης φυσικού αερίου στο Βασιλικό. Τα αποθέματα φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ βρίσκονται σε εξαιρετικά βαθιά νερά και η γεώτρησή τους εμπεριέχει μεγάλες αβεβαιότητες. Τρανό παράδειγμα αυτής της αβεβαιότητας ήταν η επιβεβαίωση του κοιτάσματος Αφροδίτη. Παρά το γεγονός ότι οι αρχικές εκτιμήσεις μιλούσαν για μεγάλο κοίτασμα παγκόσμιας κλάσης, εντούτοις το αποτέλεσμα της επιβεβαιωτικής γεώτρησης κατέδειξε ποσότητα φυσικού αερίου της τάξης των 4,5 τρισ. κυβ. πόδια.
Με τον δεύτερο γύρο αδειοδότησης, δίδεται έμφαση στη γεωπολιτική διάσταση της εξόρυξης υδρογονανθράκων στην περιοχή και στον ρόλο της Κύπρου ως πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή, που είναι πολύ σημαντικό στην προσπάθεια της χώρας να μετατραπεί σε κόμβο παραγωγής και διακίνησης φυσικού αερίου. Διαχρονικά η χώρα μας διατηρεί άριστες σχέσεις με τις γειτονικές μας χώρες. Αυτή η πολιτική αναμφίβολα προσδίδει στην Κύπρο έναν αναβαθμισμένο ρόλο όσον αφορά στην ανάληψη πρωτοβουλιών για τη δημιουργία της περιφερειακής συνεργασίας. Η περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των χωρών προαπαιτείται για την ασφαλέστερη και βέλτιστη εκμετάλλευση των αποθεμάτων υδρογονανθράκων της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου. Για να πετύχουμε τους ενεργειακούς μας στόχους και να μετατραπούμε σε Μεσογειακό Ενεργειακό Κόμβο είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για την Κύπρο να αναδείξει ακριβώς αυτόν τον εν δυνάμει ρυθμιστικό ρόλο της Κύπρου, στέλνοντας το μήνυμα προς όλους ότι η χώρα μας μπορεί να αποτελέσει έναν πραγματικό παράγοντα ασφάλειας, σταθερότητας και ειρήνης σε μια ιστορικά ταραγμένη και ασταθή περιοχή. Δυόμισι χρόνια μετά τον δεύτερο γύρο αδειοδοτήσεων, στις 23 Σεπτεμβρίου 2014, ξεκίνησε η γεώτρηση στο κοίτασμα Ονασαγόρας του Τεμαχίου 9 από την ΕΝΙ. Ο τοπικός Τύπος και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβάρδιζαν καθημερινά, με πληροφορίες για την πορεία που ακολουθούσε το Saipem 10000 –το πλοίο που ήταν υπεύθυνο για τις διερευνητικές γεωτρήσεις. Δυο μήνες μετά, στις 19 Δεκεμβρίου 2014, και η Κύπρος βρίσκεται αντιμέτωπη με το πρώτο αρνητικό αποτέλεσμα: η εταιρεία ΕΝΙ ανακοινώνει ότι δεν εντοπίσθηκαν εκμεταλλεύσιμες ποσότητες στο κοίτασμα Ονασαγόρας και λαμβάνεται η απόφαση να προχωρήσουν σε διερευνητική γεώτρηση στο κοίτασμα Αμαθούσα στο ίδιο τεμάχιο.
Δεν περνάει αρκετός καιρός από το αποτέλεσμα του Ονασαγόρα και στις 7 Ιουνίου 2015 το Υπουργείο Ενέργειας ανακοινώνει ότι οι εταιρείες Noble, Delek και Avner, κάτοχοι άδειας για την εξερεύνηση υδρογονανθράκων στο Τεμάχιο 12, έχουν δηλώσει την εμπορευσιμότητα του κοιτάσματος Αφροδίτη και θα υποβάλουν το Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής του κοιτάσματος.
Οι εξελίξεις αυτές είναι πολύ σημαντικές για την Κύπρο, καθότι είναι η πρώτη φορά που ως χώρα θα περάσουμε από το στάδιο της έρευνας για υδρογονάνθρακες στο στάδιο της ανάπτυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων. Η ανακήρυξη του κοιτάσματος ως εμπορεύσιμου στέλνει το μήνυμα στους ξένους αγοραστές ότι έχουμε φυσικό αέριο προς πώληση. Η εξέλιξη αυτή σηματοδοτεί την έναρξη πραγματοποίησης των τριών πυλώνων σε σχέση με την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου: ο πρώτος είναι σε πιο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και αφορά στην προσέλκυση επενδύσεων, η διασφάλιση των εσόδων από το φυσικό αέριο σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα και η δημιουργία ενός εξελιγμένου τομέα πετρελαίου και φυσικού αερίου σε μακροχρόνιο ορίζοντα.
Ταυτόχρονα με την ανακοίνωση της εμπορευσιμότητας του κοιτάσματος Αφροδίτη, το υπουργείο Ενέργειας επισπεύδει τις συζητήσεις για την πιθανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου στην Αίγυπτο μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Οι συζητήσεις αυτές γίνονται στο πλαίσιο των συμφωνιών καθορισμού Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης που έχει υπογράψει η Κύπρος με την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ και στα μνημόνια που υπογράφηκαν μεταξύ των Κυβερνήσεων Κύπρου και Αιγύπτου, αλλά και των εθνικών εταιρειών φυσικού αερίου των δύο χωρών. Δυο μήνες αργότερα και βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα άλλο θετικό γεγονός. Τον Αύγουστο του 2015 η ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία ΕΝΙ ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε πιθανότατα το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου παγκοσμίως στη Μεσόγειο και τη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου. Το κοίτασμα ανακαλύφθηκε στο οικόπεδο Shorouk από τη γεώτρηση του Saipem 10000 της ΕΝΙ, σε απόσταση μόλις 6,5 χιλιομέτρων από την κυπριακή ΑΟΖ, και αποτελεί τη μεγαλύτερη ανακάλυψη στην περιοχή της Μεσογείου. Το κοίτασμα βρίσκεται στα ανοικτά της ακτογραμμής της Μεσογείου Αιγύπτου σε βάθος 1.450 μέτρων στο κοίτασμα Zohr, το οποίο γειτνιάζει με τα οικόπεδα 10, 11 και 12 της κυπριακής ΑΟΖ και πιθανό να καλύπτει μια έκταση περίπου 100 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα τεχνικά και γεωφυσικά στοιχεία, εκτιμάται ότι το κοίτασμα–μαμούθ επαρκεί για να δώσει περίπου 30 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου, ενώ σύμφωνα με σεισμικές έρευνες, υπολογίζεται ότι υπάρχουν επιπλέον 5,5 δισ. βαρέλια πετρελαίου. Μέχρι σήμερα, το μεγαλύτερο κοίτασμα της περιοχής ήταν το Λεβιάθαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ με 22 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια φυσικού αερίου.
Σύμφωνα με δηλώσεις του διευθύνοντος συμβούλου της ΕΝΙ Κλαούντιο Ντεσκάλζι, η ανακάλυψη αυτή πιθανώς να συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και θα αποτελέσει καταλύτη εξελίξεων, τόσο για την Αίγυπτο όσο και τη Μεσόγειο, όσον αφορά στη σταθερότητα της ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή. Ο κ. Ντεσκάλζι σημείωσε ότι η ανακάλυψη αυτή είναι ιδιαίτερα θετική για τη σταθερότητα στις τιμές ενέργειας. Συγκεκριμένα, ο κ. Ντεσκάλζι τόνισε ότι «το φυσικό αέριο έχει λαμπρό μέλλον λόγω των περιβαλλοντικών περιορισμών. Οι νέοι περιβαλλοντικοί στόχοι για τις εκπομπές ρύπων θα δώσουν περισσότερη δύναμη στο φυσικό αέριο, γιατί οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το αέριο θα αποτελέσουν το μέλλον όσον αφορά στη βιωσιμότητα του ενεργειακού μας συστήματος. Είμαι πολύ αισιόδοξος για την αγορά φυσικού αερίου».
Ο ερχομός του 2016 φέρνει νέα δεδομένα. Τον Ιανουάριο του 2016 η British Gas υπογράφει συμφωνία για το τεμάχιο 12. Συγκεκριμένα, η BG παίρνει το 35% συμμετοχής στο τεμάχιο 12 και προβλέπει μια πιθανή πηγή μεταφοράς φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, όπου κατέχει μετοχές στις εγκαταστάσεις εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου στο Ιντκού. Η εξέλιξη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική καθότι η συμμετοχή ενός κολοσσού του εκτοπίσματος BG/Shell στην κοινοπραξία που έχει τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του κοιτάσματος Αφροδίτη θα έχει θετικότερα αποτελέσματα στην προσπάθεια εξεύρεσης πελατών για πώληση του φυσικού αερίου.
Οι τελευταίες αυτές εξελίξεις, σε συνδυασμό με το ενδιαφέρον που έδειξαν παγκόσμιες εταιρείες στην περιοχή μας μετά την ανακάλυψη του Zohr, οδήγησαν την Κυβέρνηση στον τρίτο γύρο αδειοδότησης. Τον Μάρτιο του 2016, το Υπουργείο Ενέργειας προκήρυξε τον τρίτο γύρο αδειοδότησης στην Κυπριακή ΑΟΖ, για έρευνα και εκμετάλλευση τριών τεμαχίων. Του 6, του 8 και του 10, που βρίσκονται κοντά στο κοίτασμα Zhor της Αιγύπτου. Για το τεμάχιο 6, για το οποίο υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από την Τουρκία, αίτηση υπέβαλε η κοινοπραξία ENI/Total με διαχειριστή την ENI Cyprus. Για το τεμάχιο 8, αιτήσεις υπεβλήθησαν από την ENI και από την κοινοπραξία Capricorn Oil, θυγατρική της Cairn Energy και τις Delek Drilling και Avner Oil Exploration με διαχειριστή την Capricorn Oil.
Για το τεμάχιο 10, υπεβλήθησαν τρεις αιτήσεις. Μία από την κοινοπραξία ENI / Total με διαχειριστή την ENI Cyprus, μία από την κοινοπραξία ExxonMobil και την Qatar Petroleum International Upstream OPC με διαχειριστή την ExxonMobil και μία από τη νορβηγική Statoil.
Πέντε μήνες αργότερα, στις 31 Αυγούστου 2016, έχουμε την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου για τη μεταφορά φυσικού αερίου μέσω υποθαλάσσιου αγωγού. Η υπογραφή της συμφωνίας στις 31 Αυγούστου 2016 αποτελεί ορόσημο και ιστορικό γεγονός σε σχέση με την ανάπτυξη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που βρίσκονται εντός της Κυπριακής ΑΟΖ. Η συμφωνία ανοίγει τον δρόμο για την εμπορική ανάπτυξη του κυπριακού φυσικού αερίου και αποτελεί την απαρχή μιας σειράς συμφωνιών που θα συνομολογηθούν στο προσεχές μέλλον για να δημιουργηθεί ένα ασφαλές επενδυτικό πλαίσιο για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Αίγυπτο. Η συμφωνία που υπογράφηκε προνοεί ότι οι δυο χώρες θα σεβαστούν τις πρόνοιες των οποιωνδήποτε εμπορικών συμφωνιών που θα γίνουν στο επόμενο διάστημα.
Και φτάνουμε στο σήμερα. Όπως ανέφερα και πιο πάνω, ο μήνας αυτός είναι ορόσημο στο ενεργειακό μέλλον της Κύπρου καθότι υπογράφηκαν τα συμβόλαια για παραχώρηση των τεμαχίων εντός της Κυπριακής ΑΟΖ για σκοπούς έρευνας που αφορούν τον τρίτο γύρο αδειοδότησης. Συγκεκριμένα, το τεμάχιο 6 παραχωρείται στην κοινοπραξία ΕΝΙ–Total, το τεμάχιο 8 εξ ολοκλήρου στην ΕΝΙ, και το τεμάχιο 10 στην κοινοπραξία Exxon Mobil και Qatar Petroleum. Με τις υπογραφές αυτές δεσμεύονται οι εταιρείες σε 12 συνολικά επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις στα εν λόγω τεμάχια για το 2018. Εξίσου σημαντικά για την Κύπρο θα είναι και τα οικονομικά οφέλη που απορρέουν από την υπογραφή των τριών νέων συμβολαίων. Συνολικά, η Κυπριακή Δημοκρατία θα λάβει ως άμεσα έσοδα €103,5 εκατομμύρια από τα μπόνους υπογραφής των συμβολαίων. Σύμφωνα με όσα ανέφερε ο υπουργός Ενέργειας κ. Λακκοτρύπης στην τελετή υπογραφής των συμβολαίων, η κυβέρνηση δεν εργάζεται μόνο για τη βέλτιστη ανάπτυξη των υδρογονανθράκων, αλλά επενδύει και στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού της. Όπως είπε, για τον σκοπό αυτό εξασφαλίστηκαν σημαντικά ποσά ετησίως όσον αφορά στην εκπαίδευση και εξειδίκευση επιτόπιου προσωπικού και των νέων της Κύπρου, καθώς και τη διεξαγωγή ειδικά προσαρμοσμένων προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης. Θέλω να σταθώ περισσότερο στο θέμα της εκπαίδευσης και εξειδίκευσης του επιτόπιου προσωπικού που ανέφερε ο Υπουργός μας για να τονίσω το πόσο σημαντικό είναι. Η βιομηχανία εξόρυξης και ανάπτυξης φυσικού αερίου και πετρελαίου είναι μια πολυδιάστατη δυναμική βιομηχανία η οποία είναι επιρρεπής σε ατυχήματα. Χρόνο με τον χρόνο η τεχνολογία, τα πρότυπα και οι διάφορες διεθνείς και ευρωπαϊκές πολιτικές για την ασφάλεια συμβάλουν σημαντικά στη μείωση των ατυχημάτων στη βιομηχανία αυτή. Όμως, το ανθρώπινο λάθος είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας που τον είδαμε (και θα τον βλέπουμε) σε κάθε ατύχημα στην ιστορία της βιομηχανίας αυτής. Μπορεί ο σημερινός Απρίλιος να είναι μήνας ορόσημο για το ενεργειακό μας μέλλον, αλλά είναι και ο μήνας που 7 χρόνια πριν, τον Απρίλιο του 2010, έγινε το ατύχημα στην πλατφόρμα της ΒP στον κόλπο του Μεξικού και είχαμε τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών. Από το ατύχημα αυτό, το οποίο εν μέρει οφειλόταν σε ανθρώπινο λάθος, έχασαν τη ζωή τους 11 άτομα και είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση εκατομμυρίων βαρελιών αργού πετρελαίου στη θάλασσα καθότι χρειαστήκανε 87 μέρες για να κλείσουν το πηγάδι, προκαλώντας μια τεράστια οικολογική και οικονομική καταστροφή στις ακτογραμμές της Λουϊζιάνα, και του Μισισιπή.
Ένα τέτοιο ατύχημα στην περιοχή μας, σε μια κλειστή θάλασσα, θα είχε καταστροφικές περιβαλλοντικές και οικονομικές συνέπειες στη χώρα μας για μια εικοσαετία. Πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί από την αρχή, ειδικά τώρα που οι εταιρείες θα αρχίσουν το πρόγραμμά τους με τις επιβεβαιωτικές γεωτρήσεις. Σε όλα τα στάδια δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν την αναζήτηση, εξερεύνηση και εκμετάλλευση υδρογοναθράκων, είναι πιθανό να προκληθούν αρνητικές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον. Τα μέτρα αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: στα μέτρα για τις επιπτώσεις από την κανονική λειτουργία και στα μέτρα για τις επιπτώσεις έκτακτων συμβάντων.
Στο πρώτο στάδιο των σεισμικών ερευνών οι κάτοχοι άδειας θα πρέπει να εφαρμόζουν κάποια μέτρα για να μετριάσουν τις επιπτώσεις ακουστικού τραύματος στα θαλάσσια θηλαστικά και στις χελώνες. Στο στάδιο της δοκιμής της γεώτρησης, είναι απαραίτητο οι κάτοχοι άδειας να χρησιμοποιούν καυστήρες υψηλής απόδοσης για να ελαχιστοποιούνται οι εκπομπές αέριων ρύπων, αλλά και να παρακολουθούν συνεχώς την επιφάνεια της θάλασσας για να διασφαλιστεί ότι δεν θα δημιουργηθεί φιλμ υδρογονανθράκων στην επιφάνειά της. Η κίνηση σκαφών υποστήριξης και ελικοπτέρων πρέπει να γίνεται προγραμματισμένα ώστε να μειώνονται και οι ρύποι που εκπέμπονται από αυτά, αλλά και η ενόχληση τόσο των πουλιών από τα ελικόπτερα όσο και των θαλάσσιων θηλαστικών από τα σκάφη. Στα μέτρα για τις επιπτώσεις από έκτακτα συμβάντα είναι απαραίτητη η προετοιμασία σχεδίων διαχείρισης εκτάκτων αναγκών για πιθανά περιστατικά. Τα ειδικά σχέδια αντιμετώπισης πρέπει να περιλαμβάνουν τουλάχιστον τα εξής περιστατικά: απώλεια ελέγχου του φρέατος, πυρκαγιές, εκρήξεις, διαφυγές υδρόθειου, διαρροές πετρελαίου ή άλλων χημικών ουσιών και απώλειες ή ανεξέλεγκτες καταστάσεις ή ζημίες στον εξοπλισμό. Είναι ξεκάθαρο ότι στη βιομηχανία αυτή δεν υπάρχουν περιθώρια λάθους.
Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.
Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο FacebookΑκολουθήστε τον Σάββα Καλεντερίδη στο Facebook
Ακολουθήστε τον Σάββα Καλεντερίδη στο Twitter
Εγγραφείτε στο κανάλι του infognomonpolitics.gr στο Youtube