«Το βιβλίο αυτό έχει σκοπό να σηκώσει την κουρτίνα και να ρίξει μια ερευνητική και κριτική ματιά στα γεγονότα μιας ταραγμένης εποχής στην Κύπρο, με επίκεντρο την Τουρκοκυπριακή Αριστερά για την οποία ελάχιστα στοιχεία είναι γνωστά και έχουν δημοσιευτεί σε ιστορικές μελέτες», αναφέρει στην εισαγωγή του νέου βιβλίου του με τίτλο «Η άγνωστη Τουρκοκυπριακή Αριστερά», που εκδόθηκε αυτές τις μέρες (Ιούλιο 2024) στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Ινκιλαπτσί (Inkilapci), ο Τουρκοκύπριος συγγραφέας, δημοσιογράφος, ποιητής και ερευνητής Ιμπραχίμ Αζίζ. Προσθέτει ότι το βιβλίο «πραγματεύεται την ύπαρξη, τη δράση και την άδοξη κατάληξη του αριστερού προοδευτικού κινήματος ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους που δραστηριοποιήθηκαν στο ΑΚΕΛ και στην ΠΕΟ και εμφανίστηκε στο κοινωνικό και το πολιτικό προσκήνιο μετά το 1941».

Ο  Ιμπραχίμ Αζίζ, παλιό στέλεχος του ΑΚΕΛ που δεν εγκατέλειψε ποτέ τις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, ζει στη Λευκωσία και συνεχίζει στα 86 του χρόνια να υποστηρίζει με πάθος τη συνεργασία των δύο κοινοτήτων. Το 1979 αποβλήθηκε και διαγράφηκε οριστικά από το κόμμα, γιατί, όπως μας είπε σε συνομιλία μας την περασμένη βδομάδα με θέμα το βιβλίο του, αλλά και όπως γράφει σε αυτό, «η τότε ηγεσία του ΑΚΕΛ, δεν μπορούσε να ανεχτεί έναν ακόμα «ξεροκέφαλο», μετά τον Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, που να μην εκτελεί απλώς εντολές, αλλά να έχει δική του άποψη».

Δεν είναι βέβαια καθόλου τυχαίο, που ο συγγραφέας επέλεξε για εξώφυλλο του βιβλίου, μια φωτογραφία του Τουρκοκύπριου πολιτικού του μέντορα  Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, συνδικαλιστικού στελέχους του ΑΚΕΛ, ενώ  μιλά στους κατοίκους της Ποταμιάς και του Δαλιού το 1965, λίγες μέρες ή εβδομάδες πριν δολοφονηθεί από Τούρκους εθνικιστές τον Απρίλη εκείνου του χρόνου.

Στο  οπισθόφυλλο, αναγράφονται τα εξής: «Γεννημένος το 1938 στο χωριό Ποταμιά της Λευκωσίας κοντά στο Δάλι, ο Ιμπραχίμ Αζίζ έζησε όλα τα τραυματικά γεγονότα της σύγχρονης κυπριακής ιστορίας, αυτά που δημιούργησαν το λεγόμενο Κυπριακό πρόβλημα.

Γαλουχημένος από την εφηβεία του με τα ιδανικά του μαρξισμού, από τον αδερφικό του φίλο και αγωνιστή της Αριστεράς Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, εντάχθηκε όπως κι εκείνος στο ΑΚΕΛ για να αγωνιστούν για τα δικαιώματα όλων των Κυπρίων ανεξαρτήτως εθνικότητας, γλώσσας ή θρησκείας. Η ιστορία της ζωής του, ταυτίζεται με ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της νεότερης Κύπρου από την αγγλοκρατία ως σήμερα. Κυρίως όμως είναι η ιστορία της πολύπαθης – άγνωστης στους πολλούς – Τουρκοκυπριακής Αριστεράς με τα κόμματα και τις συνδικαλιστικές οργανώσεις της, τις εφημερίδες που εξέδωσε με χίλιες δυσκολίες μέσα στο εχθρικό περιβάλλον της εποχής. Είχαν από τη μια τις απειλές και τις δολοφονίες αγωνιστών, όπως των Αϊχάν Χικμέτ, Αχμέτ Γκιουρκάν και του ίδιου του Καβάζογλου από την ΤΜΤ, ενώ από την άλλη είχαν να αντιμετωπίσουν τους διωγμούς από τους Βρετανούς αποικιοκράτες και τους ακροδεξιούς Ελληνοκύπριους.

Στο βιβλίο αναλύονται επίσης οι σχέσεις των Τουρκοκυπρίων αριστερών αγωνιστών με τα κομμουνιστικά κινήματα της εποχής στην Τουρκία και οι επιρροές που δέχτηκαν από αυτά, όπως και οι σχέσεις τους με το ΑΚΕΛ από το οποίο εμπνεύστηκαν επίσης. Όλα αυτά περιγράφονται μέσα από την προσωπική διαδρομή του Ιμπραχίμ Αζίζ και τον ρόλο του στο αριστερό κυπριακό κίνημα, από τότε που τον κάλεσε η ηγεσία του ΑΚΕΛ να αναλάβει τη θέση του δολοφονημένου συντρόφου και φίλου του Καβάζογλου, μέχρι τη διαγραφή του από το κόμμα, η οποία μεθοδεύτηκε με συκοφαντικές αναφορές συντρόφων του της Επαγρύπνησης. Ο λόγος ήταν, όπως εξηγεί ο ίδιος, ότι η τότε ηγεσία του ΑΚΕΛ, υπό τον Εζεκία Παπαϊωάννου και τον Γιάννη Κατσουρίδη, δεν μπορούσε να αποδεχτεί στις τάξεις του, έναν ακόμα «ξεροκέφαλο» μετά τον Καβάζογλου, που να μην εκτελεί απλώς εντολές, αλλά να έχει δική του άποψη».

Η εγκατάλειψη του τουρκόφωνου πληθυσμού

Στην εισαγωγή του βιβλίου του ο συγγραφέας αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «στα μέσα της δεκαετίας του 1940 δημιουργήθηκε η πρώτη Συνδικαλιστική Ομοσπονδία Τούρκων Κυπρίων, η οποία συμμετείχε σε κοινούς απεργιακούς αγώνες με την ΠΕΟ, διεκδικώντας καλύτερο βιοτικό επίπεδο για τους εργαζόμενους. Τα μέλη της εντάχθηκαν στην ΠΕΟ κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Η Τουρκοκυπριακή Αριστερά, συχνά αποκαλείται «ομάδα Καβάζογλου», αν και σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της, διαδραμάτισε ο πατέρας του Τουρκοκυπριακού αριστερού συνδικαλισμού Αχμέτ Σατί Έρκουρτ, αφοσιωμένος συνδικαλιστής που άφησε το δικό του προοδευτικό στίγμα στη διαμόρφωση της αριστερής ιδεολογίας του νεαρού Ντερβίς Αλί Καβάζογλου (ήταν 24 χρόνων το 1944), ο οποίος συνέβαλε ενεργά στην εξέλιξη και διαμόρφωση του αριστερού συνδικαλισμού, ανάμεσα στον τουρκόφωνο πληθυσμό της Κύπρου και στη συνεργασία με το ΑΚΕΛ και την ΠΕΟ.

Τον Μάϊο του 1958 οι οργανωμένοι στην ΠΕΟ Τουρκοκύπριοι εργάτες, ήταν περισσότεροι από 3 χιλιάδες. Στην εξελικτική πορεία, με την απόρριψη της Διασκεπτικής, την αλόγιστη επιμονή για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και τους ύπουλους σχεδιασμούς των Βρετανών αποικιοκρατών με την πολιτική «διαίρει και βασίλευε», η κυπριακή κοινωνία οδηγήθηκε ολοταχώς προς τον διχασμό. Η αλόγιστη υποτίμηση και εγκατάλειψη του τουρκόφωνου πληθυσμού της Κύπρου από τις Αρχές και το ΑΚΕΛ, κατέληξε εντέλει στην εξόντωση του Καβάζογλου και της ομάδας του. Η Πατριωτική Οργάνωση Τούρκων Κυπρίων, η οποία φιλοδοξούσε να αποτελέσει μια συνέχεια της προσπάθειας του Καβάζογλου, είχε άδοξη κατάληξη. Μέσα σε μια κοινωνία διχασμένη και με την Κύπρο διχοτομημένη, ουσιαστικά θυσιάστηκε από την ίδια την Ακελική Αριστερά, αφού η προσπάθεια της να οικοδομήσει ένα νέο κίνημα, αυτοϋπονομεύτηκε εν μέρει από τη διχαστική πορεία που επέλεξε να ακολουθήσει».

«Δεν σήκωνε άλλη αναβολή!»

«Πρόκειται για μια ερευνητική εργασία που κράτησε τα τελευταία τρία χρόνια και αφορά τις δεκαετίες 1940, 1950, 1960 και 1970» είπε στον υπογράφοντα για το βιβλίο του «Η άγνωστη Τουρκοκυπριακή Αριστερά», ο Ιμπραχίμ Αζίζ. «Μιλώ – πρόσθεσε – για την Τουρκοκυπριακή Αριστερά που δραστηριοποιήθηκε μέσα από τις τάξεις του ΑΚΕΛ, την περίοδο που Γενικός Γραμματέας του κόμματος ήταν ο Εζεκίας Παπαϊωάννου. Οι νεότεροι δεν γνωρίζουν αυτή την ιστορία, δεν γνωρίζουν τι έκαναν και πού κατέληξαν  τα άτομα που έζησαν εκείνα τα γεγονότα. Περιλαμβάνει φυσικά και προσωπικά μου βιώματα, αφού είμαι ο τελευταίος της Ακελικής Τουρκοκυπριακής Αριστεράς, που μετά τη δολοφονία του Καβάζογλου, είχα κληθεί στο ΑΚΕΛ και είχα αναλάβει τη θέση του, ώστε να συνεχίσουμε το έργο του. Είχαμε τότε ιδρύσει μια οργάνωση, την «Πατριωτική Οργάνωση Τουρκοκυπρίων» και ως ηγέτης αυτής της οργάνωσης, έχω τις δικές μου εμπειρίες».

–Το βιβλίο, με λίγα λόγια, είναι η πολιτική σου παρακαταθήκη;

-Είμαι 86 χρόνων… και μάζεψα μέσα μου αυτά τα βιώματα… Από πολύ καιρό, είχα υπόψη μου να γράψω γι’ αυτά, αλλά το ανέβαλλα συνεχώς, γιατί δεν ήθελα να προκαλέσει το βιβλίο μου μια αντι-ΑΚΕΛική αντίδραση, δεν ήθελα να γίνει εφαλτήριο για αντι-ΑΚΕΛισμό, λόγω του ότι αναφέρεται στα λάθη και τις αδυναμίες της τότε ηγεσίας του κόμματος και στην άδικη διαγραφή μου. Όμως έχω φτάσει στην ηλικία που είμαι έτοιμος να φύγω από τον κόσμο κι έπρεπε να πω αυτή την άγνωστη ιστορία της Τουρκοκυπριακής Αριστεράς.  Δεν ήθελα να την πάρω μαζί μου. Ένας μετά τον άλλο, οι άνθρωποι της Αριστεράς έχουν φύγει και πολλοί από αυτούς, δεν άφησαν τίποτε πίσω τους. Με την έγνοια αυτή, άρχισα να γράφω το βιβλίο μου τα τελευταία τρία χρόνια… δεν σήκωνε άλλη αναβολή.

-Δηλαδή η ανησυχία σου για το ενδεχόμενο να χαρακτηρισθεί το βιβλίο σου «αντι–ΑΚΕΛικό», υποχώρησε μπροστά σε αυτή σου την έγνοια έτσι δεν είναι;

-Δεν θεωρώ το βιβλίο μου «αντι-ΑΚΕΛικό»! Είναι ένα δίδαγμα, για να ξέρουμε και να μαθαίνουμε από την ιστορία. Να διορθώσουμε τα πράγματα, μέσα από την αναγνώριση των λαθών μας, για να προχωρήσουμε στο μέλλον. Έχω την πεποίθηση ότι μόνο η Αριστερά μπορεί να συμβάλει στην πραγματική απελευθέρωση της Κύπρου. Πρέπει λοιπόν να ενώσουμε την Κύπρο και το κόμμα και πιστεύω ότι στο ΑΚΕΛ έχουν τον πατριωτισμό και την αγάπη για την πατρίδα. Δεν ισχυρίζομαι ότι η Δεξιά δεν είναι πατριωτική και δεν αγαπά την πατρίδα – δεν μπορεί κανείς να πει ότι τα παιδιά της ΕΟΚΑ θυσιάστηκαν, χωρίς να γνωρίζουν γιατί. Λανθασμένος ήταν ο πολιτικός προσανατολισμός του πατριωτισμού τους. Λανθασμένη ήταν η πολιτική της ηγεσίας. Ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας που έκανε η Δεξιά, έχει καταλήξει στο άλυτο ακόμα Κυπριακό πρόβλημα! Γιατί; Γιατί η Δεξιά δεν είχε την πολιτική ωριμότητα για ν’ αντιληφθεί ότι ο ένοπλος αγώνας θα μας οδηγούσε σε αυτή την κατάσταση.  Ο ένοπλος αγώνας έφερε την Τουρκία στο Κυπριακό, ως παράγοντας που μέχρι σήμερα εμποδίζει την πραγματική απελευθέρωση της Κύπρου. Έχει φυσικά ευθύνη και η ηγεσία Παπαϊωάννου…».

-Το ΑΚΕΛ σε πλήγωσε κι όμως εσύ εξακολουθείς να το αγαπάς…

-Η ιδεολογική μου πυξίδα δεν σταμάτησε να δείχνει αριστερά….

-Ναι στην Αριστερά, αλλά όχι στον σταλινισμό, έτσι;

-Αυτό είναι δεδομένο! Η σταλινική νοοτροπία και πρακτική, έκανε πολλή ζημιά και δεν έχει θέση σε μια σύγχρονη δημοκρατική Αριστερά.

Στο ΑΔΗΣΟΚ και στο κίνημα «Γιασεμί»

Σε κάποιο σημείο γράφει ο Ιμπραχίμ Αζίζ μεταξύ άλλων: «Παρ’ όλα αυτά (σ. σ. εννοώντας τη διαγραφή του), δεν άρχισα δημόσια αντιπαράθεση με το ΑΚΕΛ, δεν αποκήρυξα τα ιδανικά της Αριστεράς με τα οποία είχα γαλουχηθεί και δεν ενέδωσα σε πιέσεις διάφορων κύκλων, για αντι-ΑΚΕΛική προπαγάνδα. Ως ελεύθερος πολίτης, συνέχισα την πορεία και τη δράση μου για την κοινή μας πατρίδα. Όταν εκδηλώθηκε το κίνημα ΑΔΗΣΟΚ από τα μέλη και τα στελέχη που είχαν αποχωρήσει από το ΑΚΕΛ, ενώθηκα κι εγώ μαζί τους, με την ελπίδα για ένα νέο Αριστερό κίνημα. Εκλέγηκα και συμμετείχα στα ανώτατα όργανα του κινήματος. Γνωστοί και φίλοι σύντροφοι από το ΑΚΕΛ, μαζί σε ένα νέο πολιτικό περιβάλλον… Παρέμεινα περιορισμένος στα εδάφη που έλεγχαν οι Αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας, επικηρυγμένος από την ΤΜΤ από τον Μάϊο του 1958 μέχρι τον Φεβρουάριο του 2011, πάνω από 53 χρόνια. Σε αυτό το διάστημα, δεν πάτησα πόδι σε έδαφος που ελεγχόταν από την ΤΜΤ και αργότερα από τις κατοχικές δυνάμεις». Υπενθυμίζουμε στο σημείο αυτό, ότι στις ευρωεκλογές του Μαϊου 2019 ο Ιμπραχίμ Αζίζ διεκδίκησε την εκλογή του μέσα από το κίνημα «Γιασεμί», που ιδρύθηκε από τον γνωστό Τουρκοκύπριο δημοσιογράφο Σενέρ Λεβέντ. Το κίνημα εναντιώνεται στην τουρκική κατοχή και υποστηρίζει την επανένωση της Κύπρου, μέσα από τη λύση ενιαίου Κυπριακού κράτους.

Όπως τονίζει ο επιμελητής του βιβλίου Χρήστος Αρβανίτης σε προλογικό του σημείωμα στο 450 σελίδων πολύμοχθο ερευνητικό έργο του Αζίζ, «το βιβλίο αυτό δεν ζυγίζει μόνο μερικές δεκάδες γραμμάρια, όπως όλα τα συνηθισμένα βιβλία, αλλά έχει ένα πελώριο βάρος, σαν βράχος ολόκληρος που κουβαλά στους ώμους του ο Ιμπραχίμ, στα 86 χρόνια του, από την εφηβεία του έως σήμερα. Και που τώρα, μεταθέτοντάς τον σ’ αυτό το βιβλίο, μπορεί επιτέλους να τον ξεφορτωθεί και να τον αφήσει να κυλήσει – κι όπου πάει». Προσθέτει ότι «με την αφήγηση αυτή, το φορτίο μεταφέρεται πλέον στους ώμους όλων αυτών που θεωρεί συντρόφους και συναγωνιστές του, τους ανθρώπους της Αριστεράς στην Κύπρο – ιδίως την ηγεσία του ΑΚΕΛ – ώστε να αναλάβουν επιτέλους τις ιστορικές ευθύνες τους. Είναι επίσης μια «κατάθεση» στη βάση του κόμματος αυτού και στην κυπριακή κοινωνία, με την οποία ενδέχεται να ανοίξει ένας διάλογος με τη σημερινή ηγεσία του». Στο δικό του προλογικό σημείωμα που επίσης περιλαμβάνεται στο βιβλίο, ο γνωστός πολιτευτής Τάκης Χατζηδημητρίου επισημαίνει εύστοχα ότι το βιβλίο αυτό «μας μεταφέρει στη δραματική μοναξιά εκείνων των Τουρκοκυπρίων, που ο ιδεαλισμός τους οδήγησε μεταξύ δύο αλληλομαχόμενων, μέχρι εξόντωσης, εθνικισμών». Καταλήγει αναφέροντας ότι «η παρουσία και το έργο του Ιμπραχίμ Αζίζ, βρήκε σταδιακά δικαίωση και αναγνώριση, ενώ απομένει η πραγματοποίηση του οράματός του για μια επανενωμένη και ειρηνική Κύπρο, που είναι υπόθεση όλων μας».

*Υπενθυμίζουμε ότι ο Ιμπραχίμ Αζίζ  τιμήθηκε  από την οργάνωση πολιτών «Πολιτεία», με το Βραβείο Δημοκρατίας 2020 για την προσφορά του στην υπεράσπιση και ανάπτυξη της Δημοκρατίας στην Κύπρο. Η εκδήλωση απονομής του βραβείου, που ο υπογράφων κάλυψα δημοσιογραφικά, έγινε στη Δημοσιογραφική Εστία στη Λευκωσία στις 15 Σεπτεμβρίου 2020,  Διεθνή Ημέρα της Δημοκρατίας. «Βραβεύουμε σήμερα έναν άνθρωπο που έδωσε πολλά στην εμπέδωση της Δημοκρατίας στον τόπο μας, σε έναν ακούραστο αγωνιστή της Δημοκρατίας – ένα βραβείο που κέρδισε επάξια, μέσα από το έργο μιας ολόκληρης ζωής», είχε αναφέρει σε ομιλία του στην εκδήλωση, ο κοινωνιολόγος δρ Νίκος Περιστιάνης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της «Πολιτείας».

*Σημειώνουμε ότι ο συγγραφέας περιέλαβε στο βιβλίο του (σελίδες 441-442) το χρονογράφημα του υπογράφοντος με τίτλο «Πεθαίνοντας στη διασταύρωση συνόρων» που δημοσιεύτηκε στον «Φιλελεύθερο» την Κυριακή 18 Απριλίου 2021 και αφορά τη δολοφονία Καβάζογλου και Μισιαούλη.

Φιλελεύθερος