Στις 7 Ιουλίου, ο Βλαντίμιρ Πούτιν παρουσίασε τα αποτελέσματα των ρωσικών εξαγωγών όπλων για το πρώτο εξάμηνο του 2014, οπότε οι προμήθειες αμυντικού υλικού παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Σε αυτό το διάστημα, ήταν 5,6 δις. δολάρια.
Ακόμη πιο σημαντικός ήταν ένας άλλος αριθμός που παρέθεσε ο ρώσος πρόεδρος. Το χαρτοφυλάκιο των συμβατικών υποχρεώσεων των ρωσικών εξαγωγέων άγγιξε το πρωτοφανές επίπεδο των 50 δις. δολαρίων. Ετσι, εάν οι εταιρείες παραγωγής όπλων συνεχίσουν στους ρυθμούς των παραδόσεων του 2013 (15 δις. δολ.), έχουν εξασφαλίσει δουλειά από ξένες παραγγελίες για τα επόμενα τρία χρόνια. Πέρυσι, σε επίπεδα ρεκόρ έφτασαν, όχι μόνο οι παραδόσεις, αλλά και οι αναθέσεις. Το ύψος των πρόσφατα υπογραφέντων συμβολαίων κυμαίνεται στα 18 δις. δολάρια, που και αυτό αποτελεί ιστορικό ρεκόρ.

Σοβαρά προβλήματα

Οι εξαγωγές όπλων, είναι χωρίς υπερβολή ο τομέας, όπου η Ρωσία επιδεικνύει εδώ και χρόνια επιτυχίες, σαφώς μεγαλύτερες από τις πραγματικές βιομηχανικές και τεχνολογικές δυνατότητές της. Και όμως, τα εμπόδια που υψώνονται και πολλά και σοβαρά είναι. Ιδού τα σημαντικότερα:

1.Οι αιτίες που συνέβαλαν στην αύξηση των εξαγωγών αμυντικού υλικού τη δεκαετία του 2000 -και πολύ περισσότερο, του ΄90- έχουν εκλείψει, ή εκλείπουν. Πρώτα απ’ όλα, πολύ δυσχερείς προοπτικές υπάρχουν για την αγορά της Κίνας και της Ινδίας, οι οποίες εκείνα τα «καλά» χρόνια εξασφάλιζαν το 80% των αναγκών τους σε οπλικά συστήματα από τη Ρωσία. Στην Κίνα, όμως, έχει ήδη αναπτυχθεί ταχύτατα εθνική αμυντική βιομηχανία, ενώ στην Ινδία βρίσκεται σε εξέλιξη μια πολιτική διαφοροποίησης των ξένων προμηθευτών όπλων.  

2.Οι προοπτικές πώλησης ριζικά εκσυγχρονισμένων οπλικών συστημάτων, τα οποία όμως, φτιάχτηκαν βάσει της σοβιετικής τεχνολογίας, μειώνονται. Αυτό σημαίνει ότι η πώληση τέτοιων μαχητικών αεροσκαφών, υποβρυχίων αρμάτων μάχης, κ.ο.κ., ο βασικός σχεδιασμός των οποίων ανάγεται στις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80, θα γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, δεν έχουν αναπτυχθεί και τελειοποιηθεί συστήματα νέας γενιάς, ή δεν είναι έτοιμα για άμεση παράδοση στο εξωτερικό.

3.Ο βασικός παράγων της υψηλής ανταγωνιστικότητας των ρωσικών όπλων, το σχετικά χαμηλό κόστος τους, αποτελεί κι αυτός παρελθόν. Η ταχεία αύξηση του κόστους κατασκευής, είναι επίσης παράγων που επιβαρύνει τις τιμές.

4.Το εντυπωσιακής αποτελεσματικότητας «όπλο» προώθησης των ρωσικών οπλικών συστημάτων στη διεθνή αγορά, δηλαδή προμήθειες με αντάλλαγμα την απευθείας αποπληρωμή του σοβιετικού χρέους από ορισμένες χώρες, υποχωρεί και αυτό. Σήμερα, άλλωστε, έχει γίνει απόσβεση των σοβιετικών χρεών, και επομένως, ο μηχανισμός διαγραφής τους μέσω των πωλήσεων όπλων δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί. Να σημειωθεί ότι κάποια έτη, το ειδικό βάρος τέτοιων προμηθειών έφτανε το 22% της συνολικής αξίας των αμυντικών εξαγωγών, ενώ η χρήση του συγκεκριμένου μηχανισμού επέτρεψε στη Ρωσία να διεισδύσει σε δύσκολες γι’ αυτήν -από πολιτική άποψη- αγορές, όπως της Νότιας Κορέας ή χωρών της Κεντρικής Ευρώπης που εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ, κατά πρώτο λόγο της Ουγγαρίας.

Επιπλέον «αγκάθια»

Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί και η απροθυμία της Ρωσίας να παράσχει με σχετική ευκολία πίστωση στους πελάτες της. Αντίθετα με τη διαδεδομένη άποψη περί του αντιθέτου, η Μόσχα προτού χορηγήσει ένα τέτοιο δάνειο κάνει εξονυχιστική έρευνα για τις δυνατότητες του δυνητικού οφειλέτη να το αποπληρώσει. Είναι χαρακτηριστικό ότι, από τα 50 δις. δολ. συμβόλαια που έχει σήμερα η Ρωσία, οι χρηματοδοτούμενες με ρωσικές πιστώσεις αγορές είναι μόνο το 5% έως 7%.

Δεν είναι δεδομένος για τις εξαγωγές και ένας άλλος παράγοντας: Αυτός της μαζικής αγοράς όπλων από το ρωσικό υπουργείο Άμυνας. Ιδιαίτερα τα τελευταία 4-5 χρόνια. Επικρατεί η αντίληψη ότι πιθανές εγχώριες παραγγελίες για κάποια οπλικά συστήματα, θα διευκολύνουν την προώθησή τους στο εξωτερικό. Όμως, η συγκεκριμένη ρωσική πρακτική δεν επιβεβαιώνει προς το παρόν αυτή την φαινομενικά λογική αντίληψη. Σχεδόν 300 μαχητικά Su-30MKI έχουν παραγγείλει από το 1996 η Ινδία, η Μαλαισία και Αλγερία, προτού η ρωσική Πολεμική Αεροπορία αγοράσει τα συγκεκριμένα αεροσκάφη το 2012. Το ίδιο αντίθετα, το νεότατο μαχητικό Su-35, για το οποίο η ρωσική ΠΑ έχει κάνει παραγγελία για 48 κομμάτια, δεν έχει πουληθεί μέχρι τώρα στο εξωτερικό.

Το κλειδί της «επιτυχίας»

Ορισμένοι πολύ σημαντικοί παράγοντες, λοιπόν, φαίνεται ότι δεν λειτουργούν υπέρ της Ρωσίας. Κι’ όμως, οι εξαγωγές αυξάνονται, ή τουλάχιστον δεν μειώνονται σε πραγματικούς αριθμούς. Τι είναι αυτό που κινεί τις πωλήσεις; Πιθανώς, η μοναδική εξήγηση είναι η άτεγκτη -αν όχι «επιθετικά» ανεξάρτητη- εξωτερική πολιτική της χώρας.

Οι εξοπλισμοί είναι ένα πολύ ιδιόμορφο εμπόρευμα. Όταν η διεθνής εικόνα της χώρας-προμηθευτή, δημιουργεί στη χώρα-πελάτη την αντίληψη της ολοκληρωτικής ισχύος της πρώτης, αυτό είναι ίσως σημαντικότερο από ό,τι το ίδιο το εμπόρευμα και η τιμή του. Μ’ άλλα λόγια, η παραχώρηση καταφυγίου στον Έντουαρντ Σνόουντεν, η στήριξη στον Μπασάρ Άσαντ και η προσάρτηση της Κριμαίας, αντισταθμίζει στα μάτια των εισαγωγέων όπλων την καθυστέρηση της Ρωσίας από την τεχνολογικά προηγμένη Ευρώπη ή την απίστευτα ισχυρή από βιομηχανική και οικονομική άποψη, Κίνα.

Σε σχέση με άλλα κράτη, λοιπόν, το «υπερόπλο» των ρωσικών εταιρειών οπλικών συστημάτων για να μπαίνουν στις αγορές, είναι ακριβώς η στάση της κυρίαρχης χώρας που επιδεικνύει και είναι πραγματικά -και όχι σε επίπεδο διακηρύξεων, όπως των ευρωπαίων δορυφόρων των ΗΠΑ- η Ρωσία.

Ο Κονσταντίν Μακιένκο είναι αναπληρωτής γενικός διευθυντής του Κέντρου Ανάλυσης Στρατηγικών Τεχνολογιών.