Οι
πολλές χιλιάδες διαδηλωτές που κατέκλυσαν τους δρόμους της
Κωνσταντινούπολης δεν κατόρθωσαν να ανατρέψουν τον πρωθυπουργό της χώρας
τους, ούτε να παραμείνουν στο πάρκο «Γκεζί» της πλατείας Τακσίμ.

Οι
διαδηλώσεις που ξέσπασαν τον περασμένο Μάιο λόγω των σχεδίων ανάπλασης
του πάρκου Γκεζί, διαλύθηκαν. Κι όμως, οι επιπτώσεις της εξέγερσης
μπορεί να συνεχίσουν να είναι αισθητές πολύ πέραν αυτού του καλοκαιριού.

Τα
μέλη και οι οπαδοί του συντηρητικού-ισλαμικού «κόμματος δικαιοσύνης και
ανάπτυξης» (ΑΚΡ) του Ερντογάν (Erdoğan) απέφευγαν για καιρό να
εκφράζουν την οποιαδήποτε ένσταση κατά της κυβέρνησης. Αλλά τώρα, πολλοί
οπαδοί του ΑΚΡ στρέφονται κατά του πρωθυπουργού τους και οι
εσωκομματικοί του αντίπαλοι εκμεταλλεύονται την περίοδο μετά την κρίση
για να αποστασιοποιηθούν από τον ηγέτη τους.

Στην αγγλόφωνη
έκδοση της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας «ζαμάν», ο επιφυλλιδογράφος
Γιαβούζ Μπαϊντάρ (Yavuz Baydar) συνέκρινε πρόσφατα την Τουρκία του
Ερντογάν με τις Ηνωμένες Πολιτείες επί Μακ Κάρθι (ΜcCarthy).

Παρομοίως, οι συντηρητικοί-ισλαμιστές του «ιδρύματος
δημοσιογράφων και συγγραφέων» (GYV) προειδοποιούν πως οι τελευταίες
πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία υπονομεύουν κάθε προσπάθεια για
περαιτέρω εκδημοκρατισμό της.

Το εντυπωσιακότερο με αυτές τις
επικρίσεις είναι η πηγή τους: τόσο η «ζαμάν» όσο και το GYV ανήκουν στο
κίνημα που έχει αναπτυχθεί με επίκεντρο τον Τούρκο ιεροκήρυκα Φετχουλάχ
Γκιουλέν (Fethullah Gülen), που εκτιμάται πως ασκεί πελώρια επιρροή σε
κυβερνητικά κλιμάκια.

Ο ίδιος ο Γκιουλέν ζει αυτοεξόριστος στις
ΗΠΑ, όταν εγκατέλειψε την Τουρκία προκειμένου να μην απαντήσει στις
κατηγορίες της δικαιοσύνης πως προετοιμάζει ισλαμική επανάσταση. Οι
οπαδοί του έχουν ιδρύσει σχολεία σε 140 χώρες, αλλά και τράπεζες,
νοσοκομεία και ΜΜΕ.

Οι οπαδοί του Γκιουλέν αυτοπαρουσιάζονται ως
ριζικά μοντέρνοι. Ο αριθμός του αυξάνει διαρκώς στην Τουρκία, όπου οι
φτωχότερες οικογένειες θαυμάζουν την αφοσίωση του Γκιουλέν στην
εκπαίδευση και οι επιχειρηματίες εκτιμούν την φιλική του στάση στην
επιχειρηματικότητα. Αλλά πολλά πρώην μέλη του κινήματος έχουν καταθέσει
στο «Σπίγκελ» μαρτυρίες πως έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου και πως η
οργάνωση υιοθετεί δομές σέκτας.

Σύμφωνα με τηλεγραφήματα του
αμερικανικού υπουργείου εξωτερικών που διέρρευσαν από το «ουίκιλικς», οι
Αμερικάνοι διπλωμάτες θεωρούσαν το 2004 τους οπαδούς του Γκιουλέν ως
«την πιο ισχυρή ισλαμική ομάδα της Τουρκίας, που την τρέμουν ως και οι
κεντρικότεροι θεσμοί του τουρκικού κράτους». Σύμφωνα πάντα με τις ίδιες
αναφορές, το δίκτυο των οπαδών του Γκιουλέν «ελέγχει μείζονες
επιχειρηματικές, εμπορικές και δημοσιογραφικές κινήσεις, κι έχει
διαβρώσει ολόκληρο το φάσμα των τουρκικών πολιτικών δυνάμεων,
συμπεριλαμβανομένου του ΑΚΡ, ως τα υψηλότατα επίπεδά του».

Το ΑΚΡ ως σημείο συνάντησης πολλών διαφορετικών ομάδων

Στο
AKP συγκλίνουν πολλές διαφορετικές ομάδες. Πέραν πολλών μικρότερων
ομάδων, ξεχωρίζουν οι οπαδοί του Ερντογάν και οι ακόλουθοι του κινήματος
του Γκιουλέν.

Μετά την εκλογική νίκη του ΑΚΡ το 2002, τα δύο στρατόπεδα
συνήψαν ένα στρατηγικό συνεταιρισμό: ο Γκιουλέν θα συνέλεγε ψήφους για
το ΑΚΡ, κι ο Ερντογάν θα προστάτευε τους οπαδούς του Γκιουλέν. Αλλά τους
τελευταίους μήνες, εμφανίστηκαν ρωγμές σε αυτό τον συνεταιρισμό. Ο
Ερντογάν μετακίνησε από τις θέσεις τους υψηλόβαθμους δικαστικούς και
κομματικά στελέχη διαβόητα για τις στενές τους σχέσεις με τον Γκιουλέν.
Όπως φαίνεται, η επιρροή που είχε αποκτήσει το κίνημα ξεπέρασε τις
αντοχές του Ερντογάν. Αλλά σήμερα, μετά την εξέγερση του πάρκου «Γκεζί»,
η διαμάχη γίνεται ανοικτά.

Το στρατόπεδο του Ερντογάν επιτίθεται
συστηματικά κατά των επιχειρήσεων του Γκιουλέν. Σύμφωνα με τη «ζαμάν»
πρόκειται για μια «συστηματική δυσφημιστική εκστρατεία». Η εφημερίδα
«διαπιστώνει με θλίψη πως γίνεται στόχος δριμείων και κακοπροαίρετων
επικρίσεων από ομάδες που ως τώρα θεωρούσε φιλικές». Από τη μεριά του,
το GYV εξέδωσε την περασμένη εβδομάδα μια ανακοίνωση με την οποία
επιχειρεί να διασκεδάσει τις επιθέσεις κατά του Ερντογάν.

Αυτή η
εσωκομματική ένταση είναι πολύ πιο επικίνδυνη για τον Ερντογάν από ότι
υπήρξαν ποτέ οι διαδηλώσεις στους δρόμους. Τυχόν διάσπαση του AKP θα
μπορούσε να σηματοδοτήσει το τέλος του πολιτικού Ισλάμ στην Τουρκία. Σε
αυτή την αντιπαράθεση, οι ιδεολογικές διαφορές παίζουν δευτερεύοντα μόνο
ρόλο. Αντ’ αυτών, οι οπαδοί του Γκιουλέν μοιάζει να ενδιαφέρονται
περισσότερο για αξιώματα και προνόμια. Οι οπαδοί του Γκιουλέν
«αναφέρονται συχνά σε σύγχρονες αξίες, σαν το “διάλογο” και την
“ανεκτικότητα”, αλλά η οργάνωσή τους είναι πολύ αυστηρή και απολύτως
ιεραρχική», λέει ο Μουσταφά Σεν (Mustafa Şen) που διδάσκει κοινωνιολογία
στο διαβόητο «τεχνικό πανεπιστήμιο της Μέσης Ανατολής» (METU) της
‘Αγκυρας.

Την άνοιξη του 2011, ο εγκυρότερος δημοσιογράφος της
Τουρκίας Αχμέτ Σικ (Ahmet Şık) σχεδίαζε να εκδώσει ένα βιβλίο για την
εξουσία που έχει συγκεντρώσει το κίνημα του Γκιουλέν. Λίγο πριν
κυκλοφορήσει το βιβλίο, οι δυνάμεις ασφαλείας εισέβαλαν στον εκδοτικό
οίκο και κατέσχεσαν τα αντίτυπα του έργου του, «ο στρατός του ιμάμη».
Τώρα ο δημοσιογράφος κατηγορείται ως μέλος τρομοκρατικής οργάνωσης που
αποσκοπούσε στην ανατροπή της κυβέρνησης Ερντογάν.

Μια νέα κυβέρνηση ΑΚΡ -χωρίς τον Ερντογάν
«Είναι
αλήθεια πως το κίνημα του Γκιουλέν προωθεί την εκπαίδευση», λέει ο Σικ.
«Αλλά πώς εξηγείται η διάθεσή του να ελέγξει τη χώρα, το δικαστικό της
σύστημα, τις ένοπλες δυνάμεις, τις υπηρεσίες πληροφοριών; Γιατί αυτή η
πανίσχυρη οργάνωση δεν δημοσιοποιεί τα οικονομικά της;». Ο Σικ δηλώνει
πως δεν είναι καθόλου πεισμένος για την αγνότητα των προθέσεων της
οργάνωσης. «Η αλήθεια είναι πως σκοπός τους είναι να καταλάβουν την
εξουσία, όχι με εκλογές, αλλά διαβρώνοντας τους θεσμούς», ισχυρίζεται.
Υποπτεύεται πως σκοπός του κινήματος είναι μια νέα κυβέρνηση του ΑΚΡ,
αλλά χωρίς τον Ερντογάν. Νέος ηγέτης μιας τέτοιας κυβέρνησης θα μπορούσε
να είναι ο σημερινός πρόεδρος της δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ
(Abdullah Gül), που θεωρείται ταυτόχρονα οπαδός του Γκιουλέν και
βασικότερος εσωκομματικός αντίπαλος του Ερντογάν.

«Το κίνημα δεν
θα σταματήσει εμπρός σε τίποτα προκειμένου να ηγεμονεύσει στη χώρα»,
λέει και ο πολιτικός επιστήμονας στο πανεπιστήμιο της Γιούτα Χακάν
Γιαβούζ (Hakan Yavuz).

Ο Γκάρεθ Τζένκινς (Gareth Jenkins), που
εξειδικεύεται στην Τουρκία στο «ινστιτούτο κεντρικής Ασίας-Καυκάσου»,
θεωρεί πως οι έρευνες για τη συνωμοσία «εργκένεκον», που κατέληξαν σε
δρακόντειες ποινές, εν πολλοίς ελέγχονταν από φίλους του Γκιουλέν στις
δυνάμεις ασφαλείας και το δικαστικό σύστημα.

Επίσης ελάχιστοι
είναι οι παρατηρητές που θεωρούν πως οι πολιτικοί που είναι φίλοι του
Γκιουλέν μπορούν να προσφέρουν μια αυθεντικά δημοκρατική εναλλακτική
λύση στον Ερντογάν. «Θέλουν να ελέγξουν την κυβέρνηση, δεν τους
ενδιαφέρει η αντιπολίτευση», λέει ο δημοσιογράφος Σικ.

Μετά από
έντονες διεθνείς διαμαρτυρίες, ο Σικ αποφυλακίστηκε προς το παρόν, αλλά η
δίκη εναντίον του συνεχίζεται και ακόμα και ο ίδιος περιμένει πως θα
καταδικαστεί. «Το δικαστικό σύστημα έχει ήδη δείξει με πόση αυστηρότητα
χειρίζεται οποιονδήποτε ασκεί κριτική, διαδηλώνει ή υποτίθεται πως
συνωμοτεί. Γιατί να αποτελέσω εγώ εξαίρεση;»

Oι Hasnain Kazim και Maximillian Popp είναι δημοσιογράφοι

Greek Finance Forum Tromaktiko