της Ελίνας Γαληνού
Η δημιουργία ελληνικών κομπανιών και κοινοτήτων και οι δράσεις τους, χαρακτήρισαν την ιστορική παρουσία των Ελλήνων στην Αυστοουγγαρία κατά τον 17ο-19ο αιώνα. Στις δράσεις αυτές πρωτοστατεί ή ίδρυση εκκλησιών και σχολείων που συνέβαλαν στην διατήρηση της γλώσσας, της εθνικής ταυτότητας, της ιστορίας και της ορθόδοξης θρησκείας.

Πολλοί από τους εμπορευόμενους Ελληνες, επέλεξαν να εγκατασταθούν σε διάφορες πόλεις της Ουγγαρίας όπως η Πέστη, Kecskemet, Eger, Miskolc, Karcag, όπου δραστηριοποιήθηκαν με επιτυχία στο εμπόριο, τις τέχνες, τον πολιτισμό και τα γράμματα. Διατηρώντας τους δεσμούς τους με την πατρίδα, υποστήριξαν τους αγώνες του Ρήγα Φερραίου, μια αναμφισβήτητη προσωπικότητα της ελληνικής διανόησης της διασποράς και θεμελιωτή της ιδέας για την Αναγέννηση του Εθνους. Την ιδέα του Ρήγα, συνέχισαν μετά οι Φιλικοί με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό το 1814, ενώ οι Ελληνες της διασποράς κυρίως εκείνοι των παραδουναβίων χωρών, προσέφεραν υπολογίσιμη υποστήριξη σ΄αυτήν, συνδράμοντάς την με χρηματική και ηθική βοήθεια.
Οταν ήρθε η ώρα του ξεσηκωμού, ανάλογη υποστήριξη από την ομογένεια των παραδουναβίων χωρών, συνάντησε και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Οι περισσότεροι Ελληνες της Ουγγαρίας έτρεξαν στο πλευρό του και βρέθηκαν στο κέντρο της δράσης του, περιθάλποντας τραυματίες και προφυλάσσοντας πατριώτες από την τοπική αστυνομία, αψηφώντας τον προσωπικό κίνδυνο. Αργότερα, δεν θα δίσταζαν να βοηθήσουν τον απελευθερωτικό αγώνα των Ούγγρων το 1848, θυσιάζοντας και την ζωή τους ακόμα για την “δεύτερη πατρίδα τους”.
Οι Ελληνες που είχαν εγκατασταθεί στην Αυστροουγγαρία, προέρχονταν ως επί το πλείστον από τις περιοχές της Μακεδονίας, της Ηπείρου και των βλαχοφώνων χωριών του Μετσόβου. Διάφοροι λόγοι, τους είχαν ωθήσει ή αναγκάσει να φύγουν απ΄αυτές τις περιοχές προς την Κεντρική Ευρώπη. Στην ξένη χώρα, τους δόθηκε η ευκαιρία να αποκτήσουν μεγάλες περιουσίες, με τις οποίες προσπάθησαν να στηρίξουν το υπό ανασυγκρότηση νέο ελληνικό κράτος μετά την απελευθέρωση. Κάποιοι απ΄αυτούς επέστρεψαν τότε στην Ελλάδα και προθυμοποιήθηκαν να συνδράμουν στην αναδόμησή της με διάφορες υποστηρικτικές δράσεις. Ανάλογη στάση είχαν δείξει όμως και κατά την παραμονή τους στην Ουγγαρία, πράγμα που αποδεικνύει ότι το ελληνικό φιλότιμο του “ευπατρίδη”, τους συνόδευε σε οποιαδήποτε γή τους είχε υποδεχτεί. Οι Ελληνες υπήρξαν ευεργέτες και στην Ελλάδα και στην Ουγγαρία και αρκετές ελληνικές οικογένειες απέκτησαν τίτλους ευγενείας όπως οι οικογένειες Νάκου, Αγοραστού, Χαρίση, Δέρρα κ΄ά. Μια ιδιαίτερη μνεία αξίζει στην οικογένεια Σίνα, για την οικονομική της συμβολή στην κατασκευή της Γέφυρας της Αλυσίδας που ενώνει την Βούδα με την Πέστη και χρησιμοποιείται μέχρι τις μέρες μας. Σημαντικότατη αξία όμως, έχει η δωρεά του Σίμωνα Σίνα για την ανέγερση της Ακαδημίας Επιστημών της Ουγγαρίας. Ομως ο Σίνας, καίτοι απόδημος Ελληνας, δεν ξεχνά την πατρίδα. Το όνομά του θα συνδεθεί αργότερα με την κατασκευή της Ακαδημίας Αθηνών και του Αστεροσκοπείου, λόγω της ονοματισμένης γι΄αυτούς σκοπούς δωρεάς του. Πριν όμως προλάβει να επιστρέψει στην Ελλάδα, απεβίωσε και δεν πρόλαβε να δεί την δωρεά του να υλοποιείται…
Σημαντική επίσης προσφορά θεωρείται εκείνη του λογίου Γεωργίου Ζαβίρα από την Σιάτιστα. Ο Ζαβίρας πρωτοστάτησε στην δημιουργία της μεγαλύτερης βιβλιοθήκης της εποχής του στην Πέστη, η οποία αποτελείται από σημαντικά συγγράμματα και χειρόγραφα βιβλία. Τέλος, αξίζει να μνημονευτεί και η δράση του επισκόπου Πέστης Διονυσίου Πόποβιτς, στον οποίο οφείλεται η πρωτοβουλία για το κτίσιμο πολλών Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Αυτήν την ξενάγηση το ιστορικό παρελθόν της ελληνικής διασποράς, ανέλαβε με την διοργάνωση μιας σχετικής έκθεσης, η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος, σε συνεργασία με την Πρεσβεία της Δημοκρατίας της Ουγγαρίας στην Αθήνα. Η έκθεση προβάλει πίνακες ζωγραφικής, χαρακτικά, λιθογραφίες, χειρόγραφα της Ελληνικής Εκκλησιαστικής Κοινότητας, βιβλία, εφημερίδες του 21 και προσωπικά αντικείμενα που προσφέρθηκαν από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές για τον σκοπό αυτό. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 23 Μαρτίου, παράλληλα με την διεξαγωγή Συμποσίου στην Αίθουσα Συνεδριάσεων της Παλιάς Βουλής, όπου καθηγητές, ιστορικοί και μουσειολόγοι, ανέδειξαν τον ρόλο των Ελλήνων στην αστικοποίηση της Ουγγαρίας, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ερευνών Ελλήνων Ουγγαρίας.