της Ελίνας Γαληνού
“Εγώ ραγιάς δεν γένομαι/Τούρκους δεν προσκυνάω/δεν προσκυνώ τους άρχοντες και τους κοτζαμπασήδες/μον΄καρτερώ την Ανοιξη να΄ρθούν τα χελιδόνια/να βγούν οι Βλάχοι στα βουνά, να βγούν οι βλαχοπούλες…” (από”Κλέφτικο” δημοτικό τραγούδι)
Τους αγώνες της “ρωμέικης κλεφτουριάς” κατά την τουρκοκρατία, τους έχουμε γνωρίσει ζωντανά κυρίως μέσα από τα δημοτικά μας τραγούδια. Υπάρχουν όμως και χαρακτηριστικές αναφορές γι΄αυτούς από ξένους περιηγητές και Ελληνες της εποχής. Από τον 15ο αιώνα, εμφανίζονται διάφορες μορφές αντίστασης των Ρωμιών ενάντια στην τουρκική παρουσία, οι οποίες έχουν εθνικό χαρακτήρα. Η πιό γνωστή αντίσταση, είναι αυτή του “κλέφτη”. Ο όρος αυτός που αρχικά αναφερόταν στον απλό λήσταρχο, ταυτίζεται με τον “αγωνιστή της ελευθερίας” για πρώτη φορά στις περιγραφές του ιστορικού Choiseul Gouffrier και κατόπιν, στη μελέτη του Fauriel για τα Δημοτικά Τραγούδια της Ελλάδας. Από τότε, ο κλέφτης ανακτά ηρωικές διαστάσεις στις συνειδήσεις. Είναι εκείνος που με τον κλεφτοπόλεμό του, στήνει ενέδρες στον Τούρκο και τον αιφνιδιάζει επιτυγχάνοντας πολλές φορές να τον τρέψει σε φυγή ή να του προκαλέσει καίρια χτυπήματα. Οι κλέφτες κινούνταν σε ολιγάριθμες ομάδες΄, διέθεταν ελάχιστα εφόδια και όπλα. Ωστόσο, η παρουσία τους γίνεται κάποια στιγμή πονοκέφαλος για τους Τούρκους που για να τον αντιμετωπίσουν, δημιουργούν σώματα τοπικών πολιτοφυλάκων για να προστατεύουν εκτάσεις΄. Είναι οι γνωστοί μας Αρματωλοί που συναντώνται στην ηπειρωτική Ελλάδα, κυρίως στις ορεινές περιοχές (Αγραφα, Ξηρόμερο, Τζουμέρκα). Ομως η συνεργασία των Αρματωλών με τους κλέφτες, κάπου χαλάει τα σχέδια των Τούρκων, καθώς “κλεφτουριά και αρματολίκι” συχνά ενώνονται και στρέφονται εναντίον των εχθρών…
Οι κλέφτες -οι αητοί των βουνοκορφών-ιδίως της Ρούμελης, ανεβαίνουν στα βουνά όταν έρχεται η Ανοιξη. Κοιμούνται στις σπηλιές ή σε απλές καλύβες, η ζωή τους είναι σκληρή και έχουν μάθει να αψηφούν τον θάνατο. Οι νικηφόρες επιδρομές τους εξασφαλίζουν κάπου-κάπου καλό κρασί και φαγητό και τότε, το ρίχνουν στο γλέντι. Οι γιορτές τους συνοδεύονται από μουσική, χορό και τραγούδια που εξυμνούν την ελεύθερη και ηρωική ζωή, τα κατορθώματα και τον θάνατο. Μαζί με τους Αρματωλούς, αποκτούν μεγάλη επιδεξιότητα στον χειρισμό όπλων. Είναι ανυπότακτοι και υπακούουν μονάχα στον “καπετάνιο” τους.
Ο τρόπος ζωής των κλεφταρματολών της Τουρκοκρατίας και των αγωνιστών της Επανάστασης του 21, καθορίζεται από ένα σύστημα αξιών όπου τα όπλα κατέχουν κεντρική θέση. Το όπλο για τους αγωνιστές εκείνους, είναι προσωπικό αντικείμενο με μεγάλη συναισθηματική αξία και επιτελεί σημαντικό ρόλο στην επίδειξη της κοινωνικής θέσης του κατόχου του. Ο πολεμιστής θέλει τα καριοφίλια, τις πιστόλες, τα γιαταγάνια και τις παλάσκες του, διακοσμημένα με εξαιρετική επιμέλεια. Και έτσι, τα όπλα της εποχής εκείνης είναι αξιοπρόσεκτα όχι μόνο σαν τεχνολογικά επιτεύγματα, αλλά και σαν αντικείμενα λαικής τέχνης όσον αφορά τον ρόλο που είχαν στην ελληνική κοινωνία της εποχής.
“Τουφέκι μου Περήφανο, Σπαθί μου παινεμένο…Και το καριοφιλάκι μου σαν κόρη αγκαλιασμένο”… θα τραγουδήσει ο κλέφτης τιμητικά για το όπλο του… Υπό αυτόν τον τίτλο, προβάλλεται από τις 23 Μαρτίου στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο έκθεση όπλων που χρησιμοποιούσαν οι Κλεφταρματωλοί και Αγωνιστές. Η έκθεση καλύπτει την περίοδο της προεπαναστατικής Ελλάδας με αποκορύφωμα την Ελληνική Επανάσταση και τα εκθέματα προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου και του Ιδρύματος Στεφανή.