της Ελίνας Γαληνού
«Ο μέχρι τούδε λέγω, δυστυχής ούτος λαός, βλέποντας ότι όλαι του αι θλίψεις και οδύναι, τα καθημερινά δάκρυά του, προέρχονται από την κακήν και αχρειεστάτην διοίκησιν, από την στέρησιν καλών νόμων, απεφάσισεν…να εκβοήσει μεγαλοφώνως, ενώπιων πάσης της Οικουμένης, με βροντώδη φωνήν, τα ιερά και άμωμα δίκαια, όπου θεόθεν τω εχαρίσθησαν δια να ζήσει ησύχως εις την γήν..» Ρήγας Βελεστινλής / Επαναστατική Προκήρυξη.
Στο Βελεστίνο, τη γενέτειρα πόλη του Ρήγα, βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Φερές. Το όνομα «Φεραίος» με το οποίο αργότερα θα γραφόταν στην ιστορία ο Ρήγας, προήλθε προφανώς από εκεί.
Ο φιλομαθής Ρήγας, κατά την διάρκεια των σπουδών του στη Σχολή Ζαγοράς του Πηλίου, μελετούσε με πάθος αρχαίους συγγραφείς, πράγμα που διαπιστώνεται από αυτόγραφά του σε σχετικό βιβλίο αρχαίων γεωγράφων, που τώρα φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. Στα είκοσί του χρόνια, πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου έμαθε ξένες γλώσσες και διεύρυνε την μόρφωσή του, κοντά στους Φαναριώτες. Στη συνέχεια, έζησε στη Βλαχία και στο Βουκουρέστι, όπου ανέπτυξε έντονη δραστηριότητα μέσω του πνευματικού κύκλου του λογίου Κανταρτζή. Εγινε γραμματικός των ηγεμόνων, συμμετείχε στα κοινά της περιοχής του και οραματίζεται την ελευθερία για  πατρίδα του και τους Βαλκανικούς λαούς, από τον Οθωμανικό δεσποτισμό.  Σ΄εκείνα τα μέρη, άρχισε να συλλαμβάνει το επαναστατικό του σχέδιο, ελπίζοντας στην στήριξη των ντόπιων, γηγενών δυνάμεων των σκλαβωμένων που γνώρισε από κοντά. Απόδειξη των πεποιθήσεών του, είναι τα ίδια του τα έργα στα οποία ουδέποτε εμφανίζεται έκκληση για βοήθεια στις μεγάλες δυνάμεις για την επανάσταση που ετοιμαζόταν…
Μετά την εγκατάστασή του στη Βιέννη, διευρύνει την συγγραφική του δράση και συνθέτει τον επαναστατικό παιάνα «Ο Θούριος», ενώ τυπώνει σε δώδεκα φύλλα, τη «Χάρτα της Ελλάδος», τους χάρτες της Βλαχίας και Μολδαβίας, της Βουλγαρίας και της Αλβανίας. Εξέδωσε την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Σπουδαιότερη αίσθηση όμως, έκανε το επαναστατικό του κείμενο «Νέα Πολιτική Διοίκησις», στην οποία περιέχεται η Επαναστατική Προκήρυξη που προαναφέρουμε ανωτέρω, τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και ο Θούριος. Το εγχειρίδιό του «Στρατιωτικόν Εγκόλπιον» στο οποίο καταγράφονται ιδέες περί πολεμικής τέχνης, κατασχέθηκε από την Αυστριακή Αστυνομία μετά την σύλληψή του και δεν είδε το φώς της δημοσιότητας. Το 1797, κατά την κάθοδό του στην Ελλάδα, ενώ μετέφερε κιβώτια με επαναστατικό υλικό, συνελήφθη στην Τεργέστη ύστερα από προδοσία Ελληνα εμπόρου. Υστερα από φυλάκιση έξη μηνών, κατά τους οποίους ανακρινόταν με βασανιστήρια, μεταφέρθηκε στο Βελιγράδι και παραδόθηκε στους Τούρκους, που τον εκτέλεσαν μαζί με επτά συντρόφους του, στον Πύργο Νεμπόιζα, τον Ιούνιο του 1798. Ωστόσο, η δράση του αποτιμήθηκε ως σημαντικότατη για την ανύψωση του ηθικού των σκλαβωμένων, κυρίως μέσω του γνωστού Θούριου, και του συγγράμματος «Νέος Ανάχαρσις», που αναφέρεται στην ένδοξη ιστορία της αρχαίας Ελλάδος. Η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τις τέσσερεις παραστάσεις από τα κατορθώματά του, προβάλλονταν ως πρότυπο ανδρείας και αποφασιστικότητας, συνοδευόμενη από τον «Υμνο Πατριωτικό», ήταν η απάντηση του Ρήγα για την προβολή του Ναπολεόντειου προτύπου που κυριαρχούσε τότε στις συνειδήσεις των ευρωπαικών λαών. «Αλέξανδρε, τώρα να βγής /από τον τάφον και να ιδής/ Των Μακεδόνων πάλιν/Ανδρείαν την μεγάλην/Πώς τους εχθρούς νικούνε/Με χαρά στη φωτιά…»
Οι προτάσεις του σχετικά με το Σύνταγμα για την διοίκηση των επαναστατημένων λαών των Βαλκανίων, χαρακτηρίζονται από πνεύμα ομαδικής συνεργασίας και δίκαιης κατανομής δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, ενώ οι επισημάνσεις του για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αναγνωρίστηκαν από τον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ το 1948.
Για την διάσωση και διάδοση του έργου του Ρήγα Φεραίου από το Βελεστίνο, ιδρύθηκε το 1987 η Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου, η οποία δραστηριοποιείται μέσω της μελέτης και προβολής των γραπτών του,  της γενετειράς του Βελεστίνου και των αρχαίων Φερών. Η εταιρεία έχει διοργανώσει Διεθνή Συνέδρια στα οποία έχουν γίνει περί τις 200 ανακοινώσεις για τον Ρήγα, τις Φερές και το Βελεστίνο, που περιέχονται στα Πρακτικά με τίτλο ΥΠΕΡΕΙΑ. Παράλληλα, έχει κάνει παρεμβάσεις σε σχολικά βιβλία για διόρθωση σφαλμάτων και ανακριβειών, έχει εργαστεί για την τεκμηρίωση καταγωγής του Ρήγα ως προς το Βελεστίνο, και για σειρά εκδόσεων από τα έργα του. Η εκπαιδευτικού, ερευνητικού και μνημειακού χαρακτήρα δράση της εταιρείας, υποστηρίζεται από τις φιλότιμες προσπάθειες επιστημονικού προσωπικού και ανταπόκρισης συνεργατών από διάφορους επιστημονικούς και πολιτισμικούς φορείς. Σε σχετική εκδήλωση που αφιέρωσε το Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών στο έργο της εταιρείας, την 1 Φεβρουαρίου 2012, πληροφορηθήκαμε μεταξύ άλλων για την πρόσφατη έκδοση του τόμου ΥΠΕΡΕΙΑ ( τα Πρακτικά του Ε΄Διεθνούς Συνεδρίου), αναφορές περί τα έργα του Ρήγα, όπως και για τις αναστηλωτικές εργασίες στην αρχαιολογική περιοχή των Φερών που προβλήθηκαν σε διαφάνειες. Όπως είπε χαρακτηριστικά η Αρχαιολόγος κα Αργυρώ Ιντζεσίλογλου, η οποία αναφέρθηκε διεξοδικά στον αρχαιολογικό χώρο των Φερών, «αυτά τα έργα και οι μνήμες, συμβάλουν στο ν΄αναβιώσει το πνεύμα του Ρήγα στις συνειδήσεις του λαού μας, που τόσο χρειάζεται σήμερα να τονωθεί η εθνική του περηφάνεια…»