Ο ρόλος των πρακτόρων της CIA στην κυπριακή τραγωδία

Θεόδωρος Χαραλάμπους*

Μέρος Δεύτερο

Αναφερθήκαμε στο πρώτο μέρος στην παρουσία πρακτόρων της CIA, στην Κύπρο, μετά την ανεξαρτησία, και στην λειτουργία του υποσταθμού παρακολούθησης της CIA στον Καραβά την κρίσιμη περίοδο του 1974, προ και όταν πραγματοποιήθηκε η βάρβαρη Τουρκική  εισβολή  στις 20 Ιουλίου 1974.

Στο τρισέλιδο τηλεγράφημα του  Χένρι Κίσινγκερ (31 Ιουλίου 1974) προς τις Πρεσβείες των ΗΠΑ στην Λευκωσία, Αθήνα και Άγκυρα, αναφορικά με την δραστηριότητα της CIA αναφέρεται μεταξύ άλλων  και στον Σάββα Κωνσταντόπουλο, εκδότη της Αθηναϊκής  εφημερίδας “Ελεύθερος Κόσμος”. Αναφέρει,  όπως είχε δημοσιευθεί στην Washington Post στις  24/7/1974 :   “Savas Konstantopoulos, publisher of the Athens Free World, say our sources, has long been on the CIA payroll.” Και σε ελεύθερη μετάφραση: “Ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, εκδότης της Εφημερίδας Ελεύθερος Κόσμος, αναφέρουν  οι πηγές μας ότι  εδώ και αρκετό καιρό είναι  στο μισθολόγιο  της CIA”.

Ο Σάββας Κωνσταντόπουλος και η  σχέση του με τον Αρχιεπίσκοπο  Μακάριο

Με βάση την πληροφόρηση του Χένρι Κίσινγκερ, στους πρεσβευτές του, επιβεβαιώνεται ότι  η εμπλοκή του Σάββα Κωνσταντόπουλου, την κρίσιμη περίοδο, και λίγες μέρες πριν από το πραξικόπημα, είναι αμφιλεγόμενη και  ύποπτη. Έχει λεχθεί σε εκπομπές, δημοσιευθεί σε άρθρα και βιβλία  σε Λευκωσία και Αθήνα ότι ο Σάββας Κωνσταντόπουλος ήταν “της απόλυτης εμπιστοσύνης του Αρχιεπισκόπου  Μακαρίου”.

Ο τότε Πρωθυπουργός του στρατιωτικού καθεστώτος στην Ελλάδα (το 1974)  Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, έλαβε μέρος στις συσκέψεις με τους  Προέδρο Φαίδωνα Γκιζίκη,  Αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων Γρηγόριο Μπονάνο και  Ταξίαρχο Δημήτριο  Ιωαννίδη, και  από κοινού,  πήραν την απόφαση για το πραξικόπημα εναντίον του Αρχ. Μακαρίου. Ο Ανδρουτσόπουλος  ισχυρίζεται ότι ο  Αρχ. Μακάριος αρνείτο να συναντηθεί με την Ελληνική Κυβέρνηση για διευθέτηση της κρίσης και αποφάσισε να σταλεί απεσταλμένος του  ο Σάββας Κωνσταντόπουλος, για μεσολάβηση.

Σε τι επέβλεπε η άφιξη του Σάββα Κωνσταντοπούλου στην Κύπρο στις 6 Ιουλίου 1974 τέσσερεις μέρες μετά την τελική σύσκεψη της 2ας Ιουλίου 1974, οπότε έγινε και ο σχεδιασμός του πραξικοπήματος; Στόχος ήταν  να αποκοιμίσουν τον Μακάριο, αναφέροντας του  ότι υπήρχε “καλή διάθεση”, εκ μέρους του στρατιωτικού καθεστώτος για διευθέτηση της κρίσης; Μήπως ο Σάββας Κωνσταντόπουλος ενημέρωσε τον Μακάριο, για  το πραξικόπημα και ο Μακάριος δεν τον πίστεψε; Η μήπως κρύβετε κάτι άλλο;

Ο Γρηγόριος Μπονάνος Αρχηγός ΑΕΔ (το 1974) στο βιβλίο του Η ΑΛΗΘΕΙΑ αναφέρει στην σελίδα 217 ότι ο Κωνσταντόπουλος επιστρέφοντας από την αποστολή που του ανετέθη, είπε στον Πρωθυπουργό Ανδρουτσόπουλο:   “ο Μακάριος   είναι αμετάπειστος και ότι δια πρώτην φοράν  εκείνος συνδεόμενος από μακρού με τον Αρχιεπίσκοπον τον είδε εις τόσον έξαλλον κατάσταση.” Ο Κωνσταντόπουλος μετά την επιστροφή του στην Αθήνα επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Αντρέα Αζίνα, εκ των απορρήτων του Μακαρίου,  και του ανάφερε ότι ενημέρωσε τον Υπουργό Εξωτερικών  της Ελλάδας  Κωνσταντίνο Κυπραίο, βρήκε το κλίμα καλό και να ενημερώσει (ο Αζίνας)  ανάλογα τον  Μακάριο. Εκ διαμέτρου αντιφατικές  οι τοποθετήσεις και η πληροφόρηση του Κωνσταντόπουλου προς τις δυο πλευρές.

Το σίγουρο είναι ότι η επιστολή Μακάριου προς  Γκιζίκη (2 Ιουλίου 1974) δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην απόφαση για το πραξικόπημα αφού η  οργάνωση της σύσκεψης για το πραξικόπημα, στο Αρχηγείο Ενόπλων Δυνάμεων,  (2/7/1974), προηγήθηκε της παράδοσης της επιστολής στον Γκιζίκη. Το φύλο πορείας Γεωργίτση δόθηκε από την ΕΛΔΥΚ την 1^η Ιουλίου 1974 ο οποίος ταξίδευσε για Αθήνα στις 2/7/1974.

Σταθμός της CIA στον Καραβά

Αναφερθήκαμε στην απόρρητη έκθεση υπηρεσίας της  CIA που συντάχθηκε τον Σεπτέμβριο του 1974  με τίτλο: “The last days of the FBIS Mediterranean Bureau”, και υπότιτλο “An FBIS monitoring station is overrun in the Turkish invasion of Cyprus” στην οποία   καταγράφονται  τα ακόλουθα: “Όλα τελείωσαν τα ξημερώματα του Σαββάτου 20 Ιουλίου1974 όταν οι Τουρκικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Κύπρο. Τρεις μέρες αργότερα, το FBIS θα ήταν εγκαταλελειμμένο” και συνεχίζει “Ο σταθμός είχε επιβιώσει προηγουμένως μετά από άλλες τρεις κρίσεις. Από την τρομοκρατία της ΕΟΚΑ κατά της Βρετανικής κυριαρχίας το 1955-56 … Μετά το ξέσπασμα της βίας μεταξύ της Ελληνικής και της Τουρκικής κοινότητας, τα Χριστούγεννα του 1963 στην  Λευκωσία και που επεκτάθηκε και στην Κερύνεια…. Μετά την δικοινοτική βία τον Νοέμβριο του 1967 που ανάγκασε την εκκένωση των οικογενειών στη Βηρυτό, όταν φαινόταν επικείμενη Τουρκική εισβολή. Οι ενδείξεις ότι θα γινόταν στην περιοχή μεταξύ Κερύνειας και Καραβά οδήγησαν σε προσωρινό κλείσιμο του FBIS. Όμως το επιτελείο παρέμεινε στο νησί και συνέχισε τις εργασίες του από τον Γερόλακκο, στην Λευκωσία.

Στην απόρρητη έκθεση της CIA σχετικά με τις δραστηριότητες του σταθμού στον ΚΑΡΑΒΑ αναφέρονται λεπτομέρειες  ημερομηνιακά, με αρχική ημερομηνία την 14 Ιουλίου 1974. Καταγράφετε η κατάσταση την εβδομάδα μέχρι τις 14 Ιουλίου 1974: “τα νέα από την Κύπρο πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Μέχρι την Παρασκευή 19 Ιουλίου (1974), το μέλλον είχε γίνει δυσοίωνο. Τουρκικές δυνάμεις επιβιβάζονταν σε πλοία στα λιμάνια της Νότιας Τουρκίας. Οι τουρίστες και οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν να εγκαταλείψουν δύο επαρχίες της νότιας Τουρκίας όπου η στρατιωτική δραστηριότητα ήταν έντονη. Αποβατικά σκάφη εθεάθησαν να φεύγουν από λιμάνια και να κατευθύνονται προς την Κύπρο”.

Αναφέρεται στην έκθεση  για τις ενέργειες της υπηρεσίας στις 19 Ιουλίου 1974: “Μια εξαμελής ομάδα FBIS αναχώρησε από την Ουάσιγκτον αργά στις 19 Ιουλίου (1974) για το Παρίσι με πτήση ανταπόκρισης προς το Τελ-Αβίβ, με επικεφαλής πρώην αναπληρωτή προϊστάμενο του Κυπριακού FBIS … Πακέτο εξοπλισμού βάρους 800 λιβρών,  προετοιμάστηκε από το προσωπικό της FBIS Engineering και στάλθηκε στο Τελ Αβίβ δύο ημέρες αργότερα.”

Αναφέρεται ακόμη:  “Στις 19 Ιουλίου (1974) ο Αρχηγός (από 16 Μαΐου 1973)  του  FBIS Medibureau στον ΚΑΡΑΒΑ  Tom Weiss, ο οποίος βρισκόταν στο Λονδίνο σε αποστολή  TDY (Προσωρινή ειδική αποστολή σε τοποθεσία διαφορετική από τον μόνιμο σταθμό υπηρεσίας του) είχε εγκλωβιστεί λόγω έλλειψης πτήσεων, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας του πραξικοπήματος. Τελικά μπόρεσε να επιστρέψει στο γραφείο του, φέρνοντας μαζί του προμήθειες τροφίμων (high-protein rations) ενώ πέρασε και από  στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στη Λευκωσία και παράλαβε  πέντε Αμερικανικές σημαίες, για χρήση στον σταθμό  σε περίπτωση εισβολής”.

Από την έκθεση του Προϊσταμένου του FBIS  στον ΚΑΡΑΒΑ:

“Everyone knows when it all begun, but perhaps I should record the duty editors’ words to me just before he pressed the alarm bell… The Turks are landing… I was at the bureau in 60 seconds” …. “At 0532 local time, the bureau monitored a report a Turkish Cypriot radio saying the Kyrenia was under artillery attack” … “Planes, which the Marines believe are F-4s’, are flying over bureau. We have put flags on the roof. We can hear bombs”.

*Καθηγητής Πανεπιστήμιου