Του Alexander Kolyandr

Με τη βοήθεια των κυρώσεων, η Ευρωπαϊκή Ένωση μείωσε τις εξαγωγές στη Ρωσία σε ιστορικό χαμηλό και σταμάτησε εντελώς την προμήθεια ορισμένων βασικών βιομηχανικών εξαρτημάτων. Ωστόσο, αυτό είναι μόνο ένα μέρος της εικόνας. Ορισμένες χώρες —όπως η Τουρκία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αρμενία— λειτουργούν ως μεσάζοντες μέσω των οποίων η Ρωσία εξακολουθεί να λαμβάνει ευρωπαϊκά αγαθά και εξοπλισμό.

Η αποφυγή κυρώσεων μέσω τρίτων χωρών δεν είναι νέο πρόβλημα. Παρόλο που ο πόλεμος πλήρους κλίμακας στην Ουκρανία μαίνεται εδώ και δυόμισι χρόνια, οι Ουκρανοί εξακολουθούν να βρίσκουν δυτικά εξαρτήματα στους ρωσικούς πυραύλους κρουζ που πέφτουν στις πόλεις τους. Ως αποτέλεσμα, οι δυτικοί υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν αρχίσει να αλλάζουν την εστίασή τους. Αντί να προσπαθήσουν να σταματήσουν όλες τις εξαγωγές προς τη Ρωσία, κάτι που είναι αδύνατο, επιδιώκουν να καταστήσουν πιο δαπανηρή την επιβολή των κυρώσεων.

Σύμφωνα με τη Eurostat, οι εξαγωγές του μπλοκ στη Ρωσία τον Ιούνιο ανήλθαν σε 2,4 δισεκατομμύρια ευρώ (2,67 δισεκατομμύρια δολάρια). Αυτό είναι περίπου το ένα τρίτο του όγκου των εξαγωγών τον Ιούνιο του 2021 (πριν από τον πόλεμο) και το χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο του 2003. Οι πιο δραματικές μειώσεις σημειώθηκαν στις εξαγωγές μηχανημάτων και εξοπλισμού, οι οποίες τον Ιούνιο έφτασαν το ένα δέκατο από αυτά που ήταν τρία χρόνια νωρίτερα (πτώση από 3,5 δισ. ευρώ σε 365 εκατ. ευρώ).

Ωστόσο, τα στοιχεία για τρίτες χώρες (οι οποίες ποτέ δεν έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία) δείχνουν μια απότομη αύξηση των εισαγωγών αγαθών που η Ρωσία λάμβανε κάποτε απευθείας από την ΕΕ. Αυτό συμβαίνει ακόμη και χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η Κίνα, της οποίας οι εισαγωγές από την ΕΕ είναι τόσο τεράστιες που τυχόν αλλαγές που συνδέονται με τη Ρωσία δεν είναι ορατές στα δεδομένα.

Για παράδειγμα, οι εξαγωγές εξοπλισμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από την ΕΕ στη Ρωσία μειώθηκαν σταθερά μετά την ευρεία εισβολή στην Ουκρανία. Τον Ιούνιο αποτιμήθηκε σε μόλις 30.000 ευρώ, από 35 εκατ. ευρώ τρία χρόνια νωρίτερα. Την ίδια περίοδο, ωστόσο, η Τουρκία αύξησε τις εισαγωγές εξοπλισμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ κατά 42 τοις εκατό στα 48,6 εκατομμύρια ευρώ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υπερπενταπλασιάστηκαν στα 54,8 εκατομμύρια ευρώ. Είναι δύσκολο να εξηγηθεί μια τέτοια ανάπτυξη ως αποτέλεσμα του πληθωρισμού ή της αυξημένης εσωτερικής ζήτησης.

Μια άλλη κρίσιμη κατηγορία εξοπλισμού για τη ρωσική οικονομία είναι τα εξαρτήματα αεροπλάνων που κατασκευάζονται στην ΕΕ. Τον Ιούνιο του 2021, η Ρωσία αγόρασε εξαρτήματα αεροπλάνων αξίας 13 εκατομμυρίων ευρώ από την ΕΕ. τώρα δεν αγοράζει καθόλου. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ωστόσο, αύξησαν τις εισαγωγές τους σε εξαρτήματα αεροσκαφών που κατασκευάζονται στην ΕΕ σχεδόν δεκαπενταπλασιασμένα στα 23,6 εκατομμύρια ευρώ και η Τουρκία αύξησε τις εισαγωγές κατά ένα τρίτο, φτάνοντας τα 12,7 εκατομμύρια ευρώ.

Αυτό το είδος της αποφυγής κυρώσεων μερικές φορές περιορίζεται στο παράλογο. Πριν από την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, υπήρχε μικρή ζήτηση για εξοπλισμό θαλάσσιας πλοήγησης της ΕΕ σε μεσόγειες χώρες όπως η Αρμενία και η Κιργιζία. Αλλά μετά την έναρξη του πολέμου, η ζήτηση από αυτές τις χώρες εκτοξεύτηκε στα ύψη. Τον Ιανουάριο του 2024, το Κιργιστάν εισήγαγε σχεδόν 1 εκατομμύριο ευρώ εξοπλισμού θαλάσσιας πλοήγησης από την ΕΕ, ενώ οι εισαγωγές του ίδιου της Αρμενίας ανήλθαν σε 6,5 εκατομμύρια ευρώ.

Οι ευρωπαίοι φορείς χάραξης πολιτικής δεν είναι τυφλοί σε αυτά τα προβλήματα. Το 14ο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ, που ψηφίστηκε στα τέλη Ιουνίου, σχεδιάστηκε για να περιορίσει την επανεξαγωγή αγαθών της ΕΕ στη Ρωσία. Σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, η ΕΕ αντιτίθεται παραδοσιακά στις αποκαλούμενες δευτερεύουσες κυρώσεις που αποσκοπούν στην αποτροπή τρίτων χωρών από το να βοηθήσουν τις χώρες που υπόκεινται σε κυρώσεις να αποκτήσουν απαγορευμένα αγαθά, αλλά αυτά τα τελευταία μέτρα μοιάζουν εντυπωσιακά ως προς τους στόχους.

Η ΕΕ απαιτεί τώρα από τους εξαγωγείς και τις θυγατρικές τους να καταβάλουν τις “καλύτερες προσπάθειες” για να προσδιορίσουν την ταυτότητα των τελικών αγοραστών. Αυτό σημαίνει ότι οι εξαγωγείς πρέπει να συνάπτουν συμβάσεις πώλησης για αγαθά διπλής χρήσης και τεχνολογίες αιχμής, ώστε να περιλαμβάνουν ρήτρα που απαγορεύει τη χρήση στη Ρωσία ή στην κατασκευή αγαθών που προορίζονται για τη ρωσική αγορά. Και πρέπει να λάβουν ειδικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων των αξιολογήσεων κινδύνου, για να διασφαλίσουν ότι τα αγαθά δεν θα καταλήξουν στη Ρωσία.

Με άλλα λόγια, η ευθύνη για τη διασφάλιση της παραμονής των προϊόντων της ΕΕ εκτός Ρωσίας έχει βαρύνει τις ιδιωτικές εταιρείες. Η ίδια η ΕΕ έχει μια ρυθμιστική λειτουργία, με την εξουσία να οδηγεί τις εταιρείες που παραβιάζουν τους κανόνες στα δικαστήρια, να ανακαλούν άδειες εξαγωγής και να επιβάλλουν πρόστιμα. Δεν θα τιμωρηθούν μόνο οι εταιρείες που εν γνώσει τους επιτρέπουν την επανεξαγωγή στη Ρωσία, αλλά και εκείνες που δεν πραγματοποιούν εκ των προτέρων επαρκείς ελέγχους.

Πολλά από αυτά απαιτήθηκαν σιωπηρά από τις εταιρείες της ΕΕ από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά όλα έχουν κωδικοποιηθεί από το 14ο πακέτο κυρώσεων και θα επιβάλλονται πλέον σε ολόκληρη την ΕΕ, και όχι μόνο από μεμονωμένα κράτη μέλη. Οι νέες απαιτήσεις τίθενται σε ισχύ στις 26 Δεκεμβρίου 2024 και οι εταιρείες με υπάρχουσες συμβάσεις θα έχουν στη διάθεσή τους έξι μήνες για να ολοκληρώσουν τις παραδόσεις.

Ιδιωτικά, ωστόσο, οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι παραδέχονται ότι αυτά τα μέτρα δεν θα είναι αρκετά για να λύσουν πλήρως το πρόβλημα των επανεξαγωγών στη Ρωσία. Η ΕΕ δεν έχει την ικανότητα να ελέγχει όλες τις εξαγωγές προς τρίτες χώρες, επομένως πιθανότατα θα επικεντρώσει τις προσπάθειές της στην αποτροπή της επανεξαγωγής ειδών που είναι σημαντικά για τον ρωσικό αμυντικό τομέα. Άλλοι τύποι αγαθών θα συνεχίσουν να διολισθαίνουν.

Συγκεκριμένα, η προσέγγιση που επέλεξε η ΕΕ διαφέρει από αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες προσπαθούν να πιάσουν όσους αγνοούν τους δυτικούς περιορισμούς στη Ρωσία και στη συνέχεια να επιβάλλουν δευτερεύουσες κυρώσεις. Αυτό οδήγησε σε καθυστερήσεις και, σε ορισμένες περιπτώσεις, σε πλήρη διακοπή της δυνατότητας ρωσικών εταιρειών να διακανονίζουν πληρωμές χρησιμοποιώντας τράπεζες στην Τουρκία, στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και στην Κίνα. Ως αποτέλεσμα, οι ρωσικές εταιρείες αναγκάστηκαν να χρησιμοποιούν μικρές τράπεζες σε τρίτες χώρες, χωρίς να φοβούνται ότι θα χάσουν την πρόσβαση στην αγορά των ΗΠΑ. Αλλά αυτές οι τράπεζες είναι συχνά λιγότερο αξιόπιστες και το κόστος είναι υψηλότερο. Μερικές φορές οι ρωσικές εταιρείες καταλήγουν να πραγματοποιούν πληρωμές σε κρυπτονομίσματα ή σε χρυσό.

Τα μέτρα της ΕΕ θα οδηγήσουν σε καθυστερήσεις στις εξαγωγικές συμφωνίες. Για να παρακάμψουν τους κανόνες, οι Ρώσοι αγοραστές πιθανότατα θα δημιουργήσουν όλο και πιο περίπλοκες εμπορικές ρυθμίσεις που θα περιλαμβάνουν περισσότερους μεσάζοντες ή θα εκτελωνίσουν τα εμπορεύματα από τρίτες χώρες πριν τα στείλουν στη Ρωσία. Αυτό θα κάνει το εμπόριο πιο περίπλοκο, πιο ακριβό και πιο αργό—καθώς επίσης θα αυξήσει τους κινδύνους και θα δημιουργήσει κρίσεις εφοδιασμού. Το αποτέλεσμα θα είναι περισσότερος πληθωρισμός στη Ρωσία και λιγότερο αποτελεσματική οικονομία.

Ωστόσο, κανένα από τα υφιστάμενα μέτρα δεν θα εμποδίσει πλήρως την επανεξαγωγή αγαθών που υπόκεινται σε κυρώσεις στη Ρωσία. Εάν αυτός ήταν ο στόχος, η Δύση θα χρειαζόταν να λάβει δραστικά μέτρα όπως ένα πλήρες εμπορικό εμπάργκο που θα διατηρηθεί με στρατιωτική δύναμη. Σαφώς, η Δύση δεν είναι έτοιμη για μια τέτοια κίνηση. Ούτε είναι διατεθειμένη να κάνει το πιο μετριοπαθές βήμα της επιβολής ποσοστώσεων εισαγωγών σε τρίτες χώρες, καθώς κάτι τέτοιο θα παραβίαζε τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου.

Ένας πιο ρεαλιστικός στόχος για την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες είναι να συνεχίσουν να αυξάνουν το κόστος που σχετίζεται με την επανεξαγωγή στη Ρωσία. Η ενίσχυση του ελέγχου στους μεσάζοντες και τους εξαγωγείς αυξάνει σημαντικά την πίεση από τις κυρώσεις, παρεμποδίζοντας το έργο πολλών τομέων, συμπεριλαμβανομένου του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος της Ρωσίας.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου

Αναδημοσίευση από το capital.gr