Τι είναι οι διεθνείς συνθήκες; Δεν είμαι σίγουρος ότι ο νομικός κόσμος της Ευρώπης (και της Ελλάδας) ξέρει την απάντηση.

Από τις δημόσιες τοποθετήσεις πολλών τριβωνιανούτσικων και την αρθρογραφία τους, βγάζεις το συμπέρασμα ότι τις θεωρούν κάτι σαν τις Δέκα Εντολές: θέσφατα. Δεν τις αγγίζουμε. Τις εφαρμόζουμε τυφλά. Και, προς Θεού, δεν κρίνουμε το θεωρητικό τους υπόβαθρο. Γιατί;

“Διότι αν αρχίσουμε να αναθεωρούμε τις διεθνείς συνθήκες είναι βούτυρο στο ψωμί του Ερντογάν, που θέλει αναθεώρηση της Συνθήκης της Λωζάνης”.

Το επιχείρημα είναι κωμικό, αλλά μια που έχει διατυπωθεί πολλές φορές από πολλούς, αναγκάζομαι να το ανασκευάσω. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλών ειδών διακρατικές συνθήκες, διμερείς, πολυμερείς, παγκόσμιες, θεσμικές, συνθήκες-πλαίσιο. Ο βασικός τους διαχωρισμός είναι το αν έχουν προκύψει ως συνθήκες ειρήνευσης μετά από κάποιον πόλεμο ή ως συνθήκες σε καιρό ειρήνης. Οι πρώτες σχεδόν πάντα περιλαμβάνουν οριοθετήσεις συνόρων. Προφανώς, για να αλλάξουν θα πρέπει να γίνει νέος πόλεμος. Παράδειγμα η Συνθήκη των Σεβρών (1920) που αντικαταστάθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), μετά την Μικρασιατική Καταστροφή. Αυτές, ναι, δεν τις αγγίζουμε. Οι δεύτερες διευθετούν θέματα διαχειριστικής ή και θεσμικής φύσεως και δεσμεύουν τα κράτη που τις υπέγραψαν, όσον καιρό συνεχίζουν να συμφωνούν με το περιεχόμενό τους. Αυτές είναι εργαλεία. Τις κάνουμε ό,τι θέλουμε. Τις απλώνουμε, τις μαζεύουμε, τις τροποποιούμε, όπως η ιδρυτική της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας Συνθήκη της Ρώμης (1957) που επεκτάθηκε με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ (1992), μέχρι και τις καταργούμε, όταν έχουν ξεπεραστεί από τα γεγονότα, όπως η Συνθήκη της Κοινωνίας των Εθνών (1919). Και φυσικά, όχι μόνο συζητούμε για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα από την εφαρμογή τους, αλλά και σηκώνουμε τον κόσμο στο πόδι για αναθεώρηση, σε περίπτωση που διαπιστώσουμε ότι έχουν μετατραπεί σε βόμβα στα θεμέλια της Ευρώπης, όπως η Σύμβαση της Γενεύης, που είναι το σημερινό θέμα μας.

Είναι εντυπωσιακό, το ότι επικρατεί άκρα του τάφου σιωπή στον ελληνικό νομικό και ακαδημαϊκό κόσμο για ένα διεθνές νομικό πλαίσιο, η παθογένεια του οποίου είναι παραπάνω από εμφανής και οι τοξικές του παρενέργειες σοβαρότατες. Ψάχνοντας στο google “αναθεώρηση”, “τροποποίηση”, “αλλαγή”, “κατάργηση” της “Σύμβασης της Γενεύης”, στις πρώτες 20 σελίδες βρήκα μόνο δύο σχετικά κείμενα. Το ένα ζητάει να προστεθεί στη Σύμβαση και η έννοια του περιβαλλοντικού ή κλιματικού πρόσφυγα, κάποιου που θέλει να φύγει από την πατρίδα του γιατί η κλιματική αλλαγή τού δυσκολεύει τη ζωή. Βεβαίως το θέμα είναι πολύ σοβαρό για τους κατοίκους ορισμένων νησίδων του Ειρηνικού που η άνοδος της στάθμης της θάλασσας απειλεί να τις καλύψει ολοσχερώς, αλλά, όπως συμβαίνει πάντα, οι προπαγανδιστές του όρου θέλουν να τον επεκτείνουν ακόμα και σε εκείνους που δυσφορούν από έναν καύσωνα του Αυγούστου.

Το άλλο, με τίτλο “Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες – Η κερκόπορτα της παράνομης μετανάστευσης“ (2020)είναι του διδάκτορα Διοικητικού Δικαίου, Ιωάννη Γκιτσάκη. Από τους 45.000 νομικούς της χώρας, μόνο ένας ασχολήθηκε με το θέμα! (Αν υπήρξαν και άλλοι, θα χαρώ πολύ να το μάθω, αλλά το google δεν εμφανίζει κανένα άλλο κείμενο.)

Γιατί το κείμενο της Γενεύης δεν ονομάζεται Συνθήκη (Τreaty) αλλά Σύμβαση (Convention); Μολονότι και οι δύο όροι χρησιμοποιούνται για νομικές συμφωνίες που συνάπτονται μεταξύ κρατών ή διεθνών οργανισμών, οι συμβάσεις είναι πιο εξειδικευμένες και αφορούν συνήθως συγκεκριμένους τομείς, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, το περιβάλλον ή η συνεργασία σε τεχνικά θέματα. Δεν έχουν την καθολικότητα των Συνθηκών, αφήνοντας στα κράτη περιθώριο για προσαρμογή των όρων τους σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, η δέσμευση των κρατών είναι οικειοθελής. 

Η Σύμβαση της Γενεύης αφορούσε αποκλειστικά τα προβλήματα που προέκυψαν από τις μετακινήσεις πληθυσμών λόγω του Β΄ΠΠ και των όσων επακολούθησαν. Γι’ αυτό περιόριζε το δικαίωμα υποβολής αιτήματος ασύλου μόνο σε άτομα που εμπλέκονταν σε “γεγονότα επελθόντα προ της 1ης Ιανουαρίου 1951 εν Ευρώπη ή αλλαχού” (άρθρο 1, §Β1). Μάλιστα, το “αλλαχού” ήταν προαιρετικό. Μπορούσε δηλαδή ένα κράτος να πει “δεν με ενδιαφέρει τι γίνεται εκτός Ευρώπης, θα δέχομαι μόνο Ευρωπαίους ως πρόσφυγες”.

Στόχος της, καθώς οι περισσότεροι πρόσφυγες πολέμου είχαν ήδη επιστρέψει στις εστίες τους, ήταν να λύσει τα προβλήματα της μεταπολεμικής διαίρεσης της Ευρώπης σε ζώνες επιρροής. Είχαν περάσει πάνω από 6 χρόνια από τις Διασκέψεις της Μόσχας και της Γιάλτας, η Γερμανία είχε ήδη χωριστεί σε Δυτική και Ανατολική, και η Ευρώπη βίωνε τον ψυχρό πόλεμο ξέροντας ότι σημαντικός αριθμός ανθρώπων από χώρες του Σιδηρού Παραπετάσματος θα επέλεγε να μην επιστρέψει στον “σοβιετικό σοσιαλιστικό παράδεισο” ή θα προσπαθούσε να δραπετεύσει από εκεί. Αυτών των περιπτώσεων κυρίως τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις ήθελε να καθορίσει η Σύμβαση.

για τη συνέχεια Capital